Galileo Galilei ή Και όμως κινείται, η Εκκλησία

Galileo Galilei     ή 

"Και όμως κινείται, η Εκκλησία"

Του Ernst Peter Fischer

Ο Γαλιλαίος -δυστυχώς- δεν έκανε όλα εκείνα τα πράγματα που του αποδίδει ο θρύλος, και για τα οποία είχε γίνει διάσημος και δημοφιλής. Ούτε έριχνε αντικείμενα από τον πύργο της Πίζας για να καταρρίψει την αντίληψη του Αριστοτέλη, ότι τα βαριά αντικείμενα πέφτουν πιο γρήγορα από τα ελαφρότερα, ούτε είχε πει τις τρεις λέξεις για την γη, που έμειναν στην ιστορία: «Eppur si muove»[1] (και όμως κινείται), αφού προηγουμένως είχε παραδεχθεί το «λάθος του» περί της κοπερνικανικής διδασκαλίας ενώπιον της ιεράς εξέτασης. Και φυσικά δεν υπέστη βασανιστήρια, για να αναγκαστεί να πάει στην Ρώμη το 1633, και γονατιστός να παραδεχθεί ότι δεν ήταν σε θέση να αποδείξει την ηλιοκεντρική διάταξη των ουράνιων σωμάτων, όπως και την κεντρική θέση του ήλιου (και εδώ τονίζεται η «απόδειξη», υπερβαίνει δηλαδή την απλή πιθανότητα). Και όσο και να θέλει κανείς να καταραστεί την τότε Εκκλησία και τους εκπροσώπους της, επειδή καταδίκασαν τον Γαλιλαίο, έφταιγε και ο Γαλιλαίος, γιατί με την άκρατη ερειστικότητα του, είχε κόψει το κλαδί στο οποίο ως επιστήμονας καθόταν, διατυμπανίζοντας πως κάθε ισχυρισμός που δεν είναι δυνατόν να αποδειχθεί χωρίς αμφιβολία, και που από την άλλη βρίσκεται σε αντίθεση με την Αγία Γραφή, πρέπει να θεωρηθεί εσφαλμένος. Ο πάπας Ουρβανός ο VIIΙ γνώριζε βέβαια τα τερτίπια του Γαλιλαίου, και του υπέδειξε ήρεμα ότι μόνο στα μαθηματικά υπάρχουν αποδείξεις. Όταν μιλούμε για την κίνηση της γης ή του ήλιου, έχουμε στην καλύτερη περίπτωση ενδείξεις ή παρατηρήσεις του φαινομένου. Και στην περίπτωση αυτή ο εκπρόσωπος είχε απλά δίκαιο, και η καταδίκη του θυμώδους λόγιου ήταν αναγκαία. Η υπόθεση του Γαλιλαίου έμεινε ανοικτή μέχρι τις μέρες μας, και τελικά 400 χρόνια μετά την δίκη στην Ρώμη, βγήκε η απόφαση.

Ο Γαλιλαίος ανήκει στους λαϊκούς ή διάσημους επιστήμονες, το όνομα του οποίου ο καθένας έχει ακούσει ή εκστομίσει. Δίπλα στον Δαρβίνο και τον Einstein ίσως να μην υπάρχει άλλος επιστήμονας, η δράση του οποίου να είναι τόσο γνωστή και διαδεδομένη, όσο του Γαλιλαίου. Δεν γράφτηκαν περισσότερες βιογραφίες για άλλο ερευνητή. Και όποιος θέλει σήμερα να ασχοληθεί εκ νέου με την βιογραφία του Γαλιλαίου, θα πρέπει να γράψει μια μεταβιογραφία, να παρουσιάσει δηλαδή πέραν του ιστορικού Γαλιλαίου και την ζωή της μορφής του, έτσι όπως παρουσιάζεται στα διάφορα βιβλία. Γιατί είναι έτσι τα πράγματα; Από που προέρχεται αυτή η διασημότητα και ο σχεδόν παλλαϊκός ενθουσιασμός;

Από την μια, η διασημότητα του έχει να κάνει με το γεγονός, ότι η μάχη του κατά της ιεράς εξέτασης έδειξε σε όλο τον κόσμο την απώλεια ισχύος της Εκκλησίας. Η πνευματικότητα φαίνεται πως είναι ο χαμένος, και αυτό φαντάζει στην εποχή μας, όπου πολλοί είναι αυτοί που εγκαταλείπουν την Εκκλησία, πως είναι το σωστό. Από την άλλη ο Γαλιλαίος έδειξε μεγάλη τόλμη και είχε ρισκάρει, ξεκινώντας την περιπέτεια του Διαφωτισμού πολύ πριν την ώρα της. Ήταν μέχρι αυταπαρνήσεως διατεθειμένος να εγκαταλείψει την βεβαιότητα που προέρχεται από την πίστη, με την ελπίδα να βάλει στην θέση της την σιγουριά που πηγάζει από την πειθώ των αποδείξεών του και της αλήθειας των λογικών συμπερασμάτων. Και κατά τρίτον, ο Γαλιλαίος είχε γράψει τα έργα του στα ιταλικά[2], και με τον τρόπο αυτό, οι ιδέες του έγιναν προσιτές και σε όσους δεν μιλούσαν λατινικά. Δημοφιλής έγινε όμως πάνω απ’ όλα, επειδή διώχθηκε από την ιερά εξέταση, και έτσι μπορούμε να τον δοξάζουμε ως μάρτυρα της επιστήμης (θα εξετάσουμε όμως κατά πόσον τα επιχειρήματα του για την θέση του ήλιου και της γης μπορούν ναι θεωρηθούν πειστικά). 

Δεν είναι αμελητέο και το γεγονός ότι ο Bertolt Brecht με το έργο του «Η ζωή του Γαλιλαίου», τον έφερε στην θεατρική σκηνή[3], και έβαλε στο στόμα του λόγια, τα οποία στο μεταξύ έγιναν διάσημα (ή θα έπρεπε να είναι διάσημα). «Πως μπορούμε να αρνηθούμε το πλήθος και να παραμένουμε επιστήμες;» ρωτά ο Γαλιλαίος, και εκφράζει έτσι το θεμελιώδες πρόβλημα περί της σχέσης που έχει η επιστήμη με την δημοσιότητα, το οποίο οξύνεται όταν από την μια τα αποτελέσματα της έρευνας είναι για τον ειδικό «συγκεχυμένα», και από την άλλη «ακαταμάχητα για τις αδύνατες ψυχές». Η έρευνα και οι ερωτήσεις έχουν μόνο ένα σκοπό: «Θεωρώ πως ο μοναδικός σκοπός της επιστήμης είναι να ελαφρύνει τους κόπους της ανθρώπινης ύπαρξης». Αυτό βάζει ο Brecht στο στόμα του Γαλιλαίου, αν και είναι γνωστό πως η πρόταση ανήκει στον Francis Bacon. Ο Γαλιλαίος όμως θα την χρησιμοποιούσε ευχαρίστως και χωρίς δισταγμούς, αν του είχε δοθεί η ευκαιρία. Γιατί όπως και o υμνητής του, ο Βrecht, και ο Γαλιλαίος «δείχνει μια αμέλεια ως προς την πνευματική ιδιοκτησία(των άλλων)», και ίσως εδώ να βρίσκεται ένας επιπλέον λόγος της διασημότητας του. Είναι οι πολλές μικρές αδυναμίες των μεγάλων που τους κάνουν συμπαθητικούς.

