Martin Heidegger und die Weltgeschichte des Nichts
Του Gotthard Günther
από την συλλογή: Guzzolini (εκδότης): "Nachdenken über Heidegger", Hildesheim, 1980
Ο Martin Heidegger και η παγκόσμια ιστορία του τίποτα
Μέρος 2ο
Η απελευθέρωση από την μέχρι τώρα παράδοση της ανθρώπινης ιστορίας, είναι δυνατή μόνο τότε, όταν οι άνθρωποι θα έχουν καταλάβει τι βρίσκεται πίσω από την έκφραση ιστορική παράδοση, και ποιες συνέπειες είχε. Μια παράδοση δημιουργεί αναμφίβολα μια ψυχική συνάφεια (περιβάλλον, συμφωνία) που διαμορφώνει πνευματικά, με ένα συγκεκριμένο τρόπο, όλους όσους αφορά. Το γεγονός πως αυτή η συνάφεια αφορά κάποιους, πρέπει να κατανοηθεί με την πιο ευρεία έννοια. Χρησιμοποιούμε απλά μια γενίκευση όταν λέμε, πως η ανθρωπότητα μέχρι τώρα αισθάνεται και σκέφτεται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις μεταφυσικές αποφάνσεις, εφόσον υπήρξε διάδοχος των μεγάλων γεναρχών των ανώτερων πολιτισμών του ανατολικού ημισφαιρίου. Στη λίστα αυτών των γεναρχών μπορούμε να βάλουμε τον Κομφούκιο, τον Λάο Τσε, τον Βούδα, τον Πλάτωνα, τον Χριστό και άλλους. Ακριβώς με αυτή την έννοια επεσήμανε κάποτε ο Schopenhauer: ο Σαμκάρα, ο Πλάτων και εγώ λέμε το ίδιο πράγμα. Και πράγματι το κάνουν. Γιατί όσον αφορά τις αποφασιστικές και θεμελιώδεις ερωτήσεις, έχουν τα ίδια ακριβώς υποκειμενικά βιώματα, από τα οποία δεν μπόρεσαν να απελευθερωθούν, ακόμα και αν το ήθελαν. Και πιο πέρα, δεν μπορούσαν να το θέλουν. Αυτή είναι η ιστορική παράδοση.
Ο πραγματισμός διερωτάται, πως είναι τα πράγματα με τον άνθρωπο που δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία παραδόσεων, και οι πρόγονοι του οποίου δεν μπορούσαν καν να ανήκουν εκεί. Είναι φανερό, πως του είναι απρόσιτη η ομάδα εκείνη των βιωμάτων που ριζώνουν στην παράδοση των ανώτερων πολιτισμών του ανατολικού ημισφαιρίου. Γιατί τα βιώματα αυτά δεν προέρχονται από το Είναι του ανθρώπου, αλλά πηγάζουν από μια σχετικά στενή ιστορική μορφή που παίρνει η ανθρώπινη ικανότητα για βίωμα. Μια τέτοια κατάσταση είναι και παραμένει αναπόφευκτη, όσο η συνάφεια νομιμοποιείται δια της εσωτερικής πεποίθησης. Σε ότι αφορά την επιστήμη, και ειδικά την ούτω καλούμενη διαδικασία κατανόησης, μπορεί να εμπιστευθεί κανείς την παραδοσιακή σκέψη, μόνο σε ένα περιορισμένο βαθμό. Γενικά όμως πρέπει να πούμε: ο άνθρωπος καταλαβαίνει τι μπορεί φυσικά να κάνει, μόνο εντελώς γενικά και πέρα από κάθε ιστορικό όριο, που δημιουργεί μια συγκεκριμένη πνευματικότητα.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως ο πραγματισμός απορρίπτει την ιστορία. Το ότι όμως το ίδιο το ιστορικό υπόβαθρο το οποίο περιλαμβάνει τον άνθρωπο από τις απαρχές του, είναι κάτι ιστορικά προσωρινό, καταδεικνύει το εξής γεγονός: με την παραδοχή πως υπάρχουν αστρικοί πολιτισμοί, στάλθηκαν μηνύματα στο διάστημα, με την αμφίβολη ελπίδα πως κάποια μέρα μέλη ενός τέτοιου πολιτισμού θα λάβουν και θα αποκρυπτογραφήσουν τα μηνύματα. Αν κάποια μέρα καταστεί δυνατό να δημιουργηθεί ένα μέσο επικοινωνίας, που χρησιμοποιεί μια γλώσσα που δεν είναι κατανοητή μόνο στη γη, αλλά και για τους εξωγήινους πολιτισμούς, τότε θα είναι αναγκαίο, λόγω θεμελιωδών ερμηνευτικών προϋποθέσεων, να αποκλεισθεί από μια τέτοια διαστρική γλώσσα οτιδήποτε είναι μόνο γήινο, και δεν επαναλαμβάνεται σε ξένα αστέρια. Τότε δεν θα μπορεί να γίνεται πια λόγος πως ο άνθρωπος είναι το υποκείμενο της παγκόσμιας ιστορίας, όπως με απίστευτη αφέλεια προϋποθέτει η παράδοση μας των πνευματικών επιστημών.
