Εσχατολογία και παγκόσμια ιστορία στον διανοητικό κόσμο του Αυγουστίνου (4)

Συνέχεια από:Τετάρτη 3 Αυγούστου 2016

Του Ernst Lewalter

Στον τόμο: Zeitschrift für Kirchengeschichte 53, 1934

IΙΙ. Urbs και Orbis (Πόλη και κόσμος)

Η civitas Dei πρέπει κατ’ αρχάς να εκληφθεί ως η Βασιλεία τού Θεού, η οποία πρόκειται να έρθει. Η Βασιλεία του Θεού είναι ένα „domus aedificanda per Christum (οίκος που έκτισε ο Χριστός)“ (XVIII, 48). Είναι κάτι που οικοδομείται, κάτι που γίνεται μέσα στον χρόνο. Ο Θεός δεν θέλει μόνο την ύπαρξη της Βασιλείας στην αιωνιότητα. Θέλησε και το γίγνεσθαί της μέσα στον χρόνο.

Η civitas Dei λοιπόν λογίζεται αιώνια, μόνο εφόσον θεωρείται ταυτόχρονα ως ιστορική. Η peregrinatio (η ξενιτεία, η πορεία, το προσκύνημα) της, η aedificari (η οικοδόμηση) της, είναι εσωτερική συνάφεια αυτού που συμβαίνει in hoc saeculo (στον παρόντα αιώνα).

Στην οπτική γωνία του Αυγουστίνου εισέρχεται ο ανίερος (profan) κόσμος, στο σύνταγμα και την ιστορία, ξεκινά όμως από τον θεμελιώδη κύκλο θεμάτων, με γενικό ιστορικό χαρακτήρα, που αναφέρονται στην «οικοδόμηση της πόλης του Θεού». Και όπως η ξενιτεία (peregrinans) είναι ταυτοχρόνως και το σημαίνον „significans“, ο Θεός δηλαδή οικοδομεί μέσα στην ιστορία την κοινωνία των αγίων „sanctorum communio“ αλλά και την σημαίνει ταυτόχρονα, έτσι και η κοσμική ζωή μπορεί να σημαίνει την ξενιτεία (peregrinans), ως umbra (σκιά) ή imago (εικόνα) της, όπως λέει στο XV,2. Αν η σημασιολογική συσχέτιση μεταξύ peregrinans και aeterna είναι αυτή μεταξύ τού γίγνεσθαι (werden) και του είναι (sein), η συσχέτιση μεταξύ της αιώνιας πόλης (civitas aeterna)  και της ξενιτείας (peregrinans) είναι η χρησιμότητα, το συμφέρον (utilitas). Αυτό δεν ισχύει μόνο δυνητικά για την civitas terrena εν γένει, αλλά ισχύει πραγματικά για όλες τις civitates terrenae που υπήρξαν in hoc saeculo. Όλες τους υπηρέτησαν με τον τρόπο τους την γένεση της πολιτείας του Θεού.

Για να μπορέσουμε να σκιαγραφήσουμε το συνολικό πλαίσιο, και με τον τρόπο αυτό να προετοιμάσουμε μια ερμηνεία του «ingens opus» (μεγάλο έργο) περί της πόλης του Θεού, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε μια σειρά προκαταρκτικών ερωτημάτων. Και αν προτάσσουμε εδώ εκείνα τα ερωτήματα που αφορούν την στάση του Αυγουστίνου προς τον ανίερο (profan) κόσμο, το κάνουμε επειδή κάθε ερμηνεία πρέπει να αναμετρηθεί με την συχνά εκφρασθείσα υποψία, πως το ingens opus γράφτηκε βασιζόμενο στην εποχή του και για την εποχή του. Αυτή η υποτιθέμενη ιστορική μέθοδος προσπερνά το θεμελιώδες ερώτημα της ιστορικής ερμηνείας, που πρέπει να ασχοληθεί με την συστηματική συσχέτιση του θεωρητικού στοχασμού και τής συγκεκριμένης κατάστασης του κόσμου.

Ξεκινούμε λοιπόν με την τοποθέτηση του Αυγουστίνου περί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της εποχής του.

Αν ο Αυγουστίνος πράγματι «δεν ενδιαφέρεται για το παρόν, το οποίο περιγράφει με θλίψη»- όπως θεωρεί ο Troeltsch-, και εάν είναι «σαφές, πως για τον πατέρα της Εκκλησίας, η προσωρινή αυτή χρονικότητα δεν έχει κάποια σημασία», τότε γιατί ανέλυσε και προσδιόρισε με τόση φροντίδα τις λειτουργίες της κοσμικής (profan) ζωής; Και μόνο από το γεγονός πως ο Αυγουστίνος απέδωσε στην civitas terrena idealiter (ιδανική γήινη πόλη) την λειτουργία της utilitas (χρησιμότητα, κέρδος), συμπεραίνουμε πως δεν αποστρεφόταν τον ανίερο (profan) κόσμο.

Δεν χρειαζόμαστε όμως τέτοια συμπεράσματα. Μια πληθώρα εκφράσεων μαρτυρεί, πως ο Αυγουστίνος, χωρίς να έχει ψευδαισθήσεις για την σκληρότητα της ζωής μέσα στην χρονικότητα, προσπαθεί να αποδώσει αξιοπρέπεια στην κοσμική ζωή μέσα στην χρονικότητα. «Κακοί καιροί! Έτσι λένε οι άνθρωποι. Ας ζήσουμε σωστά και οι καιροί θα είναι καλοί! (Sermo 80). Η ελπίδα για την Βασιλεία του Θεού και η κοσμική πεποίθηση δεν αλληλοαποκλείονται στον Αυγουστίνο, όπως και σε άλλους μεγάλους θρησκευτικούς (ανθρώπους), αλλά προϋποτίθενται αμοιβαίως.

Και έτσι παρατηρεί με ανήσυχη συμμετοχή, αλλά και μοναδική για την εποχή του αμεροληψία, τα κοσμικά γεγονότα. Η αμεροληψία αυτή φαίνεται σαφώς στην τοποθέτηση του Αυγουστίνου στο ερώτημα περί της παρακμής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Στο σημείο αυτό έχει σημασία να τονιστεί, πως ο Αυγουστίνος-χωρίς καμιά συγγένεια προς τον μεσαίωνα-δεν αποδέχεται την ερμηνεία του Ιερώνυμου, που θεωρεί πως η τέταρτη αυτοκρατορία την οποία περιγράφει ο Δανιήλ, αναφέρεται στην ρωμαϊκή. Για τον Αυγουστίνο λοιπόν, εξ αρχής, δεν είναι δεδομένη κάποια εσχατολογική συσχέτιση του πολιτικού γίγνεσθαι. Η συνέχιση ή η καταστροφή της αυτοκρατορίας, είναι γι’ αυτόν κοσμικά γεγονότα, τα οποία βέβαια δεν παρατηρεί αμέτοχος, τα οποία όμως δεν συνδέονται με τα έσχατα πράγματα.

Συνεχίζεται