Ο Γαλιλαίος όμως δεν είναι αγαπητός μόνο στον λαό αλλά και ανάμεσα στους ειδικούς. Αυτοί παίρνουν από τον πλούτο των τσιτάτων που περιέχεται στο έργο του Brecht, και σε πανηγυρικές ομιλίες χρησιμοποιούν την κατάρα του Γαλιλαίου: «κανένα έλεος... σε όσους δεν ερεύνησαν και όμως μιλούν», για να κοιτάξουν, αφού εκστομίσουν το τσιτάτο, τους πολιτικούς και δημοσιογράφους που τους ακούν.

Το πλαίσιο

Όταν ο Γαλιλαίος γεννήθηκε το 1564 στην Πίζα, εμφανίζεται για πρώτη φορά στον κόσμο το μολύβι (για γράψιμο). Όταν ο Γαλιλαίος είναι 18 ετών, παρατηρεί[4] κατά την κίνηση ενός βαρέως πολυέλεου σημαντικά στοιχεία της κίνησης του εκκρεμούς, λαμβάνει χώρα η γρηγοριανή μεταρρύθμιση του ημερολογίου, και ο Sir Walter Raleigh εισάγει στην Αγγλία το κάπνισμα με την πίπα. Ο καπνός θεωρούνταν ακόμα «ιερό φυτό», το οποίο εκτιμούσαν λόγω των ιατρικών του εφαρμογών. (Ο δρόμος προς το τσιγάρο και την αύξηση των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα είναι ακόμα μακρύς). Το 1600 εμφανίζεται η πρώτη πραγματεία εμβρυολογίας -De formato foetu του Girolamo Fabrici-, το 1603 εισάγεται η χρήση της λέξης «αέριο», για να γίνει η επίθεση κατά της κλασσικής θεωρίας των τεσσάρων στοιχείων, και να υπερβαθεί η θεωρία αυτή. Το 1607 ο Monteverdi συνθέτει την όπερα «Orfeo», το 1628 ο William Harvey περιγράφει την κυκλοφορία του αίματος, το 1635 γίνεται η πρώτη μέτρηση της ταχύτητας του ήχου, το 1642 ο Rembrandt ζωγραφίζει την «Περιπολία». Και το ίδιο έτος, όταν πέθανε ο Γαλιλαίο στο Arcetri κοντά Φλωρεντία, γεννήθηκε στην Αγγλία ο Isaac Newton.

Το πορτραίτο

Ο Γαλιλαίος είναι ο ιταλικός άσσος της ευρωπαϊκής τετράδας που προετοίμασε την μοντέρνα εποχή. Ο πατέρας του ήταν θεωρητικός της μουσικής, ο οποίος είχε επινοήσει μια «musica speculativa», και δίδασκε ο ίδιος τον υιό του. Ο νεαρός Γαλιλαίος άντεξε αυτή την ζωή μέχρι τα 18 του χρόνια, όποτε πήγε στο πανεπιστήμιο της Πίζας, όπου γνώρισε τα μαθηματικά «ά λα» Ευκλείδης και την φυσική «ά λα» Αριστοτέλης. Σύντομα όμως διακόπτει τις σπουδές του, για να ασχοληθεί ιδιωτικά με την επιστήμη που τον ενδιαφέρει. Αυτή είναι πάνω απ’ όλα τα έργα του Αρχιμήδη περί πλεούμενων σωμάτων και των κινήσεων τους.

Ο Γαλιλαίος -και αυτό είναι ένα καίριο χαρακτηριστικό του- θέλει να ασχοληθεί, όπως και το μεγάλο πρότυπο του από την αρχαιότητα, με πράγματα πέραν των θεωριών. Προσπαθεί διαρκώς να εξασκεί την τέχνη του πειράματος, και έχει πάντα πρακτικές εφαρμογές υπ’ όψιν του. Μια από αυτές βρίσκεται μέχρι σήμερα στα σαλόνια μας, το θερμόμετρο του Γαλιλαίου[5]. 

Σε όλη του την ζωή ασχολείται με ευχαρίστηση και επιτυχία με διάφορες μηχανικές κατασκευές. Μια από τις πρώτες του επιτυχίες είναι η κατασκευή του υδροστατικού ζυγού, για τον οποίο γράφει σε μια σύντομη πραγματεία, στην La Bilancetta. Αν και το κείμενο αυτό δεν έχει κάποιες ιδιαιτερότητες όσον αφορά την φυσική, μας δείχνει όμως την αποτελεσματικότητα του. Με την βοήθεια του ο Γαλιλαίος βρήκε έναν χορηγό, τον Marchese Guidobaldo del Monte, ο οποίος το 1589 του βρήκε μια θέση καθηγητού Μαθηματικών στην Πίζα.

Παρά την πρώιμη διασημότητα που απέκτησε, ο Γαλιλαίος έχει κάθε λόγο να είναι δυσαρεστημένος με την δουλειά του, γιατί ως ειδικός για τους υπολογισμούς κερδίζει 60 skudi τον χρόνο, ποσό μηδαμινό σε σύγκριση με αυτά που έπαιρναν καθηγητές ιατρικής, κάπου 2000 skudi τον χρόνο. Κάνει ιδιαίτερα μαθήματα για να βελτιώσει το εισόδημα του, και μάλιστα φτιάχνει ωροσκόπια προς 10 skudi  το κομμάτι.

Στην Πίζα ο Γαλιλαίος προσπαθεί για πρώτη φορά να καταλάβει την φύση της κίνησης και να αποδεσμευθεί από την διδασκαλία του Αριστοτέλη. Αντίθετα από τον μεγάλο Έλληνα, ο Γαλιλαίος δεν ρωτά πια γιατί ένα αντικείμενο κινείται με τον ένα ή άλλο τρόπο, αλλά πάνω απ’ όλα θέλει να δει πως λαμβάνει χώρα η αλλαγή του τόπου (όπου το αντικείμενο βρίσκεται). Στην προσπάθεια του αυτή ανακαλύπτει -χωρίς την βοήθεια του γερμένου πύργου- πως τα αντικείμενα πέφτουν με μια ταχύτητα η οποία δεν είναι ανάλογη του βάρους τους, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης. Η διαπίστωση του Αριστοτέλη όμως είναι σαφής για την υγιή ανθρώπινη λογική[6]. Σε πείσμα όμως της αφελούς πεποίθησης μας, όλα τα σώματα πέφτουν με την ίδια ταχύτητα[7] - τουλάχιστον στο κενό. Η πραγματικά ενδιαφέρουσα ερώτηση, την οποία ο Γαλιλαίος κατ’ αρχάς θέτει, είναι πως αυξάνεται η ταχύτητα των σωμάτων τα οποία πέφτουν. Η αποφασιστική παρατήρηση, ότι η ταχύτητα είναι ανάλογη του χρόνου δεν είχε γίνει στην Πίζα. Στην Πίζα υποθέτει ότι η ταχύτητα είναι ανάλογη προς το διάστημα που διανύθηκε, χωρίς να μπορεί να το αποδείξει. Το κύριο πρόβλημα του είναι ότι δεν έχει στην διάθεση του όργανα με τα οποία θα μπορούσε να μετρήσει σωστά τον χρόνο πτώσης σε μικρές αποστάσεις[8].

