Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΚΑΙ ΕΥΤΕΛΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΕΩΣ (2)

Συνέχεια από  Κυριακή, 3 Μαρτίου 2013

 

 

Ο Πλωτίνος και η φιλοσοφία του ασυνειδήτου, του René Arnou

Σύμφωνα με τον Arthur Drews, ο Πλωτίνος είναι ένα πρόδρομος της φιλοσοφίας του ασυνειδήτου, καθότι προέβλεψε πως κάθε συνείδηση καθ' εαυτή υποθέτει την ύπαρξη του σώματος και πως μόνον το αισθητό είναι, διαθέτει συνείδηση. Από αυτό δε συνεπάγεται εύκολα, κατά τον Drews, πως για τον Πλωτίνο η δραστηριότης της σκέψεως καθ' εαυτής είναι ολοκληρωτικώς ασυνείδητη, και πως η συνείδηση δεν είναι ουσιωδώς στην ψυχή. Παράγεται, γεννιέται, μόνον όταν η δραστηριότης της ψυχής αντανακλάται στον καθρέφτη των αισθήσεων.
Πώς φτάνει ο Drews σε αυτά τα συμπεράσματα;
Βασίζεται στο Ι, 4, 10 των Εννεάδων: «Ει δε ότι σοφός μη αισθάνοιτο, ήττον σοφός αν ειη; (Εάν ένας δεν έχει συνείδηση ότι είναι σοφός, μόνον γι' αυτό θα έπρεπε να είναι λιγότερο σοφός;)».
«Υπάρχει αντίληψις, όταν η σκέψη (η νοερά δραστηριότης, το νόημα) ανακάμπτει, διπλώνει στο εαυτό της (δηλαδή είναι και γίνεται, ενυπάρχει), και όταν η ενέργεια του κατά το ζην της ψυχής αντικατοπτρίζεται (οίον απωσθέντος πάλιν), και σαν σε έναν καθρέφτη η εικόνα ησυχάζει πάνω στην λεία και λαμπρή επιφάνεια.
 Όταν είναι παρόν ο καθρέφτης, η εικόνα μορφοποιείται. Όταν όμως ο καθρέφτης δεν είναι παρόν ή εάν δεν είναι σε καλή κατάσταση, υπάρχει μεν πάντοτε η ενέργεια που είναι ικανή να δημιουργήσει την εικόνα, αλλά η εικόνα δεν σχηματίζεται. Το ίδιο ισχύει και για την ψυχή μας. Όταν ησυχάζει αυτό που φανερώνει σε μας τα εικονίσματα της διάνοιας και του νου, τότε αυτές οι εικόνες, ενορώντας και γνωρίζοντας σαν να λέμε αισθητώς (οίον αισθητώς γινώσκεται), μαζί με την προτέρα γνώση, διότι ενεργούν ο νους και η διάνοια. Τότε, ταυτοχρόνως, προσφέρεται και η συνείδηση της ενέργειας του νου και της διάνοιας.
Αλλά όμως εάν αυτός ο εσωτερικός καθρέφτης διαταράσσεται διότι έχει ακυρωθεί η αρμονία του σώματος, τότε η διάνοια και ο νους σκέπτονται (νοούν) χωρίς εικόνα και η νόησις πραγματοποιείται άνευ φαντασίας».
Στη συνέχεια ο Πλωτίνος τονίζει πως μας συμβαίνει συχνά «όταν σκεπτόμαστε ή εργαζόμαστε, παρότι ξυπνητοί, να πράξουμε χωρίς συνείδηση (το παρακολουθείν ημάς αυταίς ουκ εχούσας) και έτσι μπορούμε να διαβάζουμε, χωρίς να έχουμε συνείδηση ότι διαβάζουμε και μάλιστα αυτό μπορεί να συμβεί ακόμη περισσότερο και πιο έντονα όταν διαβάζουμε με την μέγιστη προσοχή (μετά του συντόνου). Έτσι μπορούμε να είμαστε θαρραλέοι χωρίς να έχουμε συνείδηση ότι ενεργούμε με θάρρος (ώστε τας παρακολουθήσεις κινδυνεύειν αμυδροτέρας αυτάς τας ενεργείας, αίς παρακολουθούσι ποιείν). Τόσο ώστε να μοιάζει πως η "γνώση" (η συνείδηση) αδυνατίζει την ενέργεια που συνοδεύει. Η καθαρή ενέργεια, η αληθινή ζωή είναι εκείνη η οποία δεν χάνεται στην αίσθηση, αλλά είναι συγκεντρωμένη στον εαυτό της (ου κεχυμένον εις αίσθησιν, αλλ' εν εαυτώ συνηγμένον)».
