Ορισμένες πλευρές της ιστορίας των επιρροών του Πλωτίνου (4)

Συνέχεια από  Σάββατο, 12 Μαΐου 2012

Ορισμένες πλευρές της ιστορίας των επιρροών του Πλωτίνου.
Werner Beierwaltes!

2. Αυγουστίνος.

Εξομολογήσεις, VII 10: Τα βιβλία των Πλατωνικών μού λέγαν να επιστρέψω στον εαυτό μου. Εισχώρησα τότε στα βάθη της ύπαρξής μου, και ο οδηγός μου ήσουν εσύ, και το κατόρθωσα γιατί εσύ «Έγινες βοηθός μου» (Ψαλμοί 29,11). Εισχώρησα, και με τα μάτια της ψυχής μου ενατένισα ένα φώς να λάμπει αμετακίνητο, πιο ψηλά από τα μάτια της ψυχής μου, πιό ψηλά από τη σκέψη μου [ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΝΟΥ]. Δεν μιλώ για το Φώς που βλέπει καθημερινά ο άνθρωπος, ούτε και για κάποιο ανάλογο φώς, ακόμη πιό ισχυρό, που να γεμίζει τα πάντα με το μεγαλείο του (Αναφέρεται στο φώς του Πλωτίνου, Εννεάδες. 5.3.9-12) [Ο οποίος αναφέρεται στο ΕΝΑ]. Όχι, δέν ήταν τέτοιο. Ήταν κάτι διαφορετικό, κάτι ολωσδιόλου διαφορετικό από όλα τα φώτα που γνωρίζουμε. Βρισκόταν επάνω από το πνεύμα μου, αλλά όχι όπως το λάδι επάνω από το νερό, και όχι όπως ο ουρανός επάνω από τη Γή. Ήταν όμως ανώτερό μου, γιατί αυτό με δημιούργησε, κι ήμουν κατώτερος, γιατί από αυτό δημιουργήθηκα. Όποιος γνωρίζει την αλήθεια, το γνωρίζει, κι όποιος το γνωρίζει, γνωρίζει την αιωνιότητα. Το φώς αυτό το γνωρίζει η αγάπη (Πλωτίνος, Ενν. 1.6.7.2. Για τον Πλωτίνο, το καλό είναι ωραίο, και αυτός που το γνωρίζει, οδηγείται από αισθήματα αγάπης. Επίσης Ενν. 6.9.9.46).

Ώ αλήθεια αιώνια, αγάπη αληθινή και αγαπημένη αιωνιότητα! Εσύ είσαι ο Θεός μου, για σένα μέρα νύχτα αναστενάζω. Σε πρωτογνώρισα τότε και με ανέβασες ψηλά, γιατί ήθελες να δώ ότι υπήρχε κάτι που δέν μπορούσα ακόμη να το δώ. Και θάμπωσες τα αδύναμα μάτια μου όταν οι ακτίνες σου με τύλιξαν ορμητικά και ρίγησα από έρωτα και τρόμο (Ενν.1.6.7.12) Και ανακάλυψα πως ήμουν μακριά σου, σε «ξένη επικράτεια» (πρόκειται για τον «τόπο ανομοιότητος» του Πλωτίνου, Ενν 1.8.13.15, που προέρχεται απο την Πολιτεία του Πλάτωνος, 273 d. Η φράση αναφέρεται στην προσπάθεια του αθρώπου να συλλάβει το Θείο και εν συνεχεία την συνειδητοποίηση της τεράστιας ανομοιότητος ανάμεσα στο δημιούργημα και στν δημιουργό) [Φανερώνεται δηλαδή το ακάθαρτο του ανθρώπου και η ανάγκη κάθαρσης, η οποία επιτυγχάνεται στην συνέχεια. Όλες οι εμπειρίες μέχρι στιγμής είναι καθαρά κτιστές, όπως βλέπουμε και από την ομοιότητά τους με του Πλωτίνου] και ήταν σαν ν’άκουγα τη φωνή σου να μου λέει απο ψηλά: «Εγώ είμαι η τροφή των μεγάλων. Μεγάλωσε κι εγώ θα σε θρέψω. Και δέν θα με μεταβάλεις μέσα σου σαν τροφή τής σάρκας, αλλά εσύ θα μεταβληθείς μέσα μου» [Πρόκειται για την ολοκλήρωση.  Πάγιο αίτημα και του Διαφωτισμού, όπως φαίνεται και στο κείμενο του Kant για τον Διαφωτισμό, όπου επαναλαμβάνει το αίτημα της ωριμάνσεως και της χειραφετήσεως. Βλέπουμε επίσης και το Μεταφυσικό θεμέλιο του Διαφωτισμού. Τα νοητά φώτα ολόφωτα, που θέλησαν συνειδητά, πέρα από τον Αυγουστίνο, να υποκαταστήσουν το άκτιστο Φώς της Αγίας Τριάδος].