Ενώ βρίσκεται στην Πίζα και στοχάζεται περί της κινήσεως των σωμάτων (De motu), τα κίνητρα του δεν είναι μόνο φιλοσοφικά, αλλά πολύ συγκεκριμένα. Ο Γαλιλαίος έχει -όπως πάντα- υπ’ όψιν του την εφαρμογή, και προσπαθεί να υπολογίσει ορθά την τροχιά της σφαίρας του κανονιού. Βρίσκει την λύση εισάγοντας την αρχή της ανεξαρτησίας των κινήσεων. Η τροχιά της σφαίρας παριστάνεται με τον τρόπο αυτό ως το άθροισμα δυο κινήσεων: της κινήσεως προς τα μπρος, που προέρχεται από την δύναμη της έκρηξης, και της κινήσεως προς τα κάτω, λόγω ελεύθερης πτώσης (δεν είναι ακόμα σε θέση να ονομάσει την δύναμη αυτή, επειδή η βαρύτητα μένει μέχρι να την προσδιορίσει ο Νεύτων άγνωστη). Από τους υπολογισμούς του Γαλιλαίου προκύπτει μια παραβολική καμπύλη. Αυτό δίνει στον Γαλιλαίο την δυνατότητα να δώσει στους στρατιώτες μια χρήσιμη συμβουλή. Τους λέει να εκτοξεύσουν την σφαίρα υπό κλίση 45 μοιρών. Με τον τρόπο αυτό θα πάει όσο πιο μακριά γίνεται.

Εδώ αρχίζει να διαφαίνεται και ένας άλλος λόγος της διασημότητας του Γαλιλαίου. Πιστεύει ακράδαντα ότι οι νόμοι της φύσεως έχουν μαθηματική μορφή. Για τον λόγο αυτό προσπαθεί να καταστήσει τα μαθηματικά χρήσιμα για την διερεύνηση της φύσεως. Ως καθηγητής μαθηματικών το κάνει αυτό εξ επαγγέλματος. Η διάσημη επισήμανση του Γαλιλαίου από το έργο του Il Saggiatore, που γράφτηκε το 1623, παρουσιάζει συνοπτικά την πεποίθηση του, και μας προσφέρει ένα σύμβολο της πίστεως, στο οποίο η μοντέρνα επιστήμη είναι μέχρι σήμερα πιστή:

«Το βιβλίο της φύσεως μπορούμε να το καταλάβουμε μόνο εάν προηγουμένως έχουμε μάθει την γλώσσα και τα γράμματα με τα οποία είναι γραμμένο. Είναι γραμμένο με μαθηματική γλώσσα, και τα γράμματα είναι τρίγωνα, κύκλοι, και άλλες γεωμετρικές μορφές. Χωρίς αυτά τα βοηθήματα είναι για το άνθρωπο αδύνατο να συλλάβει έστω και μια λέξη».

Αξίζει να δούμε αυτά τα χιλιοειπωμένα λόγια κάτω από το πρίσμα της διασημότητας, που έχει να κάνει με την κατανόηση της δημοσιότητας. Αν θυμηθούμε ότι ο Γαλιλαίος έγραφε σκόπιμα στα ιταλικά, για να γίνεται κατανοητός από τον λαό, πρέπει στο σημείο αυτό να διερωτηθούμε, πως είναι δυνατό να γίνει κατανοητός, αφού στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για τα ιταλικά, αλλά για μαθηματικά. Ο Γαλιλαίος ίσως να έχει δίκαιο, όταν λέει ότι η γλώσσα με την οποία είναι γραμμένο το βιβλίο της φύσεως είναι τα μαθηματικά. Αν όμως ισχύει το συμπέρασμα του (που μάλλον κατευθύνεται εναντίον του πάπα), πως την φύση μπορεί να καταλάβει μόνο εκείνος ο οποίος δεν είναι μαθηματικά αναλφάβητος. Αυτό σημαίνει πως όλοι εκείνοι που δεν είναι εξοικειωμένοι με τους μαθηματικούς τύπους και τις γεωμετρικές μορφές -δηλαδή οι περισσότεροι άνθρωποι- δεν είναι σε θέση να καταλάβουν πως λειτουργεί η φύση. Αυτό σημαίνει, πως είναι αδιάφορο εάν εξηγώ αυτό που ανακάλυψε η επιστήμη στα γερμανικά, ιταλικά ή γαλλικά. Εφόσον δεν χρησιμοποιώ τα μαθηματικά κανείς δεν μπορεί να καταλάβει περί τίνος πρόκειται. Αυτό φυσικά ισχύει μόνο εφόσον ο Γαλιλαίος έχει δίκαιο, ή για όσο πιστεύουμε αυτά που λέει, και για τον λόγο αυτό δεν αποδεχόμαστε άλλες πηγές γνώσης[9].

Ο Γαλιλαίος δεν εμμένει και πολύ στην αντίφαση αυτή. Και όσοι σήμερα προσπαθούν να κάνουν την επιστήμη δημοσίως κατανοητή, μάλλον δεν προσέλαβαν τον Γαλιλαίο και με τόση ακρίβεια. Για να τους παρηγορήσουμε, μπορούμε να πούμε, πως η φράση του Γαλιλαίου δεν αναφέρεται για όλη την φύση, αλλά το πολύ για το κομμάτι που μελετά η Φυσική. Την ζωντανή φύση μπορούμε φυσικά να την καταλάβουμε χωρίς τα μαθηματικά, και αξίζει για τον βιολόγο να έχει κάποιο αίσθημα για τον οργανισμό τον οποίο μελετά. Είναι όμως σαφές ότι η οδηγία του Γαλιλαίου έχει επηρεάσει πολύ έντονα την σκέψη των επιστημόνων που ακολούθησαν, και έκανε την Φυσική υπόδειγμα για όλες τις επιστήμες, που όλες τους ερωτοτροπούν με τα μαθηματικά. Αυτό είναι μειονεκτικό γι’ αυτές, όπως αρχίζουμε να το καταλαβαίνουμε.