Ο Drews όμως ερμηνεύει έτσι αυτό το απόσπασμα. Μεταφράζει παρακολούθησις με συνείδηση (Bewusst-Sein) και χωρίς καμία διάκριση, την αναδεικνύει σε πρωτότυπο κάθε συνειδήσεως: alles Bewusst-Sein. Έτσι η παρακολούθησις ορίζεται μέσω του διαλογισμού της νοητικής δραστηριότητος στον οργανισμό.
Κάτι που σημαίνει πως η δραστηριότης του καθ' αυτού πνεύματος (του νου) είναι ασυνείδητη. Και για τον Πλωτίνο, η συνείδηση προέρχεται, αν όχι από την διαμάχη της τυφλή βουλήσεως και της ιδέας (κάτι που δέχεται όμως ο Drews), τουλάχιστον από την συνεργασία της αισθήσεως και της ασυνειδήτου δραστηριότητος της νοήσεως.
Ο Arthur Drews θα μπορούσε να παρουσιάσει και άλλα κείμενα, τα οποία φαίνονται να επικυρώνουν την ερμηνεία του (ΙV.4.4/IV.8.8/V.1.12/V.8.11/VI.8.8). Η ψυχή ενεργεί πάντοτε, αλλά οι ενέργειές της δεν γίνονται αντιληπτές, δεν κοινωνούνται, δεν μεταδίδονται δηλαδή σε ολόκληρη την ψυχή, όταν δεν έχουν μεταφερθεί στην λειτουργία της αισθήσεως. Π.χ. (ΙV.8.8.5) «Όταν κυριαρχεί η αισθησιακή πλευρά της ψυχής ή καλύτερα όταν αυτή έχει κυριαρχηθεί και διαλυθεί, δεν μπορούμε να έχουμε αίσθηση αυτού που στοχάζεται η κορυφή της ψυχής (το της ψυχής άνω). Το αντικείμενο του στοχασμού του νου φτάνει σε μας μόνον όταν αυτό, κατερχόμενο, φτάνει στην αίσθηση (εις αίσθησιν ήκη καταβαίνον). Γενικώς δεν γνωρίζουμε ποιος διασχίζει τα διαφορετικά μέρη της ψυχής πριν φτάσει σε ολόκληρη την ψυχή (εις όλην την ψυχήν). Έτσι, η επιθυμία που βρίσκεται στην όρεξη, μας γίνεται γνωστή μόνον μέχρις ότου την αντιληφθούμε (αντιλαβώμεθα) μέσω της εσωτερικής δυνάμεως της αισθήσεως ή μέσω της διαλογικής διάνοιας ή και με τις δύο μαζί (τη αισθητική τη ένδον δυνάμει ή και διανοητική ή άμφω)». Πάνω απ' όλα όμως θα έπρεπε να αποφύγει το πλαίσιο του αποσπάσματος στο οποίο αναφέρεται, δηλαδή αυτό που προηγείται και αυτό που ακολουθεί. Διότι με αυτά όλα αλλάζουν.
Και να πως πλέκεται το απόσπασμά του στο κείμενο (Ι.4.9): «Ακόμη και όταν ο σοφός, πιεσμένος από την ασθένεια ή από τις μαγικές τέχνες, δεν έχει πλέον συνείδηση (όταν μη παρακολουθή), δεν είναι γι' αυτό λιγότερο ευτυχής, διότι ακόμη και τότε συνεχίζει να είναι σοφός, και η ευτυχία ζει στην σοφία. Όμως δεν είναι αναγκαίο, για να είναι κάποιος σοφός, να το αισθάνεται και να έχει συνείδηση του γεγονότος; (εν τη σοφία δει το αισθάνεσθαι και παρακολουθείν αυτώ παρείναι). Αυτή η αντίρρηση, απαντά ο Πλωτίνος, προϋποθέτει πως η σοφία είναι κάτι τυχαίο, έκτακτον, αλλά εάν κατοικεί στην ουσία (εν τη ουσία), όπως ακριβώς και η ουσία δεν χάνεται σε αυτόν που κοιμάται ή δεν έχει συνείδηση του εαυτού του (εν τω λεγομένω με παρακολουθείν εαυτώ), έτσι και η ενέργεια της ουσίας συνεχίζει να ασκείται, όπως ακριβώς και η δραστηριότης του σοφού. Εξάλλου αυτή η δραστηριότης δεν αγνοείται παρά μόνον από ένα μέρος του εαυτού του και όχι από αυτόν ολόκληρο (λανθάνει δ' αν αυτή η ενέργεια ουκ αυτόν πάντα, αλλά τι μέρος αυτού) έτσι όπως επίσης και όταν η φυτική δραστηριότης ενεργεί σε μας, το υπόλοιπο του ανθρώπου δεν αντιλαμβάνεται τίποτε».
