ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΘΩΣ ΜΕΓΑΛΩΝΟΥΝ - Ο ANIMUS (4)

Συνέχεια από Δευτέρα 23 Απριλίου

JANE WHEELWRIGHT

ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΆ ΤΟΥΣ ΚΑΘΩΣ ΜΕΓΑΛΩΝΟΥΝ - Ο ANIMUS 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5^Ο

ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΤΟΥ ANIMUS

Μετά από σαράντα χρόνια εργασίας σαν ψυχαναλύτρια, έχω σχηματίσει τη γνώμη ότι στα πρώτα στάδια της παιδικής ηλικίας, ο animus του μικρού κοριτσιού αρχίζει σαν ο  φ υ σ ι κ ό ς  ν ο ύ ς, ιδιαίτερα εάν δεν έχη επηρεασθή από την anima του πατέρα. Η Marie-Louise von Franz (ψυχαναλύτρια που εργάζεται στην Ζυρίχη) λέει ότι ο φυσικός νους δίνει ένα είδος ενόρασης, θα έλεγα μιας ιδιαίτερης αίσθησης τού πώς έχουν τα πράγματα. Θα μπορούσα να προχωρήσω περισσότερο και να ισχυρισθώ ότι και σήμερα, όταν ο φυσικός νους επιβιώση μετά τις μεταβολές της παιδικής ηλικίας, ιδιαίτερα την εκπαίδευση, θα γίνη κάτι βασικό για την πνευματική δραστηριότητα της γυναίκας. Θα της δώση εκείνη την ιδιαίτερη ικανότητα να ξεπερνάη τα επιφανειακά στοιχεία της συλλογικής κοινωνίας, και να φθάση σε αυτό που έχει πραγματική σημασία. Εάν κρατηθή ζωντανός κατά τη διάρκεια της ζωής της, ο φυσικός νους γίνεται βοηθός στην πορεία τής συνειδητοποίησης. Αλλά όταν χρησιμοποιείται σαν μέσο άμυνας του μικρού κοριτσιού σε μιαν άσχημη κατάσταση της παιδικής ηλικίας, μπορεί, όταν το κορίτσι μεγαλώση, να αναπτυχθή σε αυτό που ονομάζουμε αρνητικόν animus. Εάν ο animus δεν χρειάζεται πια σαν μέσο άμυνας, και εάν δεν βρίσκη τη θέση του στην απρόσωπη έκφραση, θα την αποκόψη από τους άλλους ανθρώπους. Μη όντας πλέον ένα διαισθητικό εργαλείο, θα στραφή εναντίον της και θα εμποδίση την ανάπτυξη της γυναικείας ικανότητάς της να δημιουργή σχέσεις. Μπορεί ακόμη να αποξενώση τους άλλους ανθρώπους γύρω της. Ίσως οι μεγαλύτερες δυνατότητες απρόσωπης εργασίας σήμερα να έχουν μετριάση σημαντικά αυτόν τον κίνδυνο.

Ο φυσικός νους σαν ιδιαίτερο γυναικείο χαρακτηριστικό θα μπορούσε να παραμείνη μια φυσική ιδιότητα σε όλη την ζωή μιας γυναίκας, εάν αυτή είναι ελεύθερη να εκφράση την υποκειμενικότητά της. Μπορεί θαυμάσια, κατά τη γνώμη μου, ο φυσικός νους να βρίσκεται σε άμεση επαφή με το Ταυτό. Είναι μια γεμάτη από νόημα και αποθέματα έμπνευσης άμεση έκφραση, που προέρχεται από έναν χώρο πέρα από το εγώ, και μεταδίδει ένα ιδιαίτερο είδος ενόρασης. Οι άνθρωποι που δεν είναι αποκομμένοι από τις πηγές τους θα βρουν αυτήν την έκφραση κατάλληλη για κάθε συγκεκριμένη περίσταση. Για άλλους μπορεί να έρθη σαν ένα σοκ. Με αυτήν την έννοια, είναι κάτι περισσότερο από μιαν εκδήλωση του animus όπως τον ξέρουμε. «Από το στόμα του αλόγου» (Σημ: με την έννοια της υπερφυσικής, έκτακτης ενέργειας ): είναι μια έκφραση που χρησιμοποιούμε όταν μια δήλωση είναι σωστή και βρίσκει κατ’ ευθείαν τον στόχο, και μπορεί να αναφέρεται στον φυσικό νου. «Εκ στόματος νηπίων» είναι μια άλλη παρόμοια έκφραση. Πιστεύω πως ο animus λειτουργεί όλο και περισσότερο στη νεώτερη γενιά των γυναικών, και είναι η αιτία για τη σημερινή του, ανανεωμένη αμεσότητα.

