Η συνείδηση σε κρίση και ο πειρασμός της τεχνολογίας (3)

Συνέχεια απο : Δευτέρα, 28 Ιανουαρίου 2013

Heller als tausend Sonnen
Λαμπρότερο από χίλιους ήλιους
του Robert Jungk

Scherz & Goverts Verlag, 1956

Κεφάλαιο 17^ο : Η συνείδηση σε κρίση και ο πειρασμός της τεχνολογίας (2)

ΙΙΙ

Το πρωί της 29.10.1949 οι εφημερίδες της Washington είχαν δημοσιεύσει πολύ ευχάριστες στατιστικές. «Η θνησιμότητα στην πόλη είναι στο χαμηλότερο επίπεδο παρά ποτέ άλλοτε στην ιστορία». «Τα τελευταία 10 χρόνια μειώθηκε κατά 25 τοις εκατό. Αυτό σημαίνει: 15 χιλιάδες συμπολίτες και γείτονες μας δε θα ήταν τώρα εν ζωή, εάν η ιατρική και η υγιεινή δεν είχαν κάνει τέτοιες προόδους».

Το ότι την ίδια μέρα, στον δεύτερο όροφο του κτιρίου της «Επιτροπής ατομικής ενέργειας», στην Constitution Avenue, συζητούσαν για ένα όπλο το οποίο θα μπορούσε να αυξήσει μέσα σε μια στιγμή την θνησιμότητα κατά 80 με 90 τοις εκατό, αυτό δεν επιτρεπόταν στις εφημερίδες να αναφέρουν. Μόνο μια χούφτα άνθρωποι, κάπου 100, στις ΗΠΑ, γνώριζαν ότι την ημέρα αυτή μια επιτροπή 9 επιστημόνων της «General Advisory Commission» συναντήθηκε για να αποφασίσει για την «Super».

Η επιτροπή αυτή, που από το 1947 συνεδριάζει κάθε 2 με 3 μήνες, και που από την αρχή βρίσκεται υπό την διεύθυνση του Robert Oppenheimer, αυτήν την φορά είχε συναντηθεί για να απαντήσει στην ερώτηση των Supermen: Lawrence, Alvarez, Teller και Strauss: «Πρέπει οι ΗΠΑ ξεκινήσουν ένα πρόγραμμα επείγουσας κατασκευής της θερμοπυρηνικής βόμβας;»

O Oppenheimer άνοιξε την συζήτηση, αναφέροντας ποιο ήταν το θέμα, και ρώτησε ξεχωριστά τον καθένα από τους 7 (ο Glenn Seaborg έλειπε στο εξωτερικό, οι υπόλοιποι ήταν: James Conant, πρύτανης του πανεπιστημίου Harvard; Lee Du Bridge, πρύτανης του California Institute of Technology; Enrico Fermi, University of Chicago; I. I. Rabi, Columbia University; Hartley Rowe, πρόεδρος της United Fruit Company; Oliver Buckley, πρόεδρος της Bell Telephone Co.; Cyril Smith University of Chicago) της επιτροπής, για να πουν την γνώμη τους. Στο τέλος εξέφρασε ο ίδιος την γνώμη του. Όλοι είχαν στην διάθεση τους 5 με 10 λεπτά. Κατά τις επόμενες μέρες είχαν διατυπωθεί και συζητηθεί δυο αναφορές. Συμφώνησαν πως η «Super» ήταν δυνατόν να κατασκευασθεί, αλλά θα είναι προφανώς τόσο περίπλοκη και ασύμφορη, ώστε το πρόγραμμα ανάπτυξης της βόμβας σύντηξης, θα είχε να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα. Από στρατιωτικής άποψης ήταν αμφίβολο αν η «Super» είχε κάποιο νόημα, γιατί στην Σοβιετική Ένωση υπήρχαν μόνο δυο στόχοι (Μόσχα και Λένινγκραντ), που θα ήταν αρκετά μεγάλοι για να χρησιμοποιηθεί η βόμβα. Και κατά τρίτον -και αυτό ήταν το σημείο στο οποίο έδωσαν το μεγαλύτερο βάρος- όλοι οι συμμετέχοντες είχαν την άποψη ότι το ηθικό κύρος των ΗΠΑ στον υπόλοιπο κόσμο θα υποστεί ζημιά, αν κατασκευάσουν μια τέτοια βόμβα.