Ας επιστρέψουμε όμως στο απόσπασμα, στα τρίγωνα και τους κύκλους, που ο ώριμος Γαλιλαίος θεωρεί ως γράμματα του βιβλίου της φύσεως. Ως νεαρός μαθηματικός στην Πίζα, με την φράση «μαθηματική γλώσσα» αναφερόταν σε λιγότερο εντυπωσιακά πράγματα, δηλαδή σε ακολουθίες αριθμών, που εμφανίζονται για παράδειγμα σε πειράματα όπου πέφτει κάποιο σώμα, και οι παρατηρούμενες αποστάσεις και χρόνοι σημειώνονται σε ένα πίνακα. Μετά το 1592, και αφού είχε αφήσει την Πίζα και πήγε στην Πάδουα(γιατί ο μισθός του εκεί ήταν μεγαλύτερος), ο Γαλιλαίος διεξάγει όλο και περισσότερα τέτοια πειράματα. Στην Πάδουα παραμένει πιστός στην προτίμηση του για την εφαρμογή της επιστήμης. Κατασκευάζει την εποχή εκείνη μηχανισμό για ανύψωση του νερού, βελτιώνει την πυξίδα, και εφευρίσκει κάτι σαν άβακα, είχε μάλιστα πουλήσει μερικά κομμάτια.

Όσο πλησιάζει το τέλος του αιώνα, συναντούμε ένα Γαλιλαίο που υποφέρει από αρθρίτιδα, η οποία θα τον βασανίζει μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο Γαλιλαίος δεν είναι παντρεμένος, έχει όμως μια σύντροφο, την Μαρίνα Γκάμπα, με την οποία έχει δυο κόρες και ένα γιο. Και βρίσκουμε ένα Γαλιλαίο που έχει τα μάτια του στραμμένα στη γη, και δεν εκφράζεται πια για την τάξη που επικρατεί στον ουρανό. Σιγά σιγά αφήνει να εννοηθεί ότι είναι οπαδός του ηλιοκεντρικού συστήματος του Κοπέρνικου. Μόνο μετά το 1610, αφού οι προσωπικοί του δεσμοί έχουν διαλυθεί, θα δηλώσει σαφώς την πεποίθηση του. Ο Γαλιλαίος χωρίζει από την Μαρίνα Γκάμπα, και οι κόρες του γίνονται μοναχές.

Η αλλαγή του, από ένα απλό οπαδό σε ένθερμο υποστηρικτή της ηλιοκεντρικής τάξης του ουρανού, έχει σχέση με μια εφεύρεση του Ολλανδού γυαλοποιού Jan Lippershey, την οποία κατασκεύασε το 1608, και η οποία λίγο αργότερα θα ονομαστεί τηλεσκόπιο. Ο Γαλιλαίος είχε διαβάσει για την εφεύρεση σε μια εφημερίδα. Κατόπιν κατασκεύασε ο ίδιος ένα τηλεσκόπιο και το παρουσίασε στους συγκλητικούς του πανεπιστημίου της Πάδουας. Αν και δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι ο Γαλιλαίος ισχυρίστηκε πως ο ίδιος είναι ο εφευρέτης, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έκανε τους ευγενείς κυρίους να πιστέψουν ότι αυτό το επαναστατικό εργαλείο είναι δική του ιδέα. Ο Γαλιλαίος ήξερε πολύ καλά τα κόλπα της ρητορικής. Οι συγκλητικοί είχαν οπωσδήποτε ενθουσιαστεί, όπως το έλπιζε, και του έδωσαν μια γερή αύξηση, ώστε ο μισθός του ανέβηκε στα 1000 skudi.

Στο σημείο αυτό δε θέλουμε να αναφερθούμε στην απογοήτευση που επήλθε μετά από λίγο, καθώς η «εφεύρεση» του Γαλιλαίου πουλιόταν σε όλες τις λαϊκές αγορές. Θέλουμε να διηγηθούμε, ότι ο Γαλιλαίος δεν κατασκεύασε απλά το τηλεσκόπιο (βάσει του σχεδίου που βρήκε στην εφημερίδα), αλλά το βελτίωσε, και το έκανε να έχει μεγέθυνση 1000. Με το βελτιωμένο αυτό τηλεσκόπιο έκανε μερικές διάσημες ανακαλύψεις: είχε δει τα φεγγάρια του Δια, την ανώμαλη επιφάνεια της Σελήνης, διαπίστωσε την ύπαρξη των ηλιακών κηλίδων, και επεσήμανε την ακανόνιστη υφή του Κρόνου.

Σήμερα ξέρουμε ότι ο Κρόνος έχει ένα δακτύλιο[10]. Ο Γαλιλαίος δεν ήταν σε θέση να το δει γιατί το τηλεσκόπιο του δεν είχε επαρκή ανάλυση. Είχε όμως διαπιστώσει ότι υπάρχει κάτι που προσδίδει στον πλανήτη μια ιδιαίτερη όψη. Είχε υποθέσει ότι πρόκειται για δυο δορυφόρους. Η έκφραση δορυφόρος (Satellit), ήταν τότε νέα, και προερχόταν από τον Γερμανό αστρονόμο Johannes Kepler. Ο Γαλιλαίος του είχε ανακοινώσει τις ανακαλύψεις του, αλλά όχι με την σαφήνεια, που ήταν τότε ο κανόνας μεταξύ των επιστημόνων. Το 1610 είχε στείλει στον Kepler  το εξής ανάγραμμα:

Smaismrmilmepoetaleumibunenugttairas

Ο Κepler όμως κατάφερε να το αποκρυπτογραφήσει. Στα λατινικά λέει:

«Altissimum planetam tergeminum observai»

«Έχω παρατηρήσει, ότι ο πιο απομακρυσμένος πλανήτης (τότε ήταν ο Κρόνος) αποτελείται από τρία μέρη». Ο Γαλιλαίος ήθελε να εξασφαλίσει το πρωτείο για την παρατήρηση αυτή, χωρίς να την προδώσει στους ανταγωνιστές του - γι’ αυτό και η κρυπτογράφηση.

Λίγο καιρό μετά, ο Γαλιλαίος παρουσιάζει όλες τις παρατηρήσεις του στο έργο του «Nuncius sidereus»(ο αγγελιαφόρος των άστρων). Οι επιτυχίες του, του φέρνουν τον τίτλο του «πρώτου μαθηματικού και φιλοσόφου του μεγάλου δούκα της Τοσκάνης». Μετακομίζει (χωρίς την σύντροφο του) στην Φλωρεντία, όπου αρχίζει να υπεραμύνεται του συστήματος του Κοπέρνικου, το οποίο και ο Κέπλερ βρίσκει καλύτερο[11]. Δημιουργείται η εντύπωση ότι οι αντιπαραθέσεις γίνονται όλο και πιο διασκεδαστικές για τον Γαλιλαίο. Ευχαρίστως θα τον χαρακτηρίζαμε εφευρέτη της κουλτούρας του καβγά. Τα όπλα του είναι τα αντικειμενικά επιχειρήματα, τα ψυχολογικά τρικ και η ρητορική του ικανότητα. Με αυτά πολεμά εναντίον των τριών εξουσιών, που του βάζουν εμπόδια: εναντίον του Αριστοτέλη, εναντίον της υγιούς κοινής λογικής και της Εκκλησίας που είναι προσκολλημένη στο δόγμα. Με άλλα λόγια, ο Γαλιλαίος μάχεται εναντίον όλου του κόσμου, και πάνω απ’ όλα πολεμά κάθε τι που παρουσιάζεται ως εξουσία και που επιβάλλει τι και πως πρέπει σκέφτεται κανείς.

