Ο ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΚΕΨΗ (3)

Συνέχεια από Πέμπτη, 29 Αυγούστου 2013

HENRI DE LUBAC

Δεν θα επιστρέψουμε στα αποτελέσματα της προπαγάνδας, τα οποία παρέμεναν σε ένα πολύ χαμηλό επίπεδο, για να τραβήξουν την προσοχή της elite. Και δεν θα επιμείνουμε στην πράξη και στην ενέργεια μερικών, όπως ο κόμης Κάυζερλινγκ, για τους οποίους τα βουδιστικά θέματα είναι απλά συστατικά, ανάμεσα σε πολλά άλλα, για την συσκευασία μια αμφίβολης γνώσεως – εκτός και αν χρησιμοποιούνται επιθετικά εναντίον της πίστεως και της χριστιανικής ζωής. Πόσο μάλλον που αυτό που ονομάζεται γενικώς νεο-βουδισμός, δεν αξίζει άλλης προσοχής. Όπως έγραψε ο J. Bacot, αυτός ο τεχνητός βουδισμός που κατέληξε να είναι ένα στάνταρ ανάμεσα στις ζωντανές θρησκείες (ένας μαϊντανός δηλαδή), υποδύεται της εσπεράντο, ανάμεσα στις γλώσσες που ομιλούνται. Δεν έχει κανένα χυμό και δεν εξωθεί πολύ μακριά τις ρίζες του και τα κλαδιά του. Ας πούμε επίσης πως είναι απόψεις καθαρά ιδιοφυείς μερικές οι οποίες τοποθετούν δίπλα-δίπλα την θεωρία του Φρόυντ στις δύο βασικές τάσεις –την libido και το ένστικτο του θανάτου– και το δόγμα του Βούδα. (Π.χ Μαξ Σέλλερ: η θέση του ανθρώπου στον κόσμο, σ.70): «Αυτοί οι δύο σταχαστές εκτιμούν, πως κατά βάθος, όλες οι μορφές του πνεύματος, τα υλικά πράγματα, τα φυτά, τα ζώα, ο άνθρωπος, ο σοφός ο οποίος διαθέτει την ιερή γνώση, είναι, ας πούμε, ομάδες μιας μεγαλειώδους λιτανείας που εισάγει προς το μηδέν της σιωπής και τον αιώνιο θάνατο».

Πιο άξια προσοχής είναι μια επιρροή διαδεδομένη, παρότι δεν είναι πάντοτε εύκολο να διακριθεί. Ο R. Grousset αναρωτιόταν τελευταίως «Ποιος άραγε από τους στοχαστές… ποιος μεγάλος Ευρωπαϊστής του ΧΙΧ αιώνος θα μπορούσε να ομολογήσει πως είναι εντελώς ξένος από την Βουδιστική σκέψη;» Σε αυτό το ερώτημα υπάρχει βεβαίως μια υπερβολή. Αλλά για τον ΧΧ αιώνα είναι πιο κοντά στην αλήθεια. Και σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι διαπιστώσεις αυτές μπορεί να γίνουν περισσότερο ακριβείς.

Είναι ακριβώς η περίπτωση του Α. Χάξλεϋ, το έργο του οποίου, από το 1936 περίπου, λαμβάνει έναν μυστικισμό τόνο όλο και πιο καθαρό. Πιστεύει πως βρίσκει στον Γκοτάμα, τον Ιησού και τον Λάο-Τσε, όπως και σε άλλους ακόμη που έζησαν σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικές συνθήκες, την ίδια εικόνα της πραγματικότητος. Γι’ αυτόν αυτό το γεγονός είναι πολύ ενθαρρυντικό, διότι θα έδειχνε τη σύγκλιση όλων των πνευμάτων που απομακρύνθηκαν από το θάμπωμα της προσωπικής υπάρξεως για να ενωθούν με την αρχή της συμπαντικής ολοκληρώσεως και επειδή θα έδινε με αυτόν τον τρόπο την βάση μιας ιδιωτικής θρησκείας των δογμάτων. [Κάτι που πραγματοποιεί ο διάλογος των θρησκειών σήμερα, όπως είδαμε από τα γραπτά του Pannikar]. ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΙΔΙΟ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΥ. Σαν καλός Εγγλέζος εμπειριστής, ο Χάξλεϋ, θέλει να το συλλάβει σαν ένα καθαρό δεδομένο, ένα άμεσο δεδομένο. Προσπαθεί να το ελευθερώσει από κάθε ερμηνεία και από κάθε υπερδομή, όπως και από κάθε τι που το αλλοιώνει και φυσικά, το υποβαθμίζει. Έτσι συντάσσει, λόγω του κοινού παρονομαστού όλων των μυστικιστικών φωνών, ένα απλό δόγμα, με τρυφερή, θα μπορούσαμε να πούμε, εύπλαστη, δομή, το οποίο υψώνει στην αξιοπρέπεια της Αιωνίου Φιλοσοφίας (Philosophia Perennis), κέντρο και καρδιά όλων των ανώτερων θρησκειών. Το προσφέρει στην ασθενή μας Δύση, σαν τον μοναδικό δρόμο σωτηρίας.