Το σημείο αυτό τονίστηκε ιδιαιτέρως από τους Rabi και Fermi στο κοινό μνημόνιο που συνέγραψαν. Λένε λοιπόν εκεί:

«Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν όρια για την καταστροφική δύναμη αυτού του όπλου, και μόνο η ύπαρξη της και η γνώση πως μπορεί να κατασκευαστεί  αποτελεί κίνδυνο για την ανθρωπότητα. Είναι αναγκαίως κάτι κακό, όπως και να το δει κανείς. Για τον λόγο αυτό, θεωρούμε πως είναι σημαντικό, να το πούμε στον πρόεδρο των ΗΠΑ, στην αμερικάνικη δημοσιότητα και στον υπόλοιπο κόσμο, πως για λόγους θεμελιώδους ηθικής, θεωρούμε ως εσφαλμένο το να ξεκινήσουμε με την δημιουργία ενός τέτοιου όπλου». Ο Rabi και ο Fermi συνέδεσαν την άρνηση αυτή με την συμβουλή, πως ο πρόεδρος θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την δημόσια δήλωση για την παραίτηση από την κατασκευή της βόμβας ως μια πολιτική κίνηση, απαιτώντας από τους Ρώσους να υποσχεθούν ότι και αυτοί θα παραιτηθούν. Οποιαδήποτε παράβαση της συμφωνίας θα ήταν ικανός λόγος για έναρξη του πολέμου.

Οι υπόλοιποι 6 εκφράστηκαν πιο προσεκτικά, αλλά και αυτοί συμφώνησαν πως δεν πρέπει να προχωρήσουν στην κατασκευή της βόμβας υδρογόνου:

«Όλοι μας ελπίζουμε ότι με τον ένα ή άλλο τρόπο θα αποφευχθεί η δημιουργία αυτού του όπλου. Είμαστε αντίθετοι προς μια πρωτοβουλία των ΗΠΑ για την ανάπτυξη αυτού του όπλου. Όλοι μας συμφωνούμε, πως την παρούσα στιγμή θα ήταν εσφαλμένο, να πιέσουμε προς την κατασκευή...»

IV

Ήταν μια νίκη της λογικής και του μέτρου, που είχε διάρκεια τριών μηνών. Οι «ακτιβιστές» είχαν συνεχίσει απτόητοι την εκστρατεία τους. Είχαν επεξεργαστεί με επιτυχία την «Air Force» και τον προϊστάμενο της επιτροπής ατομικής ενέργειας του Κογκρέσου Brian MacMahon. Είχαν φέρει με το μέρος τους τον υπουργό άμυνας Johnson, και τον προϊστάμενο του τμήματος σχεδιασμών του υπουργείου εξωτερικών Paul Nitze. Ο τελευταίος θεωρούσε πως ο κόσμος έπρεπε να συνεχίσει να πιστεύει στην υπεροχή της αμερικάνικης τεχνολογίας. Αυτό από μόνο του άξιζε 500 εκατομμύρια δολάρια.

Οι δικηγόροι της «Super» κέρδισαν τέλος και τον γνωστό για την ηρεμία και τις μετρημένες απόψεις στρατηγό Omar Bradley. Η επιστολή του που έγραψε στις 13.1.1950, όπου γράφει ότι του είναι ανυπόφορη η σκέψη ότι οι Ρώσοι θα μπορούσαν να κατασκευάσουν πρώτοι την βόμβα υδρογόνου, και να κερδίσουν έτσι τον αγώνα των εξοπλισμών, συνέβαλε όσο τίποτε άλλο στην στροφή που προετοιμαζόταν. Χρειαζόταν τώρα μόνο μια τελευταία αφορμή, για να πάρουν και την έγκριση του Λευκού Οίκου για την κατασκευή της «Super».

Αυτή η αφορμή ήρθε σαν παραγγελία. Στις 27 Ιανουαρίου ο Klaus Fuchs, που εργαζόταν για Ίδρυμα ατομικής ενέργειας της Αγγλία με έδρα Harwell, ταξίδεψε στο Λονδίνο. Στον σταθμό Paddington Station τον παρέλαβε ένας άνδρας μετρίου αναστήματος. Ήταν αστυνομικός επιθεωρητής James William Skardon. Χαιρέτησαν ευγενικά ο ένας τον άλλο και πήγαν με το αυτοκίνητο στο υπουργείο πολέμου. Εκεί κάθισαν σε ένα γραφείο. Ο Skadron ρώτησε: «Είστε ακόμα διατεθειμένος να ομολογήσετε;» Ο Fuchs έγνεψε καταφατικά. Ήξερε πως τον παρακολουθούσαν και τώρα ήθελε να τα ομολογήσει όλα.

Την ίδια μέρα μαθεύτηκε στην Washington πως ο Fuchs για χρόνια μετέδιδε στους Ρώσους όλα τα μυστικά της έρευνας για τις ατομικές βόμβες που είχε στη διάθεση του. Πόσα ήξερε; Μια ερώτηση στην επιτροπή ατομικής ενέργειας έδωσε την απάντηση. Δεν ήταν πληροφορημένος μόνο για την νέα βελτιωμένη βόμβα ουρανίου, αλλά συμμετείχε και στις τελευταίες συναντήσεις για την«Super».

Ο Fuchs  είχε διηγηθεί στον επιθεωρητή τα πάντα για την δραστηριότητα του ως πράκτορα. Αρνήθηκε όμως να του αναφέρει τεχνικές λεπτομέρειες, τις οποίες πρόδωσε, γιατί ο Skardon δεν είχε το δικαίωμα να γνωρίζει τα δεδομένα της έρευνας για την ατομική ενέργεια. Αυτές τις λεπτομέρειες τις φανέρωσε στις 30 Ιανουαρίου, σε μια εκτενή συνομιλία με τον Micheal Perrin, τον επιστήμονα που προσέλαβαν για τον σκοπό αυτό. Κατά την διάρκεια του πολέμου, ο Perrin ήταν ο σύνδεσμος, για θέματα έρευνας του ατόμου, μεταξύ ΗΠΑ και Αγγλίας.

Αυτή η εντυπωσιακή είδηση δεν ήταν δυνατόν να μην έχει επίδραση στην «General Advisory Commission», που συνεδρίαζε εκείνες τις μέρες στην Washington. Την επόμενη μέρα, στις 31 Ιανουαρίου, στο παλιό κτήριο του State Department που ήταν δίπλα στον Λευκό Οίκο, συναντήθηκε η ειδική επιτροπή της εθνικής ασφάλειας για να ασχοληθεί με το πρόβλημα της «Super». Την επιτροπή αποτελούσαν ο υπουργός άμυνας Johnson, ο υπουργός εξωτερικών Acheson ο προϊστάμενος της επιτροπής ατομικής ενέργειας Lilienthal και οι συνεργάτες τους. Βαθιά εντυπωσιασμένοι από την «υπόθεση Fuchs», δυο ψήφισαν κατά (Johnson και Acheson) και ένας υπέρ (Lilienthal)  της προτροπής του προέδρου να δώσει το πράσινο φως στο «crash program» για την κατασκευή της βόμβας υδρογόνου.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, ο μέχρι τότε μη ερωτηθείς λαός της Αμερικής, πληροφορήθηκε για μεγαλύτερη απόφαση της ιστορίας του, όταν ο πρόεδρος Truman δήλωσε πανηγυρικά: «Έδωσα εντολή στην AEC (Atomic Energy Commission), να συνεχίσει την δουλειά της σε όλα τα είδη ατομικής βόμβας, συμπεριλαμβανομένης και της βόμβας υδρογόνου ή όπως αλλιώς την λένε, της «Super»...»