Στην επιπρόσθετη ερώτηση, τι λοιπόν θα μπορούσε να είναι το υποκείμενο μιας γενικής-ιστορικής διαδικασίας μέσα στο σύμπαν, η καλύτερη απάντηση που μπορεί να δοθεί σήμερα είναι: το ίδιο το σύμπαν, με την ικανότητα του να δημιουργεί διαδικασίες στοχασμού.
Η φιλοσοφία του Heidegger, ιδωμένη από την σκοπιά του πραγματισμού, εμφανίζεται με την αναφορά (συσχέτιση) της στην δυτική παράδοση, ως μη γόνιμη για το μέλλον. Μιλά βέβαια ο Heidegger για μια “σωτηρία”, που θα μπορούσε να έρθει μετά την ατέλειωτη χειμερινή νύχτα που έφερε η τεχνολογία. Όμως αυτό που σώζει μπορεί να προέλθει μόνο από το θεϊκό. “Μόνο ένας Θεός μπορεί να μας σώσει” όπως λέει στη συνέντευξη που έδωσε στον Spiegel. Ωραία και καλά. Με την επίκληση όμως της μεταφυσικής του ήδη συμβεβηκότος, ανακόπτεται εκ των προτέρων κάθε προοπτική για μια ουσιαστική συνέχιση της ιστορίας. Αυτό είναι άρνηση του μέλλοντος. Μέσα στην επίκληση του Θεού, η οποία γεννήθηκε από απελπισία και παραίτηση, μπορεί να προκύψει μόνο αυτό που ο Spengler στον τόμο “Παρακμή της Δύσεως” (Der Untergang des Abendlandes) ονόμασε “θρησκεία των φελάχων” (Fellachen religion). Τα σκαμπανεβάσματα επιφανειακών μεταβολών εντός της αποδεικνύουν απλά, πως η εσωτερική μορφή του ανθρώπου της παρούσης ιστορικής περιόδου είναι τελειωμένη. Για ένα τέτοιο άνθρωπο υπάρχει βέβαια ακόμα μια δεύτερη, νέα μορφή φυσικού Είναι, μια εσωτερική ιστορία όμως, η οποία μπορεί και πρέπει να επεκταθεί σε παγκόσμια ιστορία, είναι ήδη τελειωμένη. Στην φιλοσοφία του Heidegger δεν μπορεί να βρεθεί τίποτα σχετικό με τις θεμελιώδεις κατηγορίες ενός μελλοντικού ιστορικού Είναι του ανθρώπου. Από την άλλη όμως το συμβεβηκός (το παρελθόν) είναι στον Heidegger υπερβολικά καλά κατανοημένο. Η εικόνα που έχει για την τεχνολογία, όπου την τεχνολογία βλέπει ως νύχτα, απαγορεύει εκ των προτέρων οποιαδήποτε μελλοντική προοπτική ενός νέου Είναι, ενός επέκεινα “της αληθείας Είναι”.
Ανάλογη είναι και η περίπτωση του Oswald Spengler. Ναι μεν τελειώνει τον δεύτερο τόμο του έργου "Der Untergang des Abendlandes" με το υποκεφάλαιο “Η μηχανή”. Δεν πρέπει όμως να ξεχνά κανείς, πως οι αντιλήψεις που εκφράζει εκεί ο Spengler, είχαν διαμορφωθεί το αργότερο την δεκαετία του 1920. Και οι εκφράσεις που χρησιμοποιεί το δηλώνουν. Εκεί γίνεται λόγος για “εκατομμύρια και δισεκατομμύρια ιπποδυνάμεις”. Εκεί πρέπει να μας εντυπωσιάσει “ένα φανταστικό όχημα που διασχίζει τη γη σε λίγες μέρες”. Εκεί γίνεται λόγος για “τεράστιες αίθουσες για τεράστια μηχανήματα”. Περίεργα κτίσματα που φτάνουν μέχρι τον ουρανό πρέπει να μας εντυπωσιάσουν. Και ενώ οι μηχανές γίνονται όλο και πιο μυστηριώδεις και εσωτερικές, και στην λειτουργία τους όλο και πιο “κρυμμένες-σιωπηλές”, εν τέλει είναι μόνο τροχοί, έκκεντρα και μοχλοί που για τον Spengler αποτελούν τον μηχανισμό της μηχανής. Τις αισθάνονταν ως διαβολικές. “Στα μάτια ενός πιστού σημαίνουν την εκθρόνιση του Θεού”, όπως γράφει στο ήδη αναφερθέν κεφάλαιο.