Στην πραγματικότητα αυτό το δόγμα γυρίζει τις πλάτες στον χριστιανισμό. Οι εμπειρίες που χρησιμοποιούνται σαν βάση λαμβάνονται σαν δάνειο ιδιαιτέρως από την Ινδία και το Θιβέτ. Ο Βουδισμός έχει ένα μεγάλο μερίδιο, παρότι εξ’ αυτού υπάρχει μόνον όσα κοινά έχει με τις πρακτικές της Γιόγκα, και όχι αυτά που δίνουν ποιότητα σε αυτές τις πρακτικές, οι οποίες μένουν με αυτόν τον τρόπο γυμνές από κάθε νόημα. Μια ιδιαίτερη θέση κατέχει το Lankavatara Sutra, ένα από τα κυριώτερα βιβλία του «Μεγάλου Μονοπατιού», όπως επίσης και η «Θιβετανική Βίβλος των Νεκρών», «έργο μιας εκπληκτικής ομορφιάς και μεγάλου βάθους», και η λογοτεχνία Ζεν. Η θιβετανική βίβλος των νεκρών συγκεντρώνει μυστικιστικά κείμενα προερχόμενα από διάφορες πηγές, συστηματοποιημένα όμως, των οποίων έχει αλλοιωθεί το νόημα.

Το δόγμα Trikaya ή «τριπλό σώμα» του Βούδα επιτρέπει να χωρέσει στον Βουδισμό κάτι σαν την Εβραϊκή πίστη σε έναν προσωπικό θεό και η χριστιανική πίστη της ενσαρκώσεως, οι οποίες όμως καταλήγουν να θεωρούνται έκτοτε σαν σχετικές αλήθειες. Απέναντι στην διδασκαλία του Ιησού περί αγάπης, δοξάζεται «η αληθινά θεϊκή αγάπη» του Tathagata, «του οποίου οι σκέψεις προέκυψαν από την φύση της πραγματικότητος χωρίς να δεθούν σε κανένα πράγμα». Ο ίδιος ο Βούδας εκτιμάται ιδιαιτέρως για την επιφυλακτικότητά του, που τον βοήθησε να αποφύγει κάθε μεταφυσική εμπλοκή και να κηρύξει μόνον, στην καθαρότητά του, την «απελευθέρωση».

Εάν και δεν είναι λοιπόν παρά ένας από τους τόσους ακόλουθους της Philosophia Perennis, δίνει όμως μια ξεχωριστή μαρτυρία λόγω της αρνητικότητός του, από την στιγμή που ο Χάξλεϋ αρνείται στην μυστικιστική εμπειρία κάθε νοούμενη αιτία (του νου), τουλάχιστον σαν ανώφελη. Το ρίσκο του και η αρνητικότητά του έχουν κατά βάθος μια ξεχωριστή μεταφυσική αξία, ιδιαιτέρως θετική τουλάχιστον για τον ερμηνευτή της. Είναι επομένως μια αληθινή τραγωδία της Ιστορίας, το γεγονός πως η Δύση δεν γνώρισε τίποτε από τον Βουδισμό μέχρι την πρόσφατη εποχή μας, διότι θα είχε αντλήσει διαφορετικά τα πιο χρήσιμα διορθωτικά στοιχεία στην πρόχειρη θεολογία της πίστεώς της.

Το έργο του Χάξλεϋ είναι πλήρως ανεπτυγμένο. Είναι δεμένο κυρίως, στο φανταστικό και το εικονικό, για να τολμήσουμε να εξαντλήσουμε όλα τα δεδομένα του έργου του χωρίς κίνδυνο παρανόησης. Από το άλλο μέρος μπορούμε να σκεφθούμε με τον P. Jouguelet πως οι δηλώσεις του για αυτονομία, η εξίσωση του μυστικισμού με μία τεχνική, αναπτύσσονται σε μία προοπτική απολογητικών και προπαγανδιστικών επιχειρημάτων, κάτι που εξηγεί λίγο την υπερβολική τους ή μονοδιάστατη μορφή. Είναι αλήθεια όμως επίσης πως βρισκόμαστε απέναντι σε μια πνευματική έρευνα στην οποία ο Βουδισμός ασκεί μια πολύ μεγάλη έλξη. Με την δημοσίευση της Perennial Philosophy, απέκτησε έναν τόνο πιο δογματικό, πιο συστηματικά