Από αυτό το απόσπασμα συμπεραίνεται πως η παρακολούθησις είναι η συνείδηση μιας αισθήσεως που προέρχεται απ' έξω (επακτόν) και στην απουσία της παρακολουθήσεως, η δραστηριότης της ουσίας φανερώνεται στο άτομο με έναν άλλο τρόπο (είναι επομένως συνειδητό). Παρ' όλα αυτά όμως ενώ ο Πλωτίνος λέει (Ι.4.10) πως η δραστηριότης του πνεύματος παραμένει κρυφή διότι δεν ασκείται πάνω σε αισθητά πράγματα, ο Drews ερμηνεύει πως αυτή παραμένει άγνωστη σε ένα μέρος από εμάς και όχι εξ ολοκλήρου από εμάς.
Η συνέχεια του κειμένου δικαιολογεί αυτήν την άποψη. Το λάθος συνίσταται στο γεγονός ότι, αμέσως μετά την αποδοχή, πως ο σοφός είναι ολοκληρωτικώς στραμμένος προς το εσωτερικό του, τον ψάχνουμε στις εξωτερικές δραστηριότητες (εν ταις έξωθεν ενεργείας Ι.4.11.8). Όμως ο σοφός δεν ασχολείται με τα εξωτερικά πράγματα (Ι.4.11.10). Και πράγματι δεν υπάρχουν σε αυτόν αισθήσεις, δεν υπάρχει παρακολούθησις: Αυτό όμως δεν τον εμποδίζει να είναι παρών στον εαυτό του (αυτός αυτώ πάρεστι Ι.4.12.7), μέσα σε μια γαλήνια χαρά. Αυτό που ζει μέσα του, είναι το μέρος του εαυτού του το οποίο δεν εγκαταλείπεται ποτέ και δεν διακόπτει ποτέ τον διαλογισμό, την θεωρία του Αγαθού (συνόν αυτώ... ουκ απολελείψεται της του αγαθού όλου θέας Ι.4.13.10). Είναι το μη συναμφότερον, επομένως δεν είναι το σώμα, ούτε και τα κατώτερα μέρη από τα οποία, με κάθε δυνατή προσπάθεια, ο σοφός τείνει αντιθέτως να αποχωριστεί Ι.4.14.12). Αλλά είναι αυτό το οποίο, σε αυτόν, δεν μπαίνει σε σύνθεση με την ύλη.
Η παρακολούθησις είναι λοιπόν η ιδιαίτερη συνείδηση μιας ψυχής η οποία ενωμένη στο σώμα, προσλαμβάνει τα εικονίσματα του νου και της διάνοιας, από τον αντικατοπτρισμό, από το είδωλο, του καθρέφτη του οργανισμού. Και δεν γνωρίζει τις αληθινές ουσίες, δεν έχει συνείδηση της γνώσεώς των, παρά μόνον στις αισθητές τους φανερώσεις (εμφαίνεται), καθώς αντικατοπτρίζονται σε αυτό το θολό βάθος. Εάν υπάρχει οποιαδήποτε διαμάχη, αυτή είναι ανάμεσα στην πλήρη καθαρότητα του νου και στον σκουριασμένο καθρέφτη της σωματικής φύσεως. Οι ακτίνες που προέρχονται από ψηλά αντικατοπτρίζονται άσχημα: υπάρχει μια μείωση του φωτός (αμυδρότερος) διότι υπάρχει διάχυση στο αισθητό και απώλεια της ενότητος.
Έτσι λοιπόν αυτή η συνείδηση, δεν είναι η σπίθα η οποία θα ανατείλει μέσα στην νύχτα της ψυχής λόγω της τριβής, της διαμάχης ανάμεσα σε μια τυφλή βούληση και μια ασυνείδητη ιδέα. Είναι αυτό που απομένει από την λάμψη και την δόξα του νοητού κόσμου μετά το πέρασμά του από τον οργανισμό, ένα κιτρινισμένο φως, μια αντανάκλαση, μια κατώτερη μορφή γνώσεως, η συνείδηση ενός εξωτερικού πράγματος.

(Συνεχίζεται)
 
Αμέθυστος