ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ (7)

Συνέχεια από : Τρίτη, 28 Ιουνίου 2011

Ira Progoff

1. ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΠΟΥ ΛΕΙΠΕΙ

Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

 Το υλικό της ψυχολογίας του βάθους είναι δύσκολο να μεταφερθεί λεκτικά, επειδή οι συμβολικές του εμπειρίες ξεφεύγουν από τις διανοητικές διατυπώσεις. Εάν, για παράδειγμα, ζητούσε κάποιος να ιδρύσει ένα φιλοσοφικό σύστημα, θα προχωρούσε περιγράφοντας τις ιδέες που θα σχετίζονταν με αυτό. Εάν τον ενδιέφερε να παρουσιάσει ένα σώμα θεωρητικής γνώσης, με όμοιο τρόπο θα προχωρούσε εμφανίζοντας τις υποθέσεις, περιγράφοντας τις μαρτυρίες, και θα κατευθυνόταν προς τα συμπεράσματά του χρησιμοποιώντας λογικούς όρους. Έτσι, θα ανέλυε, θα περιέγραφε και θα διατύπωνε την θέση του με λογικές ιδέες. Στην ψυχολογία του βάθους, όμως, το πρωταρχικό υλικό που θα πρέπει να περιγραφεί δεν περικλείεται σε διανοητικές ιδέες, αλλά έχει σαν χαρακτηριστικό την εμπειρία. Η ουσία του έχει έναν συναισθηματικό τόνο, και αυτό είναι κάτι που μία απλή διατύπωση εννοιών ή ιδεών δεν μπορεί να μεταδώσει

          Γενικά αληθεύει να πούμε ότι περιγράφοντας και διατυπώνοντας το υλικό της ψυχολογίας του βάθους προσπαθούμε να φθάσουμε στις ιδέες μέσω των μεταφορών. Ο Alfred Adler παρατήρησε πολλά χρόνια πριν ότι "ο άνθρωπος ξέρει περισσότερα από ότι καταλαβαίνει". Με αυτά τα λόγια μας έκανε να προσέξουμε το γεγονός ότι, ενώ η γνώση για τον κόσμο μας αποκτάται κυρίως μέσω της διανόησης, ο άνθρωπος κατέχει μια ικανότητα γνώσης που λειτουργεί με βάση κάτι διαφορετικό από τις λογικές διαδικασίες. Εάν η διανόηση και η λογική μπορούμε να πούμε ότι λειτουργούν στη "επιφάνεια" του νου, αυτή η άλλη πλευρά της γνώσης είναι   β α θ ύ τ ε ρ η , βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της συνείδησης. Είναι δύσκολο να βρούμε την σωστή λέξη για να περιγράψουμε αυτήν την ικανότητα γνώσης, που ο Adler ονόμασε ανώτερη από την κατανόηση. Μπορεί να ορισθεί σαν διαίσθηση, σαν υποσυνείδητη ή παρασυνειδησιακή αντίληψη, αλλά ανεξάρτητα από τον όρο που θα χρησιμοποιηθεί, είναι φανερό ότι η ύπαρξη μιας αντιληπτικής ικανότητας που λειτουργεί μέσα στον άνθρωπο κάτω από την επιφάνεια του νου του είναι ένα γεγονός που πρέπει να αναγνωρισθεί, να ερευνηθεί και να βρει την εφαρμογή του.

          Είναι δύσκολο το να μιλήσουμε για αυτήν την πλευρά της ψυχής, και εντούτοις πρέπει να επινοήσουμε ιδέες προκειμένου να συζητήσουμε για αυτήν, και μεθόδους για να εργασθούμε με αυτήν. Όταν μιλάμε για τα  ε π ί π ε δ α  της συνείδησης και του ασυνειδήτου, πρέπει να καταλαβαίνουμε ότι χρησιμοποιούμε την έννοια του β ά θ ο υ ς  μόνο με μεταφορική σημασία.