Ο animus, από τη στιγμή που θα αναπτυχθή από την πρωτόγονη λειτουργία του σαν φυσικός νους, πρέπει να αντιμετωπισθή σαν εργαλείο. Παρ’ όλο που ακόμη διατηρεί τον φυσικό του χαρακτήρα, είναι ένα μέσο που αποβλέπει σε έναν ορισμένο σκοπό, ένα όργανο επιτυχίας αυτού του σκοπού, και όχι αυτοσκοπός το ίδιο. Εάν ο animus γίνη ο ίδιος σκοπός, και εάν μια γυναίκα ταυτισθή με το αρχέτυπο και/ή το σύμπλεγμα του animus, δεν θα λειτουργήση στα ώριμα χρόνια της σαν ο πραγματικός θηλυκός εαυτός της. Εάν η ταύτιση πάρει τη θέση της στην ψυχή, οποιαδήποτε άλλη αληθινή εκπαίδευση της γυναίκας, σύμφωνα με την εμπειρία μου, σταματάει. Μπορεί να έχει επιτευχθή ένα ορισμένο είδος αντικειμενικής, απρόσωπης γνώσης, ακόμη και μια καλλιέργεια μερικών ικανοτήτων μέσα από αυτήν την ταύτιση. Αλλά η βιολογική εκπαίδευση που προσανατολίζεται προς το εγώ θα έχη τερματισθή. Πιστεύω πως η εκπαίδευση χωρίς το γυναικείο ένστικτο σαν υπόβαθρο δεν έχει αξία.

Για παράδειγμα, μια κοινωνική λειτουργός που δεν έχει ταυτισθή με τον animus θα δη στην κοινότητα, μέσα στην οποία εργάζεται, καταστάσεις που θα της πουν: «Κάτι δεν θα πρέπη να πηγαίνη καλά με το κοινωνικό σύστημα, αλλοιώς οι περιπτώσεις με τις οποίες δουλεύω δεν θα υπήρχαν». Θα καταλάβαινε τί κάνει το σύστημα για τους ανθρώπους, που υποτίθεται ότι αυτή προσπαθεί να βοηθήση. Θα μπορούσε να βρη ευκαιρίες, εάν είναι προσεκτική, που να κατευθύνουν τις προσπάθειές της στο να υποβάλη δημιουργικά ερωτήματα στην κοινωνία. Εάν είναι όμως ταυτισμένη με τον animus, θα χάση από τα μάτια της αυτό το σημαντικό σημείο. Θα πέση μέσα στη γραφειοκρατική παγίδα των στατιστικών και, επειδή της λείπει η ανθρώπινη ευαισθησία και το γυναικείο ένστικτο που πηγαίνουν στην καρδιά του προβλήματος, θα κάνη στην πραγματικότητα λίγο περισσότερα από τις απολύτως πρακτικές απαιτήσεις για την ανακούφιση του προβλήματος των ανθρώπων. Με λίγα λόγια, θα κάνη μόνο αυτό που η δουλειά της κατά γράμμα απαιτεί από αυτήν. Εντούτοις, μπορεί και εκεί επίσης να υπάρξη ένας παράγοντας εξωστρεφούς/εσωστρεφούς προσωπικότητας, που επηρεάζει τον τρόπο που πλησιάζει τη δουλειά της.

Εάν μια γυναίκα ασχολείται με ένα επάγγελμα, χωρίς τον σταθεροποιητικό παράγοντα της σχέσης ή της σπιτικής οικογενειακής ζωής, διατρέχει τον κίνδυνο να δώση πάρα πολλή αγάπη στη δουλειά της. Αφιερώνεται υπερβολικά και καταναγκαστικά, βάζοντας σε κίνδυνο την ποιότητα του έργου της. Μπορεί επίσης να θυσιάση την υγεία της. Το να είσαι ερωτευμένος με τη δουλειά σου μπορεί να φθάση στο να γίνης σκλάβος τού animus. Για να ελέγξη αυτήν την πιθανότητα, θα συμβουλεύαμε μια γυναίκα να προσέξη τα όνειρα, στα οποία κυριαρχείται από το σεξουαλικό στοιχείο. Μια φίλη μού είπε, ότι οι σύγχρονες γυναίκες επαγγελματίες στην περιοχή του Berkeley υιοθετούν έναν τεχνητό τρόπο συμπεριφοράς. Συμπεριφέρονται με τον τρόπο που νομίζουν ότι θα έπρεπε να συμπεριφέρονται οι γυναίκες επαγγελματίες, Αυτές οι μοντέρνες φεμινίστριες έχουν πηδήξει έξω από τη φωτιά και μέσα στο τηγάνι. Έχουν ανταλλάξει δηλαδή την εξωτερική υποδούλωση στο αρσενικό στοιχείο με μιαν εσωτερική υποδούλωση.

Η αληθινή αγάπη αποξηραίνεται από τον animus, εάν μια γυναίκα έχει εργασθή πάρα πολύ, είναι βιαστική, ή αναγκάζη τον εαυτό της να είναι πάρα πολύ αποδοτική. Η ενστικτώδης, παρατηρητική δεκτικότητά της απορρίπτεται, και χωρίς τη δεκτικότητα η γυναικεία κατανόηση και η γυναικεία συνειδητότητα παύουν να λειτουργούν. Η γυναίκα δεν παρατηρεί πια ό,τι βρίσκεται γύρω της, ούτε αντιλαμβάνεται ποιες είναι οι εσωτερικές της αντιδράσεις. Η προσαρμοστικότητα μπορεί να είναι ένα γυναικείο χαρακτηριστικό, αλλά δεν μπορεί να λειτουργήση παρά μόνον όταν η γυναίκα είναι χαλαρωμένη, και όταν η υποκειμενική, προσωπική της φύση λειτουργεί. Από την άλλη μεριά, μερικές γυναίκες προσαρμόζονται υπερβολικά εύκολα. Αλλά αυτό είναι μια άλλη υπόθεση.

Ο «καταναγκασμός», η παρότρυνση, η επιμονή, μπορεί να είναι θετικές εκφράσεις του animus· άλλα όταν υπερβάλλονται ως το σημείο που ο animus δεν στηρίζει πια το θηλυκό εγώ, τότε ο animus γίνεται αυτόνομος και συμβαίνει η ταύτιση. Εάν, από την άλλη μεριά, ο animus μένη πολύ πίσω και πρέπει να τον επικαλεσθούμε συνειδητά, δεν είναι τόσο πιθανό να αναλάβη αυτός τον έλεγχο. Επομένως, κατά τη γνώμη μου, οι κοινωνικοί παράγοντες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το μειωμένο ωράριο εργασίας είναι ιδανικό για τις γυναίκες, εάν θέλουν να παραμείνουν ψυχολογικά υγιείς. Όταν ήμουν νέα, κι όταν ο animus δεν έφερνε αυθόρμητα ή ενστικτωδώς την εσωτερική δημιουργικότητα στη συνείδηση, μπορούσε να τον επικαλεσθή κανείς σαν δύναμη της θέλησης, με σκοπό την εκπλήρωση συγκεκριμένων έργων. Εάν όμως κατέφευγε μια γυναίκα πολύ συχνά ή για πολύν χρόνο σ’ αυτόν, η γυναίκα αυτή διέτρεχε τον κίνδυνο να γίνη ο animus, ή ο animus να γίνη η γυναίκα. Πιστεύω μέχρι σήμερα, ότι όταν μια γυναίκα υπερβάλη, καταβάλλοντας κάποια προσπάθεια πέρα από το σημείο της κόπωσης, προσκαλεί κοντά της μιαν ταύτιση με τον animus. Η αποταύτιση μπορεί να έρθη με την αλλαγή δραστηριότητας ή με μιαν περίοδο ανάπαυσης. Ο αρκετός χρόνος, για να τον αφιερώση ακολουθώντας τις διαθέσεις της και τις φυσικές της κλίσεις, θα τη βοηθούσε να επιστρέψη στον εαυτό της, στο σύμπλεγμα του εγώ της, με τις ρίζες του μέσα στη θηλυκή πλευρά τού Ταυτού. Αλλά θα πούμε περισσότερα γι’ αυτό παρακάτω.

Ένα ορισμένο ποσοστό δραστηριότητας που κατευθύνεται από τη θέληση, οικοδομεί τον χαρακτήρα και εκπαιδεύει τον νου. Αποτυγχάνει στον σκοπό του μόνον όταν οδηγηθή πολύ μακριά. Ευτυχώς, στη γεροντική ηλικία υπάρχει μικρότερος κίνδυνος να γίνη αυτό. Μεσολαβούν οι ασθένειες και τα περιστατικά αναπηρίας. Για τις νέες γυναίκες και τις μεσήλικες, μόνο μια  μικρή προειδοποίηση μπορεί να γίνη, επειδή όταν ξεπερασθή το σημείο της κόπωσης, μπορεί συχνά να εμφανισθή ένα παραπλανητικό αίσθημα ευεξίας. Αλλά μαζί μ’ αυτό, έχει εξαφανισθή και η κρίση της γυναίκας. Η γυναίκα που αποσυνδέεται από το βιολογικό εγώ της αγκιστρώνεται από μιαν αίσθηση δύναμης, δύναμης του animus, που την κατακλύζει.

Την εποχή που ήμουν νέα, όταν μια γυναίκα συνέχιζε να προχωρή πέρα από το φυσικό ρεύμα των κυμάτων της έμπνευσης και των ενδιαφερόντων της, διακινδύνευε να κυριευθή από τον animus ως το σημείο όπου δεν υπήρχε επιστροφή. Αθέλητα ξεχνούσε το πώς άρχισαν όλα. Είχε πια ακάλυπτο τον λογαριασμό της. Ευτυχώς, μερικές φορές η ένταση και το άγχος που έρχονταν, συνδυάζονταν με τον ύπνο, οδηγώντας την στην αναζήτηση βοήθειας. Σε παλαιότερους καιρούς, μια γυναίκα που προχωρούσε χωρίς έλεγχο γινόταν παντογνώστης, ανελέητη, ικανή να ελίσσεται, αποξηραμένη από αισθήματα, ο τύπος της γυναίκας από τον οποίον οι άνθρωποι έφευγαν μακριά ή, αντίθετα, η χαμένη, ανίκανη και ηττημένη γυναίκα.

‘Ένα άλλο είδος ταύτισης με τον animus εμφανίζεται στη γυναίκα που περιγράψαμε προηγουμένως ως γοητευτική. Η εξωτερική της εμφάνιση είναι τέλεια. Κάθε τρίχα από τα μαλλιά της βρίσκεται στη θέση της. Η συμπεριφορά της είναι στυλιζαρισμένη, και τα ρούχα της τής τελευταίας μόδας.

Στα νειάτα μου το στοιχείο της ευχαρίστησης ήταν κάτι με το οποίο οι περισσότεροι άνδρες ήταν εξοικειωμένοι, ιδιαίτερα στη σεξουαλική τους ζωή. Γι’ αυτούς το σεξ είχε σκοπό την ευχαρίστηση και όχι τη σχέση ή την αναπαραγωγή, όπως συνέβαινε με τις γυναίκες. Το στοιχείο τής ευχαρίστησης μπορεί ακόμη να ισχύη για τους άνδρες, που δεν έχουν συνειδητοποιήσει το δυναμικό στοιχείο σχέσης της anima τους. Στον ίδιον τομέα, ο animus μετέφερε σπόρους δυνατοτήτων εκπλήρωσης του στοιχείου της ευχαρίστησης για τις γυναίκες. Επειδή συνήθως μόνο στο δεύτερο μισό της ζωής μια γυναίκα ενσωμάτωνε πολλά από αυτά που αντιπροσώπευε ο animus, δεν μπορούσε να αφομοιώση μέχρι τότε το στοιχείο τής ευχαρίστησης στη σχέση, και να καλλιεργήση μιαν πιο φιλελεύθερη άποψη για το σεξ. Ίσως οι σύγχρονες γυναίκες έχουν συνειδητοποιήσει την πλευρά της ευχαρίστησης σε μια σχέση, ζώντας τον θετικό animus, ή επειδή η φύση τις προόρισε να διευρύνουν την προσωπικότητα τους. Το ελπίζω. Εάν είναι έτσι, αυτό θα ήταν ένα παράδειγμα για το τί εννοώ όταν μιλώ για γυναικεία χαρακτηριστικά που έχουν φορτωθή στην κατηγορία του animus από τον πατριαρχικό, χριστιανικό κώδικα. Εάν οι νέες γυναίκες σήμερα απολαμβάνουν το σεξ για το σεξ, εάν ο υπερπληθυσμός, οι δαπάνες και οι δυσχέρειες μπορούν να αποτρέψουν τις γυναίκες από το να κάνουν παιδιά, τότε οι καιροί έχουν αλλάξει. Όπως το καταλαβαίνω, στις γυναίκες έλεγαν εδώ και 2000 χρόνια ότι το σεξ με σκοπό την ευχαρίστηση ήταν κάτι κακό· ότι μόνον οι άνδρες μπορούν να ζητήσουν την απόλαυση εάν είναι ανάγκη, ή εάν παρασυρθούν από κακές γυναίκες. Με άλλα λόγια, οι χριστιανοί πρόγονοί μας κατέτασσαν τη φυσική γυναικεία αίσθηση για το σεξ στην κατηγορία του animus· επέτρεπαν δηλαδή την ευχαρίστηση μόνο στους άνδρες, και τόνιζαν το σεξ σε σχέση με τη μητρότητα και με σκοπό την τεκνοποιία. Το εγώ της γυναίκας έπρεπε να περιορισθή στην ιδέα που είχε ένας άνδρας για το τί θα έπρεπε αυτό να είναι. Για τις γυναίκες που παρασύρονταν πιο εύκολα, τα υγιή, γήινα στοιχεία του εαυτού τους καταπιέζονταν στη θηλυκή σκιά· για τις πιο ανυποψίαστες, στον animus.

Παλαιότερα, πολλές γυναίκες στα μέσα της ζωής τους σταματούσαν να ενδιαφέρονται για το σεξ μόλις περνούσαν το αναπαραγωγικό στάδιο, επειδή δεν κατάφερναν να αποκρυπτογραφήσουν τα μηνύματα του animus. Σε ένα τηλεοπτικό παιχνίδι, πριν από χρόνια, έγινε η εξής ερώτηση: «- Σε ποιαν ηλικία η σεξουαλική ζωή της γυναίκας αρχίζει να “πέφτη”; Η σωστή απάντηση ήταν: «-Στην ηλικία των 40 χρόνων». Είμαι σίγουρη ότι μια τέτοια στάση εξηγεί γιατί τόσες πολλές γυναίκες, τουλάχιστον της γενιάς μου, είχαν την τάση να γίνωνται άσχημες, νωθρές, μονότονες, ανιαρές και χωρίς κανένα ενδιαφέρον στο δεύτερο μισό της ζωής τους. Επίσης μπορεί να εξηγήση, γιατί τα 40 χρόνια ονομάζονταν συχνά στη γενιά μου ως η επικίνδυνη ηλικία: Αντί να παραδώσουν τα όπλα, μερικές γυναίκες που είχαν ζήσει σαν αφοσιωμένες σύζυγοι, άρχιζαν να στρέφουν αλλού το βλέμμα τους. Φαίνονταν να αναζητούν κάτι.

Υπήρχαν, πάντως, γυναίκες, που ζητούσαν την ευχαρίστηση για χάρη τής ευχαρίστησης στα νεανικά τους χρόνια, και έγιναν περισσότερες με την αυξημένη διάδοση και αποδοχή της αντισύλληψης. Αυτές οι γυναίκες ήταν εξαρτημένες από την προδιάθεση των ανδρών, και ήταν πιθανόν γυναίκες-ενσαρκώσεις της anima. Δεν ήταν εντελώς πειστικές στη στάση τους, επειδή η άποψή τους δεν ήταν δική τους στην πραγματικότητα. (Σημ: Για τις γυναίκες που ψυχαναλύονται: Όταν ο animus λειτουργή σαν αυτός που λέει συνεχώς «πρέπει» στην ζωή κάποιου, οι χωρίς περιορισμό ελεύθερες σχέσεις μπορεί να είναι ένα αμφίβολο μέσο ατομικής αυτο-έρευνας. Ο animus είναι ένα συλλογικό, γενικευμένο όργανο. Όταν είναι ανεξέλεγκτος στις ελεύθερες σχέσεις, ο animus μπορεί να κάνη δέσμια τη γυναίκα στις προκαταλήψεις των καιρών).

(συνεχίζεται)

Αμέθυστος