Αν και από τότε πέρασαν μόλις 50 χρόνια, η εικόνα που είχε ο Spengler για την τεχνολογία είναι τόσο ξεπερασμένη, ώστε δεν μπορεί να παίξει πια κανένα ρόλο σε μια φιλοσοφία της ιστορίας, εάν αυτή είναι στραμμένη προς το μέλλον. Ότι σήμερα κατανοείται αφηρημένα ως μηχανή, δεν έχει καμία απευθείας σχέση με έκκεντρα, τροχούς και μοχλούς. Η έννοια του μηχανισμού κατανοείται πολύ πιο γενικά και σημαίνει απλά κάθε σύστημα, η κατάσταση του οποίου μπορεί να καθορισθεί από την προηγούμενη, άσχετα από τις πρακτικές δυσκολίες που μπορεί να εναντιώνονται σε ένα τέτοιο καθορισμό. “Η μηχανή” είναι μια καθαρά λογική έννοια. Η τεράστια σημασία της για την παγκόσμια ιστορία, και αυτό δεν είναι υπερβολή, αρχίζει σήμερα να αποκαλύπτεται. Οι τοπικοί ανώτεροι πολιτισμοί, που είναι η καθαυτό ιστορική ανακάλυψη του Spengler, αντιπροσωπεύουν μια στενά περιορισμένη ιστορική εποχή, εντός της οποίας, μια αυστηρά διαξιακή ψυχική ύπαρξη απελευθερώνεται από το περιβάλλον της, και του βάζει την σφραγίδα της με την μορφή θεσμών, με την πιο ευρεία έννοια. Σε αυτό ακριβώς το πνεύμα διαβάζουμε αργότερα στο έργο του Gehlen "Urmensch und Spätkultur" (πρωτόγονος άνθρωπος και ύστερος πολιτισμός): "O ανώτερος πολιτισμός είναι πολιτισμός της γραφής, και με αυτόν δημιουργείται (εμφανίζεται) και η αληθινή ιστορική συνείδηση"(σελ. 259). Η γραφή έχει ως συνέπεια μια αλλαγή της δομής της συνείδησης, όπως παρατηρεί στην ίδια σελίδα, και “η συνείδηση του χρόνου μεταβάλλεται προφανώς στην ίδια συνάφεια, μέσα στην οποία το ύψος της αφαίρεσης, που εμφανίζεται ως γραφή, έχει επιτευχθεί”.
Λαμβάνοντας υπόψιν αυτά που συνέβησαν στα τελευταία στάδια ανάπτυξης των ανώτερων πολιτισμών, μπορούμε ίσως να πούμε: Στην γραφή και στην μηχανική της συνδυαστικής των γραμμάτων και των συμβόλων της, βρίσκεται ήδη η αφηρημένη θεμελιώδης έννοια (σύλληψη) της μηχανής. Και εφόσον κάθε ανώτερος πολιτισμός είναι πολιτισμός γραφής, όλοι τους έχουν μια υποβόσκουσα σχέση με την μηχανική. Ή διαφορετικά: Η μηχανή είναι η μοίρα τους, και όπως θα δούμε είναι και εκεί όπου η σχέση προς την μηχανική, στην ιστορική της πορεία, καταλήγει στον κλασσικό αρνητισμό, όπως στην ινδική θρησκεία της λύτρωσης. Ίσως είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια σχέση μεταξύ του νιρβάνα και της κίνησης ενός μηχανισμού. Αλλά ακριβώς επειδή ο απόλυτος αρνητισμός ξεφεύγει από κάθε καθορισμό, αποκαλύπτει πόσο απροστάτευτος είναι απέναντι στην μηχανική σκέψη, που δεν ανέχεται τίποτα το απροσδιόριστο.
Όσο διαφορετικά και αν αναπτύχθηκαν οι τοπικοί πολιτισμοί, αυτό που πρέπει να κρατήσουμε είναι το γεγονός πως κάθε ανώτερος πολιτισμός, όσο και αν διαφέρει φυσιογνωμικά από κάθε άλλο, παρόλα αυτά ακολουθεί κατά την ανάπτυξη του ορισμένους θεμελιώδεις νόμους. Αυτοί οι νόμοι επαναλαμβάνονται αμετάβλητοι σε κάθε περιοχή του πολιτισμού και αποτελούν το απολύτως και γενικώς δεσμευτικό, που καταδεικνύει (εξαίρει) εκείνο το ιστορικό επίπεδο, που εγγυάται την δυνατότητα εμφάνισης (γέννησης) ανώτερης πολιτισμικής ζωής.
Το κυρίαρχο δομικό στοιχείο της παρούσας ιστορικής εποχής είναι η ασυμβίβαστη τάση προς διαξιακότητα. Η πραγματικότητα είναι χωρισμένη σε ένα εδώ και ένα επέκεινα, η ένωση των οποίων παραμένει μια άκαρπη αναπόληση. Για τον λόγο αυτό, πάνω από αυτή την ιστορική εποχή κρεμιέται εκείνη η πνευματική ατμόσφαιρα, που ο Hegel την ονόμασε ως ατμόσφαιρα της δυστυχισμένης συνείδησης.
Ο δυτικός πολιτισμός παίρνει μια ιδιαίτερη θέση σε αυτή την ιστορική διάσταση, εφόσον κλείνει αυτή την εποχή ιστορικά και συστηματικά. Παριστάνει ένα δρόμο, πάνω στον οποίο έχει κατανοήσει και με άκρα τεχνική σκληρότητα καταδείξει, την ματαιότητα εκείνης της αναπόλησης, την οποία και ο ίδιος στις απαρχές του είχε Μέσα του (εντός του πολιτισμού) αναπτύσσεται, στην βάση αφορμών που δόθηκαν από την ελληνική σκέψη, μια λογική, η οποία συμπεριλαμβάνει τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις κάθε διαξιακότητας. Με αυτή την λογική, περιγράφει με ακρίβεια τις στοιχειώδεις δομές κάθε τοπικού ανώτερου πολιτισμού, ο οποίος εμφανίστηκε, ή ο οποίος θα μπορούσε να είχε εμφανιστεί.
Τώρα όμως αποκαλύπτεται, πως εκείνο το συστηματικό πλέγμα, όπου μέσα του πιάνεται όλη η ιστορική ζωή του ανθρώπου πάνω στη γη, πρέπει να είναι σε θέση να επεκταθεί, ξεπερνώντας τον άνθρωπο, προς την πραγματικότητα του σύμπαντος. Γιατί οι ανώτερες κατηγορίες στοχασμού δεν μπορούν να αναπτυχθούν ευρισκόμενες σε αντίθεση προς τις κατώτερες κατηγορίες γυμνής φυσικής ύπαρξης. Εδώ βρίσκονται οι γενικές μορφές-κλειδιά, οι οποίες γεφυρώνουν κάθε ιστορικό χάσμα, και έτσι διαλύει ολόκληρη την εποχή των μεγάλων-ατομικοτήτων. Αυτή η διαδικασία διάλυσης επέρχεται επειδή η λογική γίνεται τεχνολογία, και μάλιστα μια τεχνολογία που επαναλαμβάνει ολόκληρη την θεμελιώδη δομή όλων των μέχρι τώρα μορφών πολιτισμού. Αυτή η τεχνολογία είναι διαπολιτισμική, αν και εμφανίστηκε (δημιουργήθηκε) στον τελευταίο τοπικό ανώτερο πολιτισμό. Για τον λόγο αυτό αντιστοιχεί σε κάθε ψυχική ύπαρξη (τρόπο ψυχικής υπάρξεως) που εμφανίστηκε μέχρι σήμερα στην ιστορία της γης, εφόσον πρόκειται για θεμελιώδεις ανάγκες. Με τον τρόπο αυτό όμως αποκόπτονται οι περαιτέρω διαφοροποιήσεις της υποκειμενικότητας στο παγκόσμιο ιστορικό επίπεδο! Αυτό είναι το ιστορικό νόημα εκείνου του μηδενισμού, για τον οποίο μίλησε πρώτα ο Nietzsche και μετά ο Heidegger. Η παγκόσμια σημασία της μεταφυσικής του Heidegger πρέπει να ιδωθεί στο γεγονός ότι τραβά μια πνευματική, καταληκτική γραμμή κάτω από κάθε σκέψη, που ευδοκίμησε στον ιστορικό αυτό χώρο.
(Συνεχίζεται)
Μετάφραση: Πέτρος
Του Gotthard Günther
από την συλλογή: Guzzolini (εκδότης): "Nachdenken über Heidegger", Hildesheim, 1980
Ο Martin Heidegger και η παγκόσμια ιστορία του τίποτα
Μέρος 2ο
Η απελευθέρωση από την μέχρι τώρα παράδοση της ανθρώπινης ιστορίας, είναι δυνατή μόνο τότε, όταν οι άνθρωποι θα έχουν καταλάβει τι βρίσκεται πίσω από την έκφραση ιστορική παράδοση, και ποιες συνέπειες είχε. Μια παράδοση δημιουργεί αναμφίβολα μια ψυχική συνάφεια (περιβάλλον, συμφωνία) που διαμορφώνει πνευματικά, με ένα συγκεκριμένο τρόπο, όλους όσους αφορά. Το γεγονός πως αυτή η συνάφεια αφορά κάποιους, πρέπει να κατανοηθεί με την πιο ευρεία έννοια. Χρησιμοποιούμε απλά μια γενίκευση όταν λέμε, πως η ανθρωπότητα μέχρι τώρα αισθάνεται και σκέφτεται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις μεταφυσικές αποφάνσεις, εφόσον υπήρξε διάδοχος των μεγάλων γεναρχών των ανώτερων πολιτισμών του ανατολικού ημισφαιρίου. Στη λίστα αυτών των γεναρχών μπορούμε να βάλουμε τον Κομφούκιο, τον Λάο Τσε, τον Βούδα, τον Πλάτωνα, τον Χριστό και άλλους. Ακριβώς με αυτή την έννοια επεσήμανε κάποτε ο Schopenhauer: ο Σαμκάρα, ο Πλάτων και εγώ λέμε το ίδιο πράγμα. Και πράγματι το κάνουν. Γιατί όσον αφορά τις αποφασιστικές και θεμελιώδεις ερωτήσεις, έχουν τα ίδια ακριβώς υποκειμενικά βιώματα, από τα οποία δεν μπόρεσαν να απελευθερωθούν, ακόμα και αν το ήθελαν. Και πιο πέρα, δεν μπορούσαν να το θέλουν. Αυτή είναι η ιστορική παράδοση.
Ο πραγματισμός διερωτάται, πως είναι τα πράγματα με τον άνθρωπο που δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία παραδόσεων, και οι πρόγονοι του οποίου δεν μπορούσαν καν να ανήκουν εκεί. Είναι φανερό, πως του είναι απρόσιτη η ομάδα εκείνη των βιωμάτων που ριζώνουν στην παράδοση των ανώτερων πολιτισμών του ανατολικού ημισφαιρίου. Γιατί τα βιώματα αυτά δεν προέρχονται από το Είναι του ανθρώπου, αλλά πηγάζουν από μια σχετικά στενή ιστορική μορφή που παίρνει η ανθρώπινη ικανότητα για βίωμα. Μια τέτοια κατάσταση είναι και παραμένει αναπόφευκτη, όσο η συνάφεια νομιμοποιείται δια της εσωτερικής πεποίθησης. Σε ότι αφορά την επιστήμη, και ειδικά την ούτω καλούμενη διαδικασία κατανόησης, μπορεί να εμπιστευθεί κανείς την παραδοσιακή σκέψη, μόνο σε ένα περιορισμένο βαθμό. Γενικά όμως πρέπει να πούμε: ο άνθρωπος καταλαβαίνει τι μπορεί φυσικά να κάνει, μόνο εντελώς γενικά και πέρα από κάθε ιστορικό όριο, που δημιουργεί μια συγκεκριμένη πνευματικότητα.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως ο πραγματισμός απορρίπτει την ιστορία. Το ότι όμως το ίδιο το ιστορικό υπόβαθρο το οποίο περιλαμβάνει τον άνθρωπο από τις απαρχές του, είναι κάτι ιστορικά προσωρινό, καταδεικνύει το εξής γεγονός: με την παραδοχή πως υπάρχουν αστρικοί πολιτισμοί, στάλθηκαν μηνύματα στο διάστημα, με την αμφίβολη ελπίδα πως κάποια μέρα μέλη ενός τέτοιου πολιτισμού θα λάβουν και θα αποκρυπτογραφήσουν τα μηνύματα. Αν κάποια μέρα καταστεί δυνατό να δημιουργηθεί ένα μέσο επικοινωνίας, που χρησιμοποιεί μια γλώσσα που δεν είναι κατανοητή μόνο στη γη, αλλά και για τους εξωγήινους πολιτισμούς, τότε θα είναι αναγκαίο, λόγω θεμελιωδών ερμηνευτικών προϋποθέσεων, να αποκλεισθεί από μια τέτοια διαστρική γλώσσα οτιδήποτε είναι μόνο γήινο, και δεν επαναλαμβάνεται σε ξένα αστέρια. Τότε δεν θα μπορεί να γίνεται πια λόγος πως ο άνθρωπος είναι το υποκείμενο της παγκόσμιας ιστορίας, όπως με απίστευτη αφέλεια προϋποθέτει η παράδοση μας των πνευματικών επιστημών.
