ENRICO BERTI-ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (20)

Συνέχεια απο :  Δευτέρα, 5 Σεπτεμβρίου 2011

Βιβλία Γ, Δ, Ε - ΙV, V, VI

Τοιουτοτρόπως αυτό δέν μπορεί να ανήκει σε άλλες επιστήμες παρά μόνον στην πρώτη φιλοσοφία, διότι η πρώτη φιλοσοφία αναρωτιέται για τα πάντα, ερευνά τις πρώτες αιτίες του όλου, και επομένως σ’αυτήν ανήκει , αυτή έχει την υποχρέωση να βεβαιώσει την ύπαρξη και να ορίσει τα ουσιώδη, εφόσον υπάρχουν, αυτών των πραγματικοτήτων που είναι ξεχωριστές και ακίνητες. Σ’αυτό το σημείο ο Αριστοτέλης λέει : «εάν υπάρχουν δέν μπορούν παρά να είναι οι αιτίες εκείνων των θεϊκών πραγμάτων που μας φανερώνονται». Το χωρίο αυτό βρίσκεται στο πρώτο κεφάλαιο, 1026^α 10. Διαβάζουμε στην συνέχεια «αλλά εάν υπάρχει κάτι αιώνιο ακίνητο και χωριστό, είναι φανερό πώς η γνώση του θα ανήκει βεβαίως σε μία θεωρητική επιστήμη—δηλ, σε μία επιστήμη η οποία έχει σαν σκοπό της την καθαρή γνώση—αλλά όχι στην φυσική διότι, η Φυσική ασχολείται με όντα που βρίσκονται σε κίνηση, αλλά ούτε και στα μαθηματικά, παρα μόνον σε μία επιστήμη ή οποία προηγείται και από τήν μία και από την άλλη. Διότι η Φυσική ακριβώς αφορά τις ξεχωριστές πραγματικότητες οι οποίες όμως δέν είναι ακίνητες και μερικές απο τις μαθηματικές επιστήμες αφορούν πραγματικότητες που είναι ακίνητες αλλά δέν είναι ξεχωριστές, αλλά ενυπάρχουσες στην ύλη. Η πρώτη φιλοσοφία αντιθέτως—και εδώ εμφανίζεται για πρώτη φορά η έκφραση «πρώτη φιλοσοφία» για να δείξει εκείνη την επιστήμη που μέχρι τώρα ονομάζουμε Σοφία—ενώ η πρώτη φιλοσοφία αφορά πραγματικότητες οι οποίες είναι χωριστές και ακίνητες. Και συμπληρώνει : « τώρα, είναι απαραίτητο όλες οι αιτίες να είναι αιώνιες—διότι οι πρώτες αιτίες, εάν είναι οι αιτίες του Όλου, όλων όσων συμβαίνουν σε οποιοδήποτε χρόνο, θα πρέπει να υπάρχουν για πάντα και επομένως πρέπει να είναι αιώνιες—αλλά αυτές ιδιαιτέρως, διότι αυτές είναι οι αιτίες εκείνων των Θείων όντων που μας εμφανίζονται» (1026 α 20-18)

Εδώ τώρα πρέπει να βυθιστούμε στην νοοτροπία, στον πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδος, που ήταν ο πολιτισμός του Αριστοτέλη. Ποιά είναι, για έναν αρχαίο Έλληνα, τα θεία όντα που μας εμφανίζονταν; Τα άστρα, ο ήλιος, η σελήνη, για τους Έλληνες ήταν θείες πραγματικότητες. Μάλιστα δέ τα ονόματα τους τα διατηρήσαμε και εμείς: Δίας, Αφροδίτη, Άρης. Τόσο δέ που διατηρήσαμε ακόμη και τα ονόματα των ημερών της εβδομάδος που είναι αφιερωμένα σ’αυτούς τους Πλανήτες ή τους αστερισμούς, οι οποίοι υπολογίζονται σαν θεότητες.

Ώστε λοιπόν οι πρώτες αιτίες που ψάχνουμε, είναι αιτίες των θείων όντων που μας εμφανίζονται : κάτι που σημαίνει ορατά, που μπορούμε να τα δούμε. Πράγματι δέ οι αστερισμοί, τα άστρα, το φεγγάρι και ο ήλιος, είναι ορατά, είναι επομένως για τους Έλληνες Θεία και Ορατά! Εάν αυτά είναι ορατά, τότε πολύ περισσότερο θα είναι οι αιτίες τους. Και γι’αυτό ο Αριστοτέλης λέει: «ώστε μπορεί να υπάρχουν τρείς θεωρητικές φιλοσοφίες ή μαθηματική , ή Φυσική και η θεολογική» (1026 α18-19) Εδώ ο Αριστοτέλης δέν χρησιμοποιεί τον όρο θεολογία διότι όπως είδαμε όταν μιλούσαμε για το πρώτο βιβλίο θεολογία ήταν οι μύθοι, τους οποίους οι ποιητές τραγουδούσαν στους Θεούς. Υπάρχουν διάφορα χωρία στον Αριστοτέλη στα οποία λέγεται ξεκάθαρα πώς η θεολογία και οι θεολόγοι ασχολούνται με τους μύθους ενώ εδώ έχουμε να κάνουμε με μία επιστήμη. Και αυτή η επιστήμη έχει κάθε δικαίωμα να καταταχθεί σαν θεολογική διότι, λέει ο Αριστοτέλης αμέσως : «γιατι ολοφάνερο είναι ότι αν ίσως σε κάποιο μέρος υπάρχει το Θείο μέσα στην περιοχή μίας τέτοιας ανίκητης ή χωριστής φύσης υπάρχει» (1026 α 19-21). Εάν δηλαδή είναι θεία τα άστρα και εάν υπάρχουν αιτίες των αστερισμών που είναι χωριστές και ακίνητες, τότε ακόμη περισσότερο θα είναι θείες εκείνες.

Εάν όμως η πρώτη φιλοσοφία ασχολείται με εκείνες τις αιτίες τότε είναι μία επιστήμη η οποία σχετίζεται με το Θείο, και επομένως είναι μία επιστήμη η οποία αξίζει να αναγνωρισθεί σαν θεολογική. Δέν είναι όμως η θεολογία, εκείνη που έφτιαχναν οι ποιητές, είναι μία επιστήμη. Τί πάει να πεί ότι.... είναι επίσης θεολογική; Ποιά είναι η διαφορά στο να πούμε «είναι η θεολογία» και «είναι μία θεολογική επιστήμη;» Η θεολογία ασχολείται μόνο με το Θείο, το οποίο όμως μέχρι τώρα έγινε μόνον απο τους ποιητές και επομένως δέν είναι μία επιστήμη. Η πρώτη φιλοσοφία αντιθέτως, είναι θεολογική, επειδή ασχολείται με τις θείες πραγματικότητες, αλλά δέν είναι η θεολογία, διότι δέν ασχολείται μόνο με αυτές, διότι και αυτές αποτελούν μέρος των πρώτων αρχών, αλλά δέν είναι όλες οι πρώτες αιτίες. Αναφέραμε ήδη πώς οι πρώτες αιτίες είναι τεσσάρων τύπων: δηλ η υλική, και θα δούμε στην συνέχεια πώς για τον Αριστοτέλη η υλική πρώτη αιτία είναι τα τέσσερα στοιχεία: νερό, αέρας, γή και φωτιά και στην περίπτωση των αστερισμών, ένα πέμπτο στοιχείο ονομαζόμενο αιθήρ.

Κατόπιν υπάρχουν οι τυπικές πρώτες αιτίες, που είναι το ουσιώδες των ξεχωριστών πραγμάτων. Μετά έρχονται οι επαρκείς πρώτες αιτίες, και εδώ φτάνουμε στα διάσημα κινητά ακίνητα, που είναι οι αιτίες των αστερισμών και αυτές είναι θείες. Και τέλος υπάρχουν οι τελικές πρώτες αιτίες, και γι’αυτές πρέπει να συζητήσουμε για να δούμε ποιές είναι στ’ αλήθεια. Σε κάθε περίπτωση, το θείο, οι αιτίες των αστερισμών, τα κινητά ακίνητα, είναι όλα ανάμεσα στις πρώτες αιτίες.

Επομένως η επιστήμη για την οποία γίνεται λόγος δέν ερευνά μόνον τα κινητά ακίνητα, ερευνά όλες τις πρώτες αιτίες. Γι’ αυτό πιστεύω πώς πρέπει να μειώσουμε λίγο την κλασσικη ερμηνεία της μεταφυσικής του Αριστοτέλη που λέει : ή πώς αυτή είναι μία οντολογία, ή πώς είναι θεολογία, ή ακόμη περισσότερο, όπως βεβαιώνει ο Χάϊντεγκερ, μία «όντο-θεολογία». Αυτή είναι μία μειωτική οπτική, η οποία δικαιολογείται σε μία οπτική τύπου δημιουργικότητος, σαν εκείνη της Χριστιανικής σχολαστικής και της μουσουλμανικής επίσης και η οποία δέν λαμβάνει υπόψιν τις πραγματικές ιστορικές συνθήκες μέσα στις οποίες ο Αριστοτέλης συλλογίζεται.

Για τον Αριστοτέλη ο πιό σωστός ορισμός της πρώτης φιλοσοφίας είναι επιστήμη των πρώτων αιτίων, επιστήμη των αρχών. Εάν μπορούσαμε να διαλέξουμε την πιό σωστή λέξη σήμερα για να ονομάσουμε την επιστήμη αυτή θα την ονομάζαμε Αρχηολογία, αλλά θα βρισκόταν μπλεγμένη με την Αρχαιολογία, η οποία δείχνει άλλα πράγματα. Θα μπορούσαμε όμως να την ονομάσουμε «Πρωτολογία» για να πούμε την επιστήμη των πρώτων, παρότι δέν υπάρχει ουσιαστική ανάγκη για μία λέξη. Βεβαίως μπορεί να ονομασθεί ακόμη και οντολογία ή αν θέλουμε και θεολογία, καθότι είναι έρευνα των πρώτων αιτιών και των αρχών όλων των όντων, και αυτό είναι ακριβώς που συνάγεται απο την συνέχεια της Μεταφυσικής.

Το βιβλίο Έψιλον πέραν του πρώτου κεφαλαίου έχει άλλα τρία, στα οποία διαπραγματεύεται μερικές άλλες σημασίες του Είναι, δηλ, του κατα συμβεβηκότος για να μας πεί πώς του συμβεβηκότος δέν υπάρχει επιστήμη (1027 α 19-20) και του είναι σαν αληθινού και ψεύτικου, για να μας τονίσει πώς αυτό αφορά την σκέψη και όχι το Είναι, και επομένως φαίνεται να ανήκει περισσότερο στην λογική, παρά στην πρώτη φιλοσοφία (1027 b 25-27).

Αμέσως μετά όμως εισερχόμεθα στα κεντρικά βιβλία της Μεταφυσικής, δηλ, στο έβδομο, στο όγδοο και ένατο : το Ζήτα, το Ήτα και το Θήτα. Όπου επιτέλους φτάνουμε στις πρώτες αιτίες!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος