Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (25)

Συνέχεια από Τετάρτη, 24 Ιουλίου 2013
 

ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο

Η βελτίωση της ζωής
Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του

Γονίδια

Ο εγωισμός κατακτά το γενετικό υλικό 

Συγγένεια

Ακόμα και η φύση λογαριάζει όπως ένας trader του χρηματιστηρίου

Γνωρίζουμε πως ο Αμερικανός επιχειρηματίας στον χώρο της βιοτεχνολογίας, Craig Venter, είχε δημιουργήσει ένα τεχνητό οργανισμό χρησιμοποιώντας τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Σύμφωνα με τον Venter, όπως δήλωσε ενώπιον της αφρόκρεμας της Silicon-Valey, τα γονίδια είναι το software, το λογισμικό, το οποίο οικοδομεί το hardware, το σώμα.

Ο Venter αντιπροσωπεύει τον τύπο του επιστήμονα, που στο εργαστήριο του είναι σε θέση να κατασκευάσει τέρατα. Ένας ζωντανός οργανισμός είναι ζωντανός επειδή είναι λογισμικό. Μπορεί να προγραμματιστεί, βέβαια μόνο στο επίπεδο του βακτηρίου. Όλη όμως η νέα ιατρική η οποία αναδύεται, μεταμορφώνεται σε μια επιστήμη της πληροφορίας, η οποία βασίζεται στην ιδέα αυτή, τον αλγόριθμο. Ο κλάδος της ιατρικής που ασχολείται με τα βλαστικά κύτταρα (stem cells) κατασκευάζει στον υπολογιστή άβαταρ που εργάζονται για μας, και (άβαταρ) από τα οποία δημιουργούνται πιο αποτελεσματικά, πιο μακρόβια και οικονομικά ανταλλακτικά όργανα.

Στην συνείδηση του ανθρώπου δε θα υπάρχει πια κανένας τομέας της ανθρώπινης ζωής, που να μείνει όπως είναι και να μην αποτελεί «πρόβλημα προς βελτίωση»¹⁵⁸.

Ταυτόχρονα όμως, το ίδιο συμβαίνει και στο επίπεδο του κοινωνικού προγραμματισμού του ανθρώπου. Το «νούμερο 2» έχει μόνο 2 γονίδια: ένα για τον εγωισμό και ένα για το κέρδος (και ίσως ένα τρίτο για τον φόβο). Αν η ζωή είναι λογισμικό, τότε και το λογισμικό είναι ζωή. Ποιον ενδιαφέρει ένας άνθρωπος από σάρκα και αίμα, όταν αυτό το οποίο θεωρεί κανείς ως πυρήνα της συμπεριφοράς του (ανθρώπου) μπορεί να προγραμματιστεί ως ψηφιακό αντίγραφο, που είναι πιο φτηνό και πιο συγυρισμένο;

Η προϋπόθεση για την αναδυόμενη γενικευμένη ηλεκτροβιολογική θεωρία για τα πάντα και για τον καθένα, ήταν η στενή διασύνδεση των γονιδίων, των υπολογιστικών αλγορίθμων και της δυνατότητας προγραμματισμού τους.

Και ενώ οι εξελικτικοί βιολόγοι είχαν ανακαλύψει την θεωρία παιγνίων για τον υπολογισμό των διαδικασιών επιβίωσης και επιλογής στην φύση, ο Ken Binmore είχε κάνει την αντίθετη κίνηση και, κατά την δεκαετία του ’90 εισήγαγε το «εγωιστικό γονίδιο» στην θεωρία των παιγνίων. Η μοντέρνα βιολογία και οικονομία είχαν ξαφνικά πολλά να κουβεντιάσουν. Γιατί  από την στιγμή που η βιολογία άρχισε να αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως «επιστήμη της πληροφορίας», η βιολογία και η οικονομία ασχολούνταν ουσιαστικά με το ίδιο πράγμα. Σε μια πρόταση που φαντάζει αθώα και αφανής, γίνεται σαφής η εκρηκτικότητα της συνεργασίας αυτής:

Γράφει ο Binmore: «κανείς δεν ισχυρίζεται πως τα γονίδια μας καθορίζουν τι γίνεται αντιληπτό ως δίκαιο σε μια οποιαδήποτε κοινωνία. Λέμε απλώς πως τα γονίδια ορίζουν  και περιορίζουν τους αλγόριθμους που μια κοινωνία χρησιμοποιεί για να καθορίσει τι είναι δίκαιο. Ένας τέτοιος αλγόριθμος όμως δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ένα input το οποίο μπορεί και αναμασά.¹⁵⁹»

Γιατί πρέπει να έχουμε όλοι μας διαβάσει  το κομμάτι αυτό; Γιατί μετά την ανάγνωση του, μόνο ένας ονειροπόλος μπορεί να επιμείνει πως δεν είναι ρομπότ αλλά κάτι άλλο. Γιατί και οι δυο, άνθρωπος και ρομπότ ορίζονται στον εσώτατο πυρήνα τους από κάτι, το οποίο κινητοποιεί τους αλγόριθμους.

Και εδώ έχουμε το μοντέλο, συσκευασμένο σε διαφανή μεμβράνη, όπως ένα καινούριο iPhone: όποιος γράφει τους αλγόριθμους, γράφει (προγραμματίζει) τον νέο άνθρωπο. Στον καπιταλισμό της πληροφορίας, ο άνθρωπος είναι το σύνολο των αλγορίθμων του. Γι’ αυτό είναι τόσο επικερδής η καταγραφή, η ανάλυση και η σύγκριση των αλγορίθμων.

Είναι αδιάφορο, εάν από αυτούς προκύπτουν αποτελέσματα τα οποία σήμερα χρησιμοποιεί η google, και αύριο μια ακόμα καλύτερη μηχανή αναζήτησης, ή αν τα χρησιμοποιεί η τράπεζα, η αστυνομία ή ο υπολογιστής του νοσοκομείου. Εναντίον της ψηφιακής προκατάληψης, πως κάποιος αποτελεί κίνδυνο για την δημόσια ασφάλεια ή πως δεν είναι φερέγγυος για να πάρει δάνειο, δεν μπορεί κανείς να μηνύσει κανένα. Όπως δεν μπορεί κανείς να κάνει μήνυση στο γονίδιο που είναι υπεύθυνο για το Alzheimer ή την δυσπεψία της λακτόζης.

Η μοναδική αβεβαιότητα βρίσκεται στο εάν από την προδιάθεση θα επέλθει η ασθένεια. Και όπως σήμερα συνιστώνται ή επιβάλλονται καθορισμένοι τρόποι ζωής σε περίπτωση γενετικής προδιάθεσης, έτσι στο μέλλον θα βιώσουμε στο κοινωνικό επίπεδο τις ίδιες δυσπεψίες που θα καθορίζονται όμως από τους αλγόριθμους.

Οι ασφαλιστικές εταιρείες στην Μ. Βρετανία μειώνουν τα ασφάλιστρα εάν συμφωνήσει ο ασφαλιζόμενος να παρακολουθούν τον τρόπο οδήγησης του. Ο Stephen Baker περιγράφει στο «Business Week» μια αμερικάνικη εταιρία, η οποία βάσει ταξινομήσεων  των 25χρονων τους συγκρίνει με του 50χρονους, με σκοπό να προβλέψει πως θα είναι αυτοί όταν γίνουν 50 ετών. Οι άνθρωποι οι οποίοι κατευθύνουν την κοινωνική τους επικοινωνία με τέτοιο τρόπο, ώστε να αυξήσουν την φερεγγυότητα τους, έχουν ήδη μπει στο παιχνίδι.

Βλέπουμε στο σημείο αυτό σε πραγματικό χρόνο, και χωρίς βοηθητικά οπτικά μέσα, πως η νεοκλασική οικονομική θεωρία, ο δαρβινισμός και η τεχνολογία των υπολογιστών συγχωνεύονται σε μια νέα υπερθεωρία. Και αν ο Μαρξ είχε κολλήσει στον 19^ο αιώνα, όπως πολλοί πιστεύουν, οι επικίνδυνοι μαθητές του Δαρβίνου κατάφεραν να προετοιμάσουν τους Βρετανούς για το παιχνίδι της ζωής στον 21^ο αιώνα.

Τα γονίδια είναι μικροσκοπικές μηχανές επιβίωσης μέσα στην μηχανή επιβίωσης που λέγεται άνθρωπος, που είναι μια μικροσκοπική μηχανή επιβίωσης στην μηχανή επιβίωσης που λέγεται αγορά. Όλα αυτά δεν είναι θαυμαστά, αλλά αποτέλεσμα μιας απλής, σχεδόν ανόητης διαδικασίας, για την οποία η φύση χρησιμοποιεί τις ίδιες συνταγές όπως οι αυτοματοποιημένες αγορές. Η φύση η ίδια γίνεται «νούμερο 2». Και το «νούμερο 2» με τον τρόπο αυτό νόμος της φύσης. Ο φιλόσοφος Daniel Dennett λέει:

«Και εδώ είναι η επικίνδυνη ιδέα του Δαρβίνου: το επίπεδο του αλγόριθμου είναι το επίπεδο το οποίο εξηγεί με τον καλύτερο τρόπο την ταχύτητα της αντιλόπης, τις φτερούγες του αετού, την μορφή της ορχιδέας, την ποικιλία των ειδών, και όλα τα άλλα θαύματα της φύσης.»160

Τι κινητοποιεί όλες αυτές τις υπολογιστικές μηχανές; Αυτομεγιστοποίηση του ιδιωτικού κέρδους επιβίωσης, συνεργασία μόνο σε περίπτωση που εξυπηρετούνται οι ιδιοτελείς σκοποί, «ανόητη (χωρίς πνεύμα)» κατεύθυνση προς ένα σκοπό, και η δεξιότητα εκμετάλλευσης των αδυναμιών των άλλων, όπως επισήμανε ο κοινωνιοβιολόγος και θεωρητικός των παιγνίων John Maynard Smith¹⁶¹.

Στο σημείο αυτό της διήγησης μας θα παρακαλούσα τον αναγνώστη, να στραφεί για λίγο προς τα πίσω, και να δει πως μια πόρτα ανοίγει στην ράχη του. Είναι η πόρτα από την οποία το «νούμερο 2» προσπαθεί να εισέλθει λαθραία στο δωμάτιο του αναγνώστη. Σε λίγο καιρό θα ξεσπάσει διαμάχη, όπως σε μια κωμωδία, για το ποιος είναι το πραγματικό «νούμερο 1», εσείς ή αυτός; Και ενώ η διαμάχη διαρκεί ακόμα, σε κάποιο άλλο μέρος η απόφαση έχει ήδη παρθεί: εσείς είστε το ένα.

Όπως ένας μακρινός ξάδελφος, που έρχεται για επίσκεψη και δε θέλει να ξαναφύγει, και σιγά σιγά παίρνει τον έλεγχο του νοικοκυριού, το «νούμερο 2» έχει μετατρέψει το «ψηφιακό εσύ» σε αυτό που κατήντησε το δικό του τερατώδες εγώ. «Είμαι συγγενής σου», λέει. Και η κοινωνιοβιολογία με τον ισχυρισμό περί «εγωιστικού γονιδίου», λέει: έχει τα ίδια γονίδια με σένα.

Γράφει ο Binmore: «οι άνθρωποι αισθάνονται προφανώς πως έχουν μειωθεί, όταν λέει κανείς πως δεν είναι καλύτεροι από τα ρομπότ, όπως οι άνθρωποι κατά την βικτωριανή εποχή, θεωρούσαν πως απειλούνταν η αξιοπρέπεια τους όταν έμαθαν ότι οι πίθηκοι είναι συγγενείς τους... Ο φόβος, ότι θα διαλυθεί η κοινωνία, εάν οι άνθρωποι μάθουν ποια είναι η αληθινή τους φύση, είναι παράλογος.¹⁶²»

Λίγοι διαπίστωσαν με τόση σαφήνεια, όπως ο Αμερικανός βιολόγος Stephen Jay Gould, την σύντηξη των βιολογικών και οικονομικών θεωριών, και την ανάδυση αυτής της νέας ιδεολογικής μηχανής. Επιτέθηκε στον Dennett, επειδή ήθελε να εξηγήσει τα θαύματα της φύσης αποκλειστικά βάσει της υπολογιστικής απόδοσης εγωιστικών αλγορίθμων. Το 1997 ο Gould αναφερόταν στην βιολογία, αλλά θα μπορούσε να μιλήσει με τον ίδιο τρόπο για τις αγορές του 2007. Αυτός είχε απλώς υπενθυμίσει, πως απρόσμενα γεγονότα μπορούν να αλλάξουν τα πάντα.

«Η ποικιλία των ειδών δηλαδή δεν είναι τίποτα παραπάνω από την απλή υπολογιστική ικανότητα της φυσικής επιλογής; Εγώ αντίθετα θαυμάζω, πως ένας μετεωρίτης εξαφάνισε τους δεινόσαυρους και έδωσε την ευκαιρία στα θηλαστικά. Αν δεν λάμβανε χώρα αυτό το τυχαίο γεγονός... εμείς δε θα υπήρχαμε, για να είμαστε σε θέση να θαυμάζουμε.¹⁶³»

Είτε ο μετεωρίτης που κατέστρεψε τους δεινόσαυρους, είτε ο «μαύρος κύκνος» -το απρόσμενο γεγονός δηλαδή, που είναι σε θέση να σβήσει τις αγορές- σε ένα κόσμο όπου το «νούμερο 2» έχει γίνει νόμος της φύσης, αυτά (τα απρόσμενα γεγονότα) θα είναι διαρκής συνοδοιπόρος αυτής της κοινωνίας. Η επίσημη έννοια είναι: «μη αποσκοπούμενες συνέπειες». Και ίσως θα πρέπει να κρατήσουμε την έννοια αυτή στη μνήμη μας, σε περίπτωση που κάποια καταχώρηση στο facebook πέσει στα χέρια ενός τραπεζικού που αποφασίζει ποιος θα πάρει δάνειο και ποιος όχι, ή όταν το χρηματιστήριο παράγει τρελές πληροφορίες όλο και πιο συχνά.

Ο καθηγητής στατιστικής Andrew Gelman, εξηγεί: «ο νόμος των μη επισκοπούμενων συνεπειών δείχνει τι συμβαίνει, όταν ένα απλό σύστημα προσπαθεί να ελέγξει ένα πολύπλοκο σύστημα.¹⁶⁴» Με τον ίδιο τρόπο, το «νούμερο 2», με οικονομική στενοκεφαλιά του, ρυθμίζει τον άνθρωπο που αποτελείται από σάρκα και αίμα.

Οι άνθρωποι δεν ενεργούν κατά κανόνα σύμφωνα με την θεωρία, όπως διαπιστώνεται από τα πρώτα πειράματα με τις γραμματείς του RAND, μέχρι και σήμερα. Η παιδεία, η ηθική, οι πεποιθήσεις, συχνά διαφεύγουν από την επιρροή των επιταγών του εγωισμού. Όσο όμως μειώνονται τα όρια των αγορών, όπου το «νούμερο 2» διατάζει, γίνεται όλο και πιο φανερό, πως όλα μετατρέπονται σε αγορά. Στα πλαίσια της μοντέρνας οικονομίας της πληροφορίας, ο άνθρωπος εμπορεύεται σαν ένα προϊόν το ίδιο το εγώ του, ξεκινώντας από το βιογραφικό μέχρι τα κοινωνικά δίκτυα. Σύμφωνα με τον Philip Mirowski, «ο άνθρωπος πρέπει να γίνει manager του εγώ του». Όσο πιο απελευθερωμένη η αγορά, τόσο μεγαλύτερη η τιμή που πρέπει κανείς να πληρώσει για την αντίσταση που προβάλλει στην κατάσταση αυτή.

Στην ζωή δεν πέφτουν οι μετεωρίτες, ούτε περνούν από μπροστά μας μαύροι κύκνοι. Το πράγμα είναι πολύ πιο λεπτό, και για τον λόγο αυτό πιο επικίνδυνο. Σε μια κοινωνία, όπου αρκεί ένα εσφαλμένο σήμα (κάποιο λάθος tweet ή email με κάποιο προδοτικό συναίσθημα) για να καταστρέψει ολόκληρη την ζωή μας, και όπου τα σήματα της ζωής μας καταγράφονται, αποθηκεύονται, αξιολογούνται ή πωλούνται, η κοινωνία αυτή αρχίζει να διεξάγει ψυχρό πόλεμο με τον εαυτό της. Μια τέτοια κοινωνία είναι αναγκασμένη να ζήσει σε δυο κόσμους: σε αυτόν του «νούμερο 2» και στον δικό της - μια σχιζοφρένεια που παράγει διαρκώς αντιφάσεις. Το αποτέλεσμα είναι ότι με τρόπο αυτό ζει κανείς σε μια κοινωνία όπως προέβλεψε ο Philipp K. Dick: τίποτα δεν σημαίνει πια αυτό που πράγματι είναι, και η ζωή του καθενός καταντά απλώς ένα υπολογισμός ρίσκου και πιθανοτήτων.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος

Σημειώσεις

158. Nasar, A Beautiful Mind, σ. 110.

159. Binmore, Game Theory and the Social Contract: Volume 1: Playing Fair, σ. 231.

160. Daniel C. Dennett, Darwin’s Dangerous Idea: Evolution and the Meanings of Life, σ. 59.

161. John Maynard Smith, ‘Genes, Memes, & Minds’.

162. Binmore, Game Theory and the Social Contract: Volume 1: Playing Fair, σ. 231.

163. Stephen Jay Gould, ‘Darwinian Fundamentalism’

164. Das, Extreme Money, σ. 424.