          Δεν πρέπει ποτέ να την παίρνουμε κυριολεκτικά. Αυτή η μεταφορά του βάθους έχει δώσει ένα πολύ δημιουργικό πλαίσιο σκέψης, από τότε που ο Freud άρχισε να σκέπτεται με τους όρους των στρωμάτων του ασυνείδητου. Ο Freud όμως πλησίασε το βάθος της προσωπικότητας από την πλευρά της έννοιας της  α π ώ θ η σ η ς.  Αυτή συνίσταται στην ιδέα ότι ένα ανθρώπινο πλάσμα που ζει μέσα στην κοινωνία έχει ορισμένες ορμές και μνήμες που δεν μπορεί να υποφέρει ούτε να τις εκφράσει ούτε να τις θυμάται, και επομένως τις α π ω θ ε ί. Από την στιγμή που απωθούνται, σύμφωνα με την ερμηνεία του Freud, πέφτουν μέσα στο ασυνείδητο, όπου μεταμορφώνονται έτσι, ώστε να μην εκφράζονται πια στην άμεση, κυριολεκτική τους μορφή, αλλά να συμβολίζονται. Η αντίληψη του Freud για αυτό το φαινόμενο διαμόρφωσε την βάση για την ανάλυση από αυτόν της ψυχολογίας του νου.

          Σε αντίθεση με αυτήν την αντίληψη, η άλλη μεταφορική προσέγγιση της μελέτης του ασυνειδήτου γίνεται στο επίπεδο μιας φυσικής διαδικασίας ανάπτυξης στα βάθη της προσωπικότητας. Η μεταφορά που είναι εδώ η πιο κατάλληλη είναι αυτή του σπόρου. Μέσα στον σπόρο βρίσκεται η λανθάνουσα δυνατότητα ανάπτυξης, η οποία είναι ο φορέας όλων των πιθανοτήτων αναφορικά με το τι μπορεί να γίνει το πλήρες ανεπτυγμένο είδος. Σύμφωνα με αυτήν την μεταφορά, η πληρότητα της βελανιδιάς βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα στο βελανίδι. Εννοείται εδώ, και αυτό ανταποκρίνεται στην αλήθεια, ότι τα βάθη του ανθρώπου, το  α σ υ ν ε ί δ η τ ό  του, είναι ο φορέας των ανθρώπινων δυνατοτήτων. Αυτό περιέχει τις δυνατότητες ανάπτυξης του ανθρώπου που είναι παρούσες μέσα στο άτομο, αλλά που δεν είναι ορατές, επειδή δεν έχουν ακόμη εκδηλωθεί εξωτερικά στη ζωή. Δεν μπορούμε να τις δούμε ως την στιγμή που θα αρχίσουν να ξεδιπλώνονται και να βρίσκουν την εκπλήρωσή τους μέσα στον κόσμο. Για αυτόν τον λόγο, είναι απαραίτητο το άτομο να αναπτύξει την ικανότητα αντίληψης της εσωτερικής διαδικασίας της ανάπτυξής του ενώ βρίσκεται ακόμη σε κίνηση και προτού ολοκληρωθεί. Καθώς γίνεται ευαίσθητος απέναντι σε αυτήν και προσαρμόζει τον εαυτό του στην διαδικασία της εσωτερικής του ανάπτυξης, γίνεται ο άνθρωπος ικανός να φέρει στην επιφάνεια τις δυνατότητές του. Ένα πρωταρχικό καθήκον της ψυχολογίας του βάθους είναι το να δώσει την μεθοδολογία για να γίνει αυτό.