Στο έργο του «Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo»(διάλογος πάνω στα δυο κύρια συστήματα του κόσμου), που εκδόθηκε το 1632, παρουσιάζει με μεγάλη απόλαυση, πως ακόμα και ένας αγρότης από την Τοσκάνη μπορεί πιο εύκολα να καταλάβει τι είναι η μετατόπιση της παράλλαξης, και πως με αυτή μπορεί να επιβεβαιωθεί πειραματικά η δομή του σύμπαντος, από ένα αριστοτελικό φιλόσοφο. Και κατηγορεί με μεγάλη χαρά, εκείνους που μένουν προσκολλημένοι στην υγιή κοινή λογική, ότι «παρόλο που έχουν καλά μάτια, δεν βλέπουν αυτά που άλλοι αποκάλυψαν με την εμπειρία του αληθούς και του εσφαλμένου». Και επειδή τα καταφέρνει με αυτές τις δυο δυνάμεις, τολμά να τα βάλει με την Τρίτη δύναμη που του κόβει τον δρόμο. Έτσι επιδίδεται σε μια προσπάθεια να αποδείξει στην Εκκλησία ότι έχει άδικο. Ο Γαλιλαίος προσπάθησε να κάνει με την Εκκλησία αυτό που έκανε ο Κοπέρνικος με την γη. Προσπαθεί να την μετακινήσει. Στο σημείο αυτό μπορούμε να υποθέσουμε, ότι η απόφαση του να στηρίξει το ηλιοκεντρικό σύστημα (τουλάχιστο ασυνείδητα) ενισχύθηκε από το γεγονός ότι το σύστημα αυτό είναι αντίθετο προς την κοινή λογική. Αυτό που βλέπουμε είναι ότι ο ήλιος κινείται. Ακόμα και σήμερα λέμε ότι ο ήλιος ανεβαίνει ή κατεβαίνει. Αυτό που σίγουρα ερεθίζει τον Γαλιλαίο, είναι η σκέψη, πως (αν ο Κοπέρνικος έχει δίκαιο) στον ουρανό δεν βλέπουμε την κίνηση των πλανητών. Το μόνο που μπορούμε να δούμε είναι οι αλλαγές που υφίσταται ο άξονας της γης στην πάροδο του χρόνου.

Πριν διηγηθούμε πως βραχυπρόθεσμα (όσο ζούσε) απέτυχε, και πως μακροπρόθεσμα (μέχρι σήμερα) θριάμβευσε, παραθέτουμε δυο ακόμα ενδείξεις για την αγάπη του Γαλιλαίου για τον καβγά και για την θαυμάσια γλώσσα  του, με την οποία διεξήγε τις επιστημονικές αντιπαραθέσεις. Μια από τις πιο δύσκολες σκέψεις, με την οποία πρέπει να εξοικειωθεί η αφελής διάνοια, εάν θέλει να ασχοληθεί με την Φυσική, είναι η εξής: οι νόμοι της Φυσικής και τα φαινόμενα, δεν αλλάζουν σε σχέση με την κατάσταση ακινησίας, όταν κανείς βρίσκεται σε σταθερή, μη επιταχυνόμενη κίνηση. Δηλαδή η ακινησία και η σταθερή κίνηση είναι ισοδύναμες για την Φυσική. Αυτή η θεώρηση που για την αριστοτελική Φυσική είναι εντελώς ακατανόητη, είναι για τον Γαλιλαίο απόλυτα σαφής. Για τον λόγο αυτό, ο φοιτητής της Φυσικής σήμερα ακούει για την αναλλοίωτη του Γαλιλαίου, που είναι πράγματι θεμελιώδης. Στον «Διάλογο», ο Γαλιλαίος προσφέρει όλη την διδακτική και ρητορική του τέχνη, ώστε να παρουσιάσει ζωντανά στον αναγνώστη, αυτή την μη-διαισθητική και για τον λόγο αυτό δύσκολη ιδέα:

«Κλειστείτε με ένα φίλο σας σε ένα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χώρο, κάτω από το κατάστρωμα ενός πλοίου. Προμηθευτείτε κουνούπια, πεταλούδες και παρόμοια ζωύφια. Πάρτε και ένα δοχείο με νερό και μικρά ψάρια. Κρεμάστε ένα μικρό κουβά από τον οποίο πέφτουν σταγόνες νερού σε ένα δοχείο με στενό λαιμό, που βρίσκεται από κάτω. Παρατηρήστε προσεκτικά τι συμβαίνει ενώ το πλοίο μένει ακίνητο. Ας υποθέσουμε τώρα ότι πλοίο κινείται με οποιαδήποτε ταχύτητα: αν η κίνηση είναι σταθερή, δε θα παρατηρήσετε καμιά μεταβολή. Από καμιά από τις κινήσεις που λαμβάνουν χώρα εντός του πλοίου δεν πρόκειται να συμπεράνετε αν το πλοίο κινείται ή όχι. Κάνοντας άλματα θα διανύσετε την ίδια απόσταση όπως και προηγουμένως. Και αν το πλοίο κινείται όσο πιο γρήγορα μπορεί, δεν πρόκειται να πηδήξετε πιο μακριά αν το άλμα κατευθύνεται προς τα πίσω: και όμως το πάτωμα κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση όσο βρίσκεστε στον αέρα. Αν ρίξετε στον φίλο σας ένα αντικείμενο, δεν χρειάζεται να το ρίξετε με μεγαλύτερη δύναμη, εάν ο φίλος σας βρίσκεται στο μπροστινό μέρος και εσείς στο πισινό, ή το αντίστροφο. Οι σταγόνες θα πέφτουν όπως και πριν στο δοχείο που βρίσκεται κάτω από τον κουβά. Καμιά σταγόνα δε θα κινηθεί προς τα πίσω, με όποια ταχύτητα και να κινείται το πλοίο, ενώ η σταγόνα βρίσκεται στον αέρα. Τα κουνούπια και οι πεταλούδες θα συνεχίσουν να πετούν όπως πετούσαν. Δεν πρόκειται να συμπιεστούν προς το πίσω μέρος, ούτε θα κουραστούν προσπαθώντας να ακολουθήσουν το γρήγορο πλοίο. Και όμως, όσο βρίσκονται στον αέρα δεν έχουν επαφή με το πλοίο. Και αν κάψουμε ένα κόκκο λιβανιού, θα δούμε τον καπνό να ανεβαίνει προς τα πάνω και να αιωρείται σαν ένα μικρό νέφος. Δε θα δούμε όμως ότι κινείται περισσότερο προς τα μπρος ή προς τα πίσω. Ο λόγος της συμφωνίας αυτών των φαινομένων είναι ότι η κίνηση του πλοίου είναι κοινή για όλα τα πράγματα που βρίσκονται μέσα, ακόμα και για τον αέρα».