Είδα πώς «παίδεψες τον άνθρωπο για την ανομία του, και την ψυχή μου τη στέγνωσες σαν δίχτυ αράχνης» (Ψαλμοί 38.12). Και είπα: Μήπως η αλήθεια είναι κάτι ανύπαρκτο, αφού δέν μεταδίδεται μέσα από το Χώρο, είτε τον πεπερασμένο είτε τον άπειρο;. Και μου φώναξες από μακρυά: «Εγώ ειμί ο ών, Ego sum qui sum» (Έξοδος 3,14). Και το άκουσα, καθώς ακούει κανείς κάτι μέσα στα φυλλοκάρδια του, και δέν μου έμεινε πιά ίχνος αμφιβολίας. Ευκολώτερο θα μου ήταν νά αμφιβάλλω για τη ζωή μου παρά για την ύπαρξη της αλήθειας, που γίνεται ορατή στη διάνοια «μέσα από τα δημιουργήματα» (Ρωμ 1,20) [Δέν άποκαλύπτεται ξεκάθαρα το θεμέλιο της εσωτερικότητος που εξελίχθηκε στο σημερινό υποκείμενο; ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ. Και η εσωτερικότης είναι η αναστροφή της ΕΞΟΔΟΥ των Εβραίων, σε ΕΙΣΟΔΟ στην εσωτερικότητα την δική μου, στην Γή Χαναάν. Ο Κύριος είναι ακόμη μακρυά. Μένει να βαδίσουμε στην έρημο της ιστορίας μέχρι τα έσχατα ή να τον εικονίσουμε στην Σύναξη. Η ενσάρκωση δέν έγινε ποτέ].

Μετάφραση και σημειώσεις της Φραγκίσκης Αμπατζόγλου, απο τις Εξομολογήσεις στις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ. Οι αγκύλες δικές μας.

Σ’αυτή την επιστροφή της σκέψης στον εαυτό της δέν είναι αρκετό, καθώς προκύπτει, η λογική ψυχή (anima ratiocinans), η ψυχή η οποία επιχειρηματολογεί διά του λόγου, να λάβει συνείδηση του εαυτού της. Για να αποκτηθεί μία συνείδηση πολύ πιό σίγουρη  είναι αναγκαίο να ξεπεραστεί και αυτό το επίπεδο, για να φθάσει στο θεμέλιο αυτής της ίδιας της σκέψης, χάρη στο οποίο η σκέψη μπορεί να φθάσει να κατανοήσει «από πού ανάβει το Φώς της ίδιας τής λογικής». Αυτό το φώς πάντως είναι η αλήθεια η ίδια, η οποία φανερώνεται και γίνεται κατανοητή στην χρονική ενέργεια της επιστροφής στον εαυτό. Η αλήθεια υπάρχει μέσα στην σκέψη, παρούσα σαν θεμέλιο της δυνατότητός της, αλλά είναι ταυτοχρόνως υπεράνω της σκέψης [Πλωτινικό σχήμα τού Ενός και του Νού]. Δέν πρόκειται λοιπόν για την Φορμαλιστική λογική των προτάσεων, ούτε μόνον για το ενυπάρχον καθολικό θεμέλιο ιδιαιτέρων γνωστικών πράξεων, αλλά για το a priori θεμέλιο της γνώσεως, το οποίο υφίσταται εις εαυτό, με υπερβατική έννοια, και το οποίοεργάζεται ταυτοχρόνως στο εσωτερικό τής συνειδήσεως. Η επιστροφή της σκέψεως στον εαυτό της αντιπαρατίθεται λοιπόν ενσυνειδήτως με την  διαλεκτική δομή τού Είναι-σε και τού Είναι-υπεράνω της ίδιας της αλήθειας. Τό Είναι-υπεράνω ή τό Είναι–άλλο τής a priori αλήθειας υπογραμμίζεται συνεχώς από τον Αυγουστίνο : Το ακίνητο φώς (lux incommutabilis) που αντιλαμβάνεται η σκέψη πάνω από αυτήν δέν είναι του ιδίου γένους, έστω και πιό μεγάλου από το αισθητό φώς, αλλά είναι κάτι απολύτως διαφορετικό. Αυτό το Είναι- υπεράνω της αλήθειας είναι μία συνέπεια του γεγονότος, πως η αλήθεια η οποία γνωρίζεται στη σκέψη είναι αυτονοήτως η θεία αλήθεια και παρουσιάζει επομένως  την διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στο απόλυτο (δημιουργός) και στο πεπερασμένο (δημιουργία). Η νοημοσύνη της αλήθειας, που υπερβαίνει την σκέψη και η οποία ενεργεί όμως σ’αυτήν, και η οποία και μόνον την καθιστά δυνατή, γίνεται κατανοητή στο «Περί αληθινής θρησκείας» σάν μία σύνδεση μαζί της. Εάν η αλήθεια είναι η υπέρτατη αρμονία με τον εαυτό της,  η οποία αποκλείει επομένως κάθε διαφορά, η οποία και θα ήταν ένα ψεύδος, τότε το τέλος, ο σκοπός της σκεπτόμενης επιστροφής στην εσωτερικότητα, είναι να συμφωνήσει αναλογικώς μ’αυτήν την τέλεια αρμονία. Η υπέρτατη αλήθεια ή αρμονία της γνώσεως και του Είναι του, που είναι προσβάσιμη στον άνθρωπο, συνίσταται λοιπόν στην ταύτιση ή στην έντονη τουλάχιστον επαφή αυτού του ίδιου, με την αρμονία ή την απόλυτη αλήθεια. Μόνον τότε μπορεί να συσταθεί η αρχή μίας σκέψης και μιάς γνώσης σίγουρης και αναμφίβολης.

Το γεγονός πως η πρόθεση του Αυγουστίνου ήταν να σταθεροποιήσει την νομιμότητα και την βεβαιότητα των κρίσεων μέσω της επιστροφής της σκέψεως στον εαυτό της, φαίνεται με ιδιαίτερη καθαρότητα. Το να αναρωτηθούμε από πού έρχεται η κρίση σημαίνει να αναρωτηθούμε για ποιό λόγο μπορώ να πώ ότι μία συγκεκριμένη πρόταση είναι αληθινή. Η αλήθεια κάθε ξεχωριστής προτάσεως νομιμοποιείται μόνον και μοναδικώς λόγω μίας προηγούμενης συμφωνίας της σκέψης με την υπέρτατη αρμονία, επειδή γίνεται δηλ. κατανοητό ότι σε μία ενέργεια η πράξη τοποθετημένη στον χρόνο, κάτι μπορεί να υποδειχθεί σαν αληθινό μόνον εάν είναι δυνατόν να οδηγηθεί στην ίδια την «veritas incommutabilis» (στην αναλλοίωτη αλήθεια).  Η προϋπόθεση όλου αυτού είναι το ότι η σκέψη αφαιρείται από την εμπλοκή της στο αισθητό, που προσφέρεται μέσω της εμπειρίας, για να φθάση σε μία εσωτερική δύναμη, στην οποία και κοινοποιείται η αισθητή εντύπωση, και από εδώ στην συνέχεια στην λογική δύναμη (potential ratiocinans), στην οποία παρουσιάζονται, αναλόγως με τον ποιητικό νού του Αριστοτέλη, τα αισθητά δεδομένα για να κριθούν!

Εάν ομιλούμε για ένα «Φώς» από το οποίο ανάβει η νόηση και το οποίο είναι το θεμέλιο  της νοήσεως, δέν εννοούμε μ’αυτό κάτι σαν μία απλή ψυχολογική εμπειρία του προφανούς. Το «αναλλοίωτο Φώς» αντιπροσωπεύει περισσότερο την οντολογική a priori σύσταση της ανθρώπινης γνώσεως: έτσι θεμέλιο και μέτρο της γνώσεως της αλήθειας στον χρόνο είναι το άχρονο και αναλλοίωτο Φώς της ίδιας της απολύτου αλήθειας.  (Soliloquia, I 1,3. Ο Θεός είναι “Intelligibilis lux”). Το μέσον λοιπόν, μέσω του οποίου πραγματοποιείται κάθε ανθρώπινη γνώση (σαν φωτισμός), είναι η παρουσία του Φωτός των ιδεών, οι οποίες και υφίστανται (rationes aeternae) στο εσωτερικό του ανθρωπίνου πνεύματος, η ουσιώδης δηλ. σύνδεση μ’αυτήν την ίδια την αλήθεια.

Από φιλοσοφικής απόψεως, αυτή η σύλληψη επηρεάστηκε από την πλατωνική ανάμνηση, σαν το άνοιγμα του a priori, το οποίο παρέμενε ανενεργό. Με θεολογικούς όρους, ο φωτισμός ο οποίος θεμελιώνει την γνώση είναι η συμμετοχή της σκέψεως στον Λόγο, δηλ. σ’εκείνη την ζωή που είναι το Φώς του ανθρώπου (Περι Τριάδος, IV 2.4). Ο Λόγος που φωτίζει τον άνθρωπο και που ανακοινώνεται, συναντά μέσα στον άνθρωπο το εσωτερικό φώς που είναι συστατικό της προσωπικότητος του σαν λέξη και γλωσσική ικανότητα, και μπορεί επομένως να ξεκινήσει την ελεύθερη μεταστροφή (αναστροφή ή επιστροφή) της «εικόνος του Θεού» στο Φωτεινό της αρχέτυπο. Ο φωτισμός λοιπόν, δέν είναι ούτε μία απλή ψυχολογική εμπειρία, ούτε ένα απλό υπερφυσικό δώρο της χάριτος, ούτε ένας μυστικός καιρός, αλλά είναι ένα γεγονός τής νοήσεως, χάρη στην συνέργεια ανάμεσα στο έργο του ανθρώπου (την επιστροφή τής σκέψης στον εαυτό της) και στην θεία ενέργεια, χάρη δηλ. στην παρουσία της αλήθειας μέσα στην ίδια την σκέψη.

Συνεχίζεται

ΣΧΟΛΙΟ : Είναι πολύ σημαντικό νά κρατήσουμε στήν μνήμη μας τήν υπεράνθρωπη προσπάθεια, η οποία παρατείνεται μέχρι σήμερα, τής Δύσεως, νά συστήσει μιάν αληθινή κρίση. Πράγμα πού επιτυγχάνει εισάγοντας τό Απόλυτο μέσα στήν ίδια τήν σκέψη. Ο θείος φωτισμός ενισχύει καί δυναμώνει τήν ανθρώπινη σκέψη! Μιά πνευματική παράδοση απολύτως αντίθετη στήν Ελληνική, η οποία δέν δέχθηκε τό αγαθό , παρά μόνον επέκεινα τής ουσίας, αλλά καί στην εκκλησιαστική παράδόση, η οποία απαγορεύει κάθε κρίση (μήν κρίνετε ίνα μήν κριθείτε), αφού μάς καλεί νά καταθέσουμε τό θέλημά μας (τήν κρίση μας, τό γνωμικό θέλημα) στόν Κύριο: Γεννηθήτω τό θέλημά Σου.

Αμέθυστος.