          Σαν συνέπεια της αρχικής αντίληψης του ασυνειδήτου από τον Freud, η έννοια του  σ υ μ β ό λ ο υ  κατέχει έναν ιδιαίτερα σπουδαίο ρόλο στην θεωρία της ψυχολογίας του βάθους. Η μεταγενέστερη, όμως, ανάπτυξη της κατανόησης του ασυνειδήτου, ιδιαίτερα στο έργο του C.G.Jung, και καθώς το έργο του έχει οδηγήσει σε μία συνειδητοποίηση της αρχής της σπερματικής δυναμικότητας, έχει κάνει ιδιαίτερα σημαντική την αναγνώριση της διάκρισης στην φύση των σ υ μ β ό λ ω ν όταν υπηρετούν έναν εγγενή συμβολικό ρόλο, και όταν λειτουργούν απλώς σαν  σ η μ ε ί α. (Σημ.: Βλέπε την σπουδαία διάκριση ανάμεσα στα στοιχειώδη σύμβολα και τα αναπαραστατικά σύμβολα, στο Κεφ. ΙΙΙ, ενότητα 3, στο παρόν έργο).

          Η αντίληψη του Freud σχετικά με την απωθημένη πλευρά του ασυνείδητου συνοψίζεται στην διατύπωση του ότι όταν οι αναμνήσεις ή οι επιθυμίες απωθούνται, μεταμορφώνονται σε συμβολικούς όρους. Φαίνεται όμως περισσότερο ακριβές να ονομάσουμε αυτά όχι σύμβολα αλλά σημεία, επειδή η έννοια της αντίληψής του είναι ότι εάν τα όνειρα έχουν ένα συγκεκριμένο νόημα, το περιεχόμενο του ονείρου αντιπροσωπεύει κάτι άλλο, το οποίο είναι η αληθινή εμπειρία που υπάρχει πίσω από το όνειρο. Αντίθετα, ένα καθεαυτό  σ ύ μ β ο λ ο  δεν αναφέρεται σε ένα ορισμένο αντικείμενο περασμένης εμπειρίας ή σε μία ορισμένη επιθυμία, όπως συμβαίνει όταν ένα όνειρο αντικαθιστά ένα αντικείμενο και το παριστάνει με ένα άλλο. Μάλλον ένα σύμβολο εμφανίζεται σαν μία αυθόρμητη εικόνα, που αναδύεται από τα βάθη της προσωπικότητας και δρα σαν ένα όχημα, με το οποίο η δυναμικότητα που βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα στο ασυνείδητο του ατόμου μπορεί να ανασυρθεί. Αυτό αποτελεί την κινητήρια δύναμη, με την οποία αυτό το δυναμικό στοιχείο μπορεί να ξεδιπλωθεί και να υλοποιηθεί μέσα στον κόσμο.

          Κάτω από αυτή την προοπτική, φαίνεται εντελώς ακατάλληλο το να πλησιάσουμε ένα σύμβολο με αναλυτικό τρόπο. Εάν το αναγάγουμε απλώς σε εμπειρίες του παρελθόντος, του στερούμε την δυναμικότητά του. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ένα μεγάλο ερμηνευτικό λάθος, επειδή το σύμβολο, σαν παράγοντας εκδίπλωσης, δεν έχει στην πραγματικότητα τις πηγές του στην περασμένη εμπειρία του ατόμου, ακριβώς όπως η δυναμικότητα ενός αυγού δεν προέρχεται από την περασμένη εμπειρία του κοτόπουλου που πρόκειται να γίνει. Το να το διασπάσουμε και να το αναλύσουμε θα του στερούσε την ζωτική του δύναμη. Ο πιο δημιουργικός τρόπος για να προσεγγίσουμε ένα σύμβολο είναι το να εργασθούμε με αυτό καταφατικά, να το ενθαρρύνουμε, να το θρέψουμε και να το βοηθήσουμε να αναδυθεί. Εάν το οδηγήσουμε σωστά, το σύμβολο θα ανοίξει τόσο φυσικά όσο ένα μπουμπούκι. Μέσω αυτού, τότε η διαδικασία της ατομικής ανάπτυξης θα μπορέσει να προχωρήσει, περνώντας μέσα από το σύμβολο, το οποίο λειτουργεί σαν ο ενεργός ψυχολογικός μεσάζοντας της ανάπτυξης του ατόμου.       

Συνεχίζεται

Αμέθυστος