Στην επιπρόσθετη ερώτηση, τι λοιπόν θα μπορούσε να είναι το υποκείμενο μιας γενικής-ιστορικής διαδικασίας μέσα στο σύμπαν, η καλύτερη απάντηση που μπορεί να δοθεί σήμερα είναι: το ίδιο το σύμπαν, με την ικανότητα του να δημιουργεί διαδικασίες στοχασμού.
Η φιλοσοφία του Heidegger, ιδωμένη από την σκοπιά του πραγματισμού, εμφανίζεται με την αναφορά (συσχέτιση) της στην δυτική παράδοση, ως μη γόνιμη για το μέλλον. Μιλά βέβαια ο Heidegger για μια “σωτηρία”, που θα μπορούσε να έρθει μετά την ατέλειωτη χειμερινή νύχτα που έφερε η τεχνολογία. Όμως αυτό που σώζει μπορεί να προέλθει μόνο από το θεϊκό. “Μόνο ένας Θεός μπορεί να μας σώσει” όπως λέει στη συνέντευξη που έδωσε στον Spiegel. Ωραία και καλά. Με την επίκληση όμως της μεταφυσικής του ήδη συμβεβηκότος, ανακόπτεται εκ των προτέρων κάθε προοπτική για μια ουσιαστική συνέχιση της ιστορίας. Αυτό είναι άρνηση του μέλλοντος. Μέσα στην επίκληση του Θεού, η οποία γεννήθηκε από απελπισία και παραίτηση, μπορεί να προκύψει μόνο αυτό που ο Spengler στον τόμο “Παρακμή της Δύσεως” (Der Untergang des Abendlandes) ονόμασε “θρησκεία των φελάχων” (Fellachen religion). Τα σκαμπανεβάσματα επιφανειακών μεταβολών εντός της αποδεικνύουν απλά, πως η εσωτερική μορφή του ανθρώπου της παρούσης ιστορικής περιόδου είναι τελειωμένη. Για ένα τέτοιο άνθρωπο υπάρχει βέβαια ακόμα μια δεύτερη, νέα μορφή φυσικού Είναι, μια εσωτερική ιστορία όμως, η οποία μπορεί και πρέπει να επεκταθεί σε παγκόσμια ιστορία, είναι ήδη τελειωμένη. Στην φιλοσοφία του Heidegger δεν μπορεί να βρεθεί τίποτα σχετικό με τις θεμελιώδεις κατηγορίες ενός μελλοντικού ιστορικού Είναι του ανθρώπου. Από την άλλη όμως το συμβεβηκός (το παρελθόν) είναι στον Heidegger υπερβολικά καλά κατανοημένο. Η εικόνα που έχει για την τεχνολογία, όπου την τεχνολογία βλέπει ως νύχτα, απαγορεύει εκ των προτέρων οποιαδήποτε μελλοντική προοπτική ενός νέου Είναι, ενός επέκεινα “της αληθείας Είναι”.
Ανάλογη είναι και η περίπτωση του Oswald Spengler. Ναι μεν τελειώνει τον δεύτερο τόμο του έργου "Der Untergang des Abendlandes" με το υποκεφάλαιο “Η μηχανή”. Δεν πρέπει όμως να ξεχνά κανείς, πως οι αντιλήψεις που εκφράζει εκεί ο Spengler, είχαν διαμορφωθεί το αργότερο την δεκαετία του 1920. Και οι εκφράσεις που χρησιμοποιεί το δηλώνουν. Εκεί γίνεται λόγος για “εκατομμύρια και δισεκατομμύρια ιπποδυνάμεις”. Εκεί πρέπει να μας εντυπωσιάσει “ένα φανταστικό όχημα που διασχίζει τη γη σε λίγες μέρες”. Εκεί γίνεται λόγος για “τεράστιες αίθουσες για τεράστια μηχανήματα”. Περίεργα κτίσματα που φτάνουν μέχρι τον ουρανό πρέπει να μας εντυπωσιάσουν. Και ενώ οι μηχανές γίνονται όλο και πιο μυστηριώδεις και εσωτερικές, και στην λειτουργία τους όλο και πιο “κρυμμένες-σιωπηλές”, εν τέλει είναι μόνο τροχοί, έκκεντρα και μοχλοί που για τον Spengler αποτελούν τον μηχανισμό της μηχανής. Τις αισθάνονταν ως διαβολικές. “Στα μάτια ενός πιστού σημαίνουν την εκθρόνιση του Θεού”, όπως γράφει στο ήδη αναφερθέν κεφάλαιο.
Αν και από τότε πέρασαν μόλις 50 χρόνια, η εικόνα που είχε ο Spengler για την τεχνολογία είναι τόσο ξεπερασμένη, ώστε δεν μπορεί να παίξει πια κανένα ρόλο σε μια φιλοσοφία της ιστορίας, εάν αυτή είναι στραμμένη προς το μέλλον. Ότι σήμερα κατανοείται αφηρημένα ως μηχανή, δεν έχει καμία απευθείας σχέση με έκκεντρα, τροχούς και μοχλούς. Η έννοια του μηχανισμού κατανοείται πολύ πιο γενικά και σημαίνει απλά κάθε σύστημα, η κατάσταση του οποίου μπορεί να καθορισθεί από την προηγούμενη, άσχετα από τις πρακτικές δυσκολίες που μπορεί να εναντιώνονται σε ένα τέτοιο καθορισμό. “Η μηχανή” είναι μια καθαρά λογική έννοια. Η τεράστια σημασία της για την παγκόσμια ιστορία, και αυτό δεν είναι υπερβολή, αρχίζει σήμερα να αποκαλύπτεται. Οι τοπικοί ανώτεροι πολιτισμοί, που είναι η καθαυτό ιστορική ανακάλυψη του Spengler, αντιπροσωπεύουν μια στενά περιορισμένη ιστορική εποχή, εντός της οποίας, μια αυστηρά διαξιακή ψυχική ύπαρξη απελευθερώνεται από το περιβάλλον της, και του βάζει την σφραγίδα της με την μορφή θεσμών, με την πιο ευρεία έννοια. Σε αυτό ακριβώς το πνεύμα διαβάζουμε αργότερα στο έργο του Gehlen "Urmensch und Spätkultur" (πρωτόγονος άνθρωπος και ύστερος πολιτισμός): "O ανώτερος πολιτισμός είναι πολιτισμός της γραφής, και με αυτόν δημιουργείται (εμφανίζεται) και η αληθινή ιστορική συνείδηση"(σελ. 259). Η γραφή έχει ως συνέπεια μια αλλαγή της δομής της συνείδησης, όπως παρατηρεί στην ίδια σελίδα, και “η συνείδηση του χρόνου μεταβάλλεται προφανώς στην ίδια συνάφεια, μέσα στην οποία το ύψος της αφαίρεσης, που εμφανίζεται ως γραφή, έχει επιτευχθεί”.
Λαμβάνοντας υπόψιν αυτά που συνέβησαν στα τελευταία στάδια ανάπτυξης των ανώτερων πολιτισμών, μπορούμε ίσως να πούμε: Στην γραφή και στην μηχανική της συνδυαστικής των γραμμάτων και των συμβόλων της, βρίσκεται ήδη η αφηρημένη θεμελιώδης έννοια (σύλληψη) της μηχανής. Και εφόσον κάθε ανώτερος πολιτισμός είναι πολιτισμός γραφής, όλοι τους έχουν μια υποβόσκουσα σχέση με την μηχανική. Ή διαφορετικά: Η μηχανή είναι η μοίρα τους, και όπως θα δούμε είναι και εκεί όπου η σχέση προς την μηχανική, στην ιστορική της πορεία, καταλήγει στον κλασσικό αρνητισμό, όπως στην ινδική θρησκεία της λύτρωσης. Ίσως είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια σχέση μεταξύ του νιρβάνα και της κίνησης ενός μηχανισμού. Αλλά ακριβώς επειδή ο απόλυτος αρνητισμός ξεφεύγει από κάθε καθορισμό, αποκαλύπτει πόσο απροστάτευτος είναι απέναντι στην μηχανική σκέψη, που δεν ανέχεται τίποτα το απροσδιόριστο.