Δεν αναφέραμε αυτό το εκτενές απόσπασμα από τον «Διάλογο», για να παρουσιάσουμε απλώς την ποικιλία των κινήσεων που συλλαμβάνει ο Γαλιλαίος. Το αναφέρουμε, γιατί με αυτό το πλοίο, ο Γαλιλαίος εφηύρε τα «πειράματα στην σκέψη»(Gedankenexperiment), τα οποία αργότερα θα χρησιμοποιήσει ο Einstein, για να ανιχνεύσει το σύμπαν. Από το πλοίο του Γαλιλαίου στην θάλασσα, προκύπτει ο ανελκυστήρας του Einstein στο σύμπαν. Αυτό που επιχειρεί ο Γαλιλαίος δεν είναι απλώς μια εικονική παρουσίαση της φυσικής κατάστασης, αλλά η διανοητική σύλληψη των αιτίων της. Με τον Γαλιλαίο ξεκινά ο μοντέρνος τρόπος διεξαγωγής της φυσικής και στοχασμού πάνω στα προβλήματα της.

Η τάση του Γαλιλαίου να καβγαδίζει του στήνει εμπόδια, και τον οδηγεί σε αντιφάσεις. Ένα παράδειγμα είναι και η αντίδραση του Γαλιλαίου σε μια αναφορά για τους κομήτες. Το 1618 παρατηρήθηκαν στον ουρανό τρία τέτοια αντικείμενα[12] (που εμφανίζονται συνήθως σπάνια). Το φαινόμενο προσπάθησαν να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν Ιησουίτες στο Collegio Romano, υπό την καθοδήγηση του Orazio Grassi, χωρίς (ή και σε αντίθεση προς) την χρήση της Φυσικής του Αριστοτέλη. Ο κομήτης δεν ήταν γι’ αυτούς ένα φαινόμενο που λαμβάνει χώρα σε κάποια σφαίρα κάτω από την τροχιά της σελήνης, όπως θα το θεωρούσε ο Αριστοτέλης. Αυτοί το θεώρησαν ως κίνηση ενός ουράνιου σώματος πέρα από την τροχιά της Σελήνης, όπως είχαν δείξει και οι μετρήσεις σε διάφορα μέρη της Ευρώπης, που τις είχαν συλλέξει με αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Ένας κομήτης ήταν πιθανόν το ίδιο απομακρυσμένος από την γη όπως ο Ερμής ή ο Ήλιος. Αυτές και άλλες θεωρίες για τους κομήτες είχε δημοσιεύσει ο Grassi το 1619.

Ο Ιησουίτης και ο Γαλιλαίος είχαν ουσιαστικά την ίδια γνώμη. Αλλά αν υπήρχε κάτι το οποίο δεν ανεχόταν ο Γαλιλαίος, αυτό ήταν η συμφωνία με κάποιον άλλο. Δημοσίευσε λοιπόν -με το όνομα ενός φίλου του- μια απάντηση στην εργασία του Grassi. Σε αυτήν χρησιμοποίησε ότι αντιεπιστημονικό βρήκε, πολεμική, παράθεση ψευδών στοιχείων, καταλογισμό ανύπαρκτων κατηγοριών και συσκότιση. Αυτή την συμπεριφορά μπορούμε να την καταλάβουμε μόνο εάν υποθέσουμε ότι ο Γαλιλαίος ήθελε να πει κάτι άλλο. Αυτό το «άλλο» είναι εύκολο να το προσδιορίσουμε. Πρόκειται για το αστρονομικό σύστημα που προτιμούσε ο Grassi, και το οποίο δεν προερχόταν από τον Κοπέρνικο. Στις αρχές του 17^ου αιώνα, όλοι οι ειδικοί ήταν πεπεισμένοι ότι το σύστημα του Πτολεμαίου δεν περιέγραφε ορθώς αυτό που λαμβάνει χώρα στον ουρανό. Ο μεγάλος αστρονόμος, Tycho Brahe, πρότεινε τότε μια παραλλαγή που ήταν κάτι μεταξύ της θεωρίας του Πτολεμαίου και του Κοπέρνικου. Στον συμβιβασμό του Brahe, η γη είναι ακίνητη και ο Ήλιος γυρίζει γύρω από αυτήν. Οι άλλοι πλανήτες όμως δεν γυρίζουν πια γύρω από την γη, αλλά γύρω από τον Ήλιο.

Η κατασκευή του Brahe, όπως και αυτή του Κοπέρνικου, είναι σε θέση να εξηγήσουν το ίδιο καλά τα φαινόμενα. Ένας τέτοιος βρώμικος συμβιβασμός δεν άρεσε στον Γαλιλαίο, και έψαχνε την ευκαιρία να διαλύσει το σύστημα του Brahe. Διάλεξε λοιπόν την εργασία των Ιησουιτών για τους κομήτες - και έκανε ένα τεράστιο λάθος. Γιατί η απάντηση[13] στον Grassi του επέφερε μόνο ακατανοησία (από πλευράς του Κέπλερ) και εχθρότητα (από τον Grassi). Αυτό το λάθος το πλήρωσε με την ιερά εξέταση.

Η διένεξη του Γαλιλαίου με την Εκκλησία -η αντιπαράθεση δηλαδή μεταξύ ηλιοκεντρισμού και θρησκείας- είχε ξεκινήσει το 1614. Στις επιστολές του -κυρίως προς την δούκισσα Χριστίνα- ο Γαλιλαίος εκφράζεται για την σχέση θρησκείας και επιστήμης. Στις επιστολές αυτές δείχνει, πως το πρόβλημα δεν είναι το εάν μερικά αποσπάσματα της Βίβλου συμφωνούν με την θεωρία του Κοπέρνικου, αλλά πως όλο το μεσαιωνικό-σχολαστικό διανοητικό οικοδόμημα θα έπρεπε να διορθωθεί εάν απορριφθεί η γεωκεντρική προοπτική. Ο Γαλιλαίος είχε προτείνει να αποδεσμευθεί η ιδέα του κόσμου από την Φυσική του Αριστοτέλη, γιατί αυτή ήταν που καθόριζε την θέση της γης. Θα έπρεπε να ήταν δυνατή η επιστροφή προς μια πλατωνική κοσμολογία, όπου ο ήλιος κατείχε την ανώτατη αξία, γιατί με την θέρμη του «έτρεφε» τον κόσμο, και τον προμήθευε με ενέργεια και δύναμη. Με τον τρόπο αυτόν η «κυκλοφορία» του κόσμου βρισκόταν σε τάξη.

Η Εκκλησία όμως δεν μπορούσε να το αποδεχθεί αυτό, γιατί  η φιλοσοφία του Αριστοτέλη δεν ήταν απλώς μια τυχαία προσθήκη στην χριστιανική κοσμοθεωρία, αλλά το ουσιαστικό της περιεχόμενο, γιατί ο σχολαστικισμός είχε δουλέψει για ένα αιώνα πάνω στο θέμα. Το 1615, ένας ιερέας από το τάγμα των καρμηλιτών προσπάθησε να δείξει ότι η ηλιοκεντρική κοσμολογία δεν είναι αντίθετη προς την χριστιανική θρησκεία. Το 1616 όμως, η ιερά έδρα ανακοίνωσε με μορφή διατάγματος, πως οι δυο ισχυρισμοί, ότι δηλαδή ο ήλιος είναι το κέντρο του κόσμου και ότι η γη κινείται, δεν θεωρούνται αίρεση, αλλά «εσφαλμένη πίστη». Με άλλα λόγια, η διδασκαλία του Κοπέρνικου είχε καταδικασθεί, ήταν επιτρεπτό όμως να γίνονται συζητήσεις-με βάση την επίσημη γνώμη βέβαια.

Αυτή την «τρύπα» χρησιμοποίησε ο Γαλιλαίος. Κατόπιν είχε γράψει το διάσημο «Διάλογο για δυο μέγιστα συστήματα», που αποτελεί την πρώτη εκτενή και προσιτή για το κοινό παρουσίαση του ηλιοκεντρικού σύμπαντος. Ο «Διάλογος» ήταν έτοιμος το 1630, και το 1632 είχε επιτέλους τυπωθεί. Τότε όμως τον οδήγησαν σε δίκη. Σύμφωνα με την καταδικαστική απόφαση, στις 22 Ιουνίου του 1633, έπρεπε ενώπιον του δικαστηρίου της ιεράς εξέτασης, να αρνηθεί γονατιστός την διδασκαλία του Κοπέρνικου και να παραδεχθεί το σφάλμα του.

Η τυπική κατοχύρωση της καταδίκης ήταν δυνατή, λόγω μιας ίσως πλαστογραφημένης σημείωσης ή λάθους στο πρωτόκολλο από το 1616, όπου άγνωστο ποιος, είχε προς έκπληξη όλων σημειώσει, ότι ήταν απαγορευμένο να μιλά κανείς για «οποιαδήποτε μορφή» της διδασκαλίας του Κοπέρνικου. Στην πράξη όμως, ανάγκασαν τον Γαλιλαίο να γονατίσει, επειδή βρισκόταν ενώπιον ενός ισχυρού προσωπικού εχθρού του. Εννοούμε τον πάπα Ουρβανό τον η’, ο οποίος το 1616, ως καρδινάλιος Barberini υποστήριζε τον Γαλιλαίο. Στον «Διάλογο» όμως βρέθηκε ως συνομιλητής με το όνομα Simplicius. Αυτό ήταν επιπόλαιο, γιατί όσον αφορά την φιλαρέσκεια, ο Ουρβανός δεν υστερούσε σε σχέση με τον αντίπαλο του. Όσον αφορά την αρετή της ταπείνωσης: ο ισχυρισμός του πάπα ότι τα ξέρει όλα καλύτερα από όλους τους καρδιναλίους του μαζί, μπορεί χωρίς πρόβλημα να ανταγωνιστεί την άποψη του Γαλιλαίου, ότι αυτός μόνος του ανακάλυψε το νέο στον ουρανό.

Ο Ουρβανός ο η’ και ο Γαλιλαίος βρέθηκαν αντιμέτωποι σε μια περίοδο που η Εκκλησία αγωνιζόταν να διατηρήσει την πολιτική της κυριαρχία, και δεν επιτρεπόταν να αποδεχθεί καμιά επιπλέον ήττα. Ο πάπας ήταν υποχρεωμένος να θεωρήσει την εμφάνιση του «Διαλόγου» ως μια σχεδιασμένη ενέργεια για να χειροτερεύσει η κατάσταση της. Ο Γαλιλαίος από την άλλη ήθελε να της δείξει ότι πέραν από την ήττα στο πολιτικό επίπεδο, υπέστη και στο πνευματικό επίπεδο μια ήττα. Ο Ουρβανός έπρεπε να το αποτρέψει αυτό πάση θυσία. Με άλλα λόγια η καταδίκη είχε ήδη επιβληθεί κατά την διάρκεια της δίκης. 350 χρόνια αργότερα άρθηκε η καταδικαστική απόφαση. Διήρκεσε μέχρι το φθινόπωρο του 1992, όταν ο πάπας Ιωάννης Παύλος ο β’, είχε άρει την κατάρα που επιβλήθηκε στο Γαλιλαίο, και παραδέχθηκε, ότι η καταδίκη του ήταν αποτέλεσμα «μιας τραγικής αμοιβαίας παρεξήγησης, μεταξύ του επιστήμονα και των δικαστών της ιεράς εξέτασης».

Η Εκκλησία κινήθηκε πάρα πολύ αργά. Το 1822 είχε αρθεί η απαγόρευση, του λόγου για την κίνηση της γης και την στάση του ήλιου. 12 χρόνια αργότερα αφαιρέθηκε ο «Διάλογος» από τον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων. Το 1893, ο πάπας Λέων ο ιγ’, είχε αποφασίσει, πως η σχέση της θρησκείας με την επιστήμη πρέπει να περιγραφτεί έτσι, όπως το διατύπωσε ο Γαλιλαίος στην επιστολή του προς την δούκισσα Χριστίνα το 1615.

Είμαστε σίγουροι πως ο καβγατζής Γαλιλαίος θα δυσανασχετούσε με όλες αυτές τις γιορτές προς τιμήν του, και σε κάποια στιγμή θα διατάρασσε την ειρήνη. Θα υπενθύμιζε στους εκπροσώπους της Εκκλησίας, ότι είναι βαρετό να αποδεικνύεις ότι κάποιος είχε τόσο καιρό δίκαιο. Το σημαντικό είναι να συνεχιστεί η έρευνα, για να ανακαλυφθούν αυτά που ακόμα δεν καταλαβαίνουμε. Για παράδειγμα το φως, που ο Θεός το δημιούργησε δυο φορές, την πρώτη μέρα χωρίς, και την τέταρτη με τον Ήλιο. «Μερικές φορές σκέφτομαι: θα τους άφηνα να με κλείσουν σε ένα κελί δέκα οργιές κάτω από την γη, όπου δεν μπαίνει καθόλου φως, εάν ως αντίτιμο γι’ αυτό θα μάθαινα τι είναι το φως. Και το χειρότερο: αυτό που ξέρω πρέπει να το διαδώσω. Όπως ένας ερωτευμένος, όπως ένας μεθυσμένος, όπως ο προδότης. Είναι ένα φορτίο και φέρνει ατυχία. Για πόσο ακόμα θα μπορώ να το φωνάζω μέσα στον φούρνο - αυτό είναι το ερώτημα.»[14] Μέχρι σήμερα δεν δώσαμε την απάντηση.

---

[1]               Το απόφθεγμα μας προσκαλεί να παίξουμε με τις λέξεις. Αυτές τις μέρες εκδόθηκε ένα βιβλίο με θέμα την σημασία της ψυχανάλυσης στην θεραπεία σεξουαλικών διαταραχών, και φέρει τον τίτλο «Και όμως κινείται(αυτός)». Αν η γη ήταν γένους αρσενικού, η διάσημη πρόταση του Γαλιλαίου θα είχε μια θαυμάσια διπλή έννοια.

[2]           Δεν είχαν περάσει πολλά χρόνια, και ο Γάλλος Descartes, είχε επίσης διαλέξει την μητρική του γλώσσα για να γράψει τα μεγάλα του έργα. Οι επιστήμονες δε θέλουν πια να είναι ιερείς, οι οποίοι συνομιλούν σε μια γλώσσα ακατανόητη στον λαό. Θέλουν να είναι δημοφιλείς, πράγμα που έχει τα προβλήματα του όπως θα το δούμε στο κεφάλαιο για τον Descartes.

[3]           Η αρχική μορφή είχε γραφτεί το 1938/39 («παραλλαγή Δανίας»). Το 1955/56 διαμόρφωσε μερικές σκηνές(«παραλλαγή Βερολίνου»)

[4]           Σύμφωνα με τον θρύλο, μια μέρα του 1583, όταν ο Γαλιλαίος βρισκόταν στον καθεδρικό ναό της Πίζας, παρατήρησε κατά την ταλάντωση του πολυελαίου, ότι ο χρόνος που απαιτείται για ένα «κύκλο» (δηλαδή το εκκρεμές να πάει από το σημείο εκκίνηση και να έρθει πίσω) είναι ανεξάρτητος από πόσο μακριά από το κέντρο(όταν κρέμεται δηλαδή) βρίσκεται το εκκρεμές. Και επειδή όντως είναι έτσι, έχουμε τα ρολόγια με εκκρεμές. Όσο για τον θρύλο, μάλλον δεν ισχύει, αν και υπάρχει μια ζωγραφιά του Sabatellio, που δείχνει τον Γαλιλαίο να κοιτάζει τον πολυέλαιο. 

[5]           Το θερμόμετρο του Γαλιλαίου βασίζεται από την μια στην άνωση των σωμάτων-χαιρετίσματα από τον Αρχιμήδη-και από την άλλη στην διαφορετική διαστολή που παρουσιάζουν διαφορετικά υλικά, για την ίδια αύξηση της θερμοκρασίας. Σε ένα μακρόστενο δοχείο που περιέχει διαφανές υγρό βρίσκονται σφαιρίδια που περιέχουν ένα έγχρωμο υλικό, και συνήθως «αιωρούνται» μέσα στο υγρό. Όταν αυξηθεί η θερμοκρασία όλα τα σώματα διαστέλλονται. Αν το υγρό μέσα στον σωλήνα επιλεγεί έτσι ώστε να διαστέλλεται πιο πολύ από αυτό των σφαιριδίων, τότε τα σφαιρίδια βυθίζονται. Η κατασκευή μπορεί να ρυθμιστεί έτσι, ώστε το σφαιρίδιο που βρίσκεται κάτω από τα υπόλοιπα που κολυμπούν από πάνω του, να δείχνει την θερμοκρασία του δωματίου όπου βρίσκεται. Αυτό που ο εφευρέτης του ακόμα παρατήρησε είναι αντίθετη κίνηση: όταν η θερμοκρασία υψωθεί κατά ένα βαθμό, βυθίζεται ένα σφαιρίδιο.

[6]           Για τον λόγο αυτόν, διατηρήθηκε για πολύ καιρό η ιδέα του Αριστοτέλη. Φαίνεται αμέσως, πως αυτό που είναι πιο βαρύ, πέφτει πιο γρήγορα. Ή μήπως δεν είναι έτσι; Δεν βλέπουμε πως ένα φτερό πέφτει πιο αργά από ένα βαρύτερο νόμισμα;

[7]           Ο ισχυρισμός αυτός ισχύει βέβαια μόνο στο κενό. το συμπέρασμα για το κενό ο Γαλιλαίος το έβγαλε θεωρητικά, παρατηρώντας το βύθισμα σφαιριδίων σε υγρά διαφορετικής πυκνότητας. Στην προσπάθεια αυτή κατάφερε να καταλάβει την κίνηση της πτώσης, ανεξαρτήτως των συνθηκών κάτω από τις οποίες λαμβάνει χώρα. Αυτή η αφαίρεση από τις δεδομένες συνθήκες υπερβαίνει την υγιή ανθρώπινη λογική, η οποία είναι προσκολλημένη στα δεδομένα των αισθητηρίων.

[8]           Μόλις το 1609 έχει την σωστή ιδέα, πως η ταχύτητα αυξάνεται με τον χρόνο. Τις χρονικές σειρές τις προσδιορίζει με μια κατασκευή, το κεκλιμένο επίπεδο, στην οποία η πτώση είναι πιο αργή, και μετρά τον χρόνο βάσει των χτύπων της καρδιάς.

[9]           Βλέπουμε όμως, πως την φύση καταλαβαίνουν και εκείνοι που δεν ξέρουν από μαθηματικά, εάν δούμε τις γνώσεις περί φύσεως πολλών συγγραφέων, τις οποίες έχουν από την διαίσθηση τους. Υπάρχουν επίσης μεγάλοι φυσικοί, όπως ο Micheal Faraday, που δεν είχε ιδέα από μαθηματικά.

[10]         Το 1656, o Christian Huygens είχε διαπιστώσει ότι ο Κρόνος έχει ένα δακτύλιο, και το 1675 ο Giovanni Cassini είχε ισχυρισθεί ότι ο δακτύλιος αποτελείται από πολλά σωματίδια. Η ιδέα αυτή είχε γίνει αποδεκτή 200 χρόνια μετά όταν ο Σκοτσέζος φυσικός James Clerk Maxwell είχε δείξει, ότι ένας τέτοιος δακτύλιος μπορεί να είναι μηχανικά σταθερός.

[11]         Πρέπει να τονιστεί πως ο Γαλιλαίος δε εκτιμούσε και πολύ τον Κέπλερ(για την επιστημονική του κατάρτιση και ικανότητα). Ο Ιταλός θεωρούσε πως ο Γερμανός είχε πολλά μυστικιστικά στοιχεία στη σκέψη του.

[12]         Στα πλαίσια αυτής της έρευνας, είχε για πρώτη φορά επισημανθεί, ότι η ουρά του κομήτη δείχνει πάντα σε κατεύθυνση αντίθετη από την θέση του Ήλιου. Την ορθή ερμηνεία του φαινομένου την έδωσε ο Κέπλερ.

[13]         Για να σώσουμε την τιμή του Γαλιλαίου, σημειώνουμε πως στο γραπτό του βρίσκονται λαμπρές ιδέες-περί τριβής και θερμότητας των κομητών για παράδειγμα. Αυτό όμως που δυσκολεύει τον αναγνώστη, είναι το να διακρίνει τα κυνικά από τα σοβαρά αποσπάσματα.

[14]         Από τον «Βίο του Γαλιλαίου», του Bertolt Brecht

Mετάφραση Πέτρος

ΣΧΟΛΙΟ : Σέ τούτον τόν Γαλιλαίο θεμελιώθηκε η Δύση.

Αμέθυστος