Μεταξύ των εκατοντάδων χιλιάδων που διάβασαν την είδηση αυτή στις εφημερίδες, ήταν και ο Klaus Fuchs. Την στιγμή αυτή ήταν ακόμα ελεύθερος. Στις 2 Φεβρουαρίου του 1950, αφού είχε λάβει μέσω τηλέγραφου πρόσκληση από τον Perrin, πήγε στο γραφείο του, στο Shell-Mex-House στο Λονδίνο. Ο Fuchs νόμισε ότι δεν θα τον τιμωρούσαν επειδή είχε δώσει μια τόσο εκτενή κατάθεση. Είχε φτάσει στο γραφείο του Perrin ακριβώς στις τρεις το απόγευμα, όπως είχε υποσχεθεί. Ο αστυνομικός όμως που θα έπρεπε να τον συλλάβει δεν ήταν εκεί. Δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν για το κείμενο του εντάλματος σύλληψης. Για τον λόγο αυτό ο αστυνομικός είχε έρθει μετά από 50 λεπτά. Λίγο αργότερα, ο Klaus Fuchs ήταν στον δρόμο προς τον αστυνομικό σταθμό Bow Street Police Station, την πρώτη από τις φυλακές του.

Μόνο λίγοι γνώστες της μυστικής ιστορίας που αφορά τις σχέσεις και διαπραγματεύσεις για θέματα ατομικής ενέργειας μεταξύ ΗΠΑ και Αγγλίας, πρόσεξαν πως η «υπόθεση Fuchs» αποκαλύφθηκε την στιγμή ακριβώς εκείνη, όταν μια αγγλική αποστολή στις ΗΠΑ διαπραγματευόταν για την επέκταση της ανταλλαγής πληροφοριών σε θέματα έρευνας του ατόμου.  Η σχέση αυτή ήταν για χρόνια διαταραγμένη. Η σύλληψη του Fuchs, που ήταν μέλος της αγγλικής αποστολής στο Los Alamos, επέφερε την αυτόματη ρήξη των συνομιλιών. Οι Αμερικανοί θεωρούσαν πια πως τα μέτρα ασφάλειας για την φύλαξη των μυστικών ήταν πολύ χαλαρά στην Αγγλία. Μήπως οι Ρώσοι το είχαν σχεδιάσει καταδίδοντας τον Fuchs (είχε καιρό να τους δώσει πληροφορίες) στις μυστικές υπηρεσίες της Αγγλίας; (Η υπόθεση αυτή ενισχύεται από το γεγονός, ότι οι Ρώσοι είχαν κρατήσει μυστική την παραμονή του πυρηνικού φυσικού Bruno Pontecorvo στην Μόσχα. O Pontecorvo ήταν Ιταλός που δούλευε στην Αγγλία. Όταν σε κάποια στιγμή μια άλλη επιτροπή από την Αγγλία διαπραγματευόταν πάλι στην Washington, με σκοπό την ανταλλαγή μυστικών, οι Ρώσοι αποκάλυψαν τον Pontecorvo).  Με τον τρόπο αυτό τον χρησιμοποίησαν για να αποτραπεί μια πιο στενή συνεργασία Αγγλίας και ΗΠΑ. Αν αυτή ήταν πρόθεση τους, πέτυχαν αυτό που ήθελαν. Πέραν αυτού όμως, με τον τρόπο αυτό έδωσαν την τελική αφορμή στις ΗΠΑ για την κατασκευή της βόμβας υδρογόνου.

Αμέθυστος