Όσο διαφορετικά και αν αναπτύχθηκαν οι τοπικοί πολιτισμοί, αυτό που πρέπει να κρατήσουμε είναι το γεγονός πως κάθε ανώτερος πολιτισμός, όσο και αν διαφέρει φυσιογνωμικά από κάθε άλλο, παρόλα αυτά ακολουθεί κατά την ανάπτυξη του ορισμένους θεμελιώδεις νόμους. Αυτοί οι νόμοι επαναλαμβάνονται αμετάβλητοι σε κάθε περιοχή του πολιτισμού και αποτελούν το απολύτως και γενικώς δεσμευτικό, που καταδεικνύει (εξαίρει) εκείνο το ιστορικό επίπεδο, που εγγυάται την δυνατότητα εμφάνισης (γέννησης) ανώτερης πολιτισμικής ζωής.
Το κυρίαρχο δομικό στοιχείο της παρούσας ιστορικής εποχής είναι η ασυμβίβαστη τάση προς διαξιακότητα. Η πραγματικότητα είναι χωρισμένη σε ένα εδώ και ένα επέκεινα, η ένωση των οποίων παραμένει μια άκαρπη αναπόληση. Για τον λόγο αυτό, πάνω από αυτή την ιστορική εποχή κρεμιέται εκείνη η πνευματική ατμόσφαιρα, που ο Hegel την ονόμασε ως ατμόσφαιρα της δυστυχισμένης συνείδησης.
Ο δυτικός πολιτισμός παίρνει μια ιδιαίτερη θέση σε αυτή την ιστορική διάσταση, εφόσον κλείνει αυτή την εποχή ιστορικά και συστηματικά. Παριστάνει ένα δρόμο, πάνω στον οποίο έχει κατανοήσει και με άκρα τεχνική σκληρότητα καταδείξει, την ματαιότητα εκείνης της αναπόλησης, την οποία και ο ίδιος στις απαρχές του είχε Μέσα του (εντός του πολιτισμού) αναπτύσσεται, στην βάση αφορμών που δόθηκαν από την ελληνική σκέψη, μια λογική, η οποία συμπεριλαμβάνει τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις κάθε διαξιακότητας. Με αυτή την λογική, περιγράφει με ακρίβεια τις στοιχειώδεις δομές κάθε τοπικού ανώτερου πολιτισμού, ο οποίος εμφανίστηκε, ή ο οποίος θα μπορούσε να είχε εμφανιστεί.
Τώρα όμως αποκαλύπτεται, πως εκείνο το συστηματικό πλέγμα, όπου μέσα του πιάνεται όλη η ιστορική ζωή του ανθρώπου πάνω στη γη, πρέπει να είναι σε θέση να επεκταθεί, ξεπερνώντας τον άνθρωπο, προς την πραγματικότητα του σύμπαντος. Γιατί οι ανώτερες κατηγορίες στοχασμού δεν μπορούν να αναπτυχθούν ευρισκόμενες σε αντίθεση προς τις κατώτερες κατηγορίες γυμνής φυσικής ύπαρξης. Εδώ βρίσκονται οι γενικές μορφές-κλειδιά, οι οποίες γεφυρώνουν κάθε ιστορικό χάσμα, και έτσι διαλύει ολόκληρη την εποχή των μεγάλων-ατομικοτήτων. Αυτή η διαδικασία διάλυσης επέρχεται επειδή η λογική γίνεται τεχνολογία, και μάλιστα μια τεχνολογία που επαναλαμβάνει ολόκληρη την θεμελιώδη δομή όλων των μέχρι τώρα μορφών πολιτισμού. Αυτή η τεχνολογία είναι διαπολιτισμική, αν και εμφανίστηκε (δημιουργήθηκε) στον τελευταίο τοπικό ανώτερο πολιτισμό. Για τον λόγο αυτό αντιστοιχεί σε κάθε ψυχική ύπαρξη (τρόπο ψυχικής υπάρξεως) που εμφανίστηκε μέχρι σήμερα στην ιστορία της γης, εφόσον πρόκειται για θεμελιώδεις ανάγκες. Με τον τρόπο αυτό όμως αποκόπτονται οι περαιτέρω διαφοροποιήσεις της υποκειμενικότητας στο παγκόσμιο ιστορικό επίπεδο! Αυτό είναι το ιστορικό νόημα εκείνου του μηδενισμού, για τον οποίο μίλησε πρώτα ο Nietzsche και μετά ο Heidegger. Η παγκόσμια σημασία της μεταφυσικής του Heidegger πρέπει να ιδωθεί στο γεγονός ότι τραβά μια πνευματική, καταληκτική γραμμή κάτω από κάθε σκέψη, που ευδοκίμησε στον ιστορικό αυτό χώρο.
(Συνεχίζεται)
Μετάφραση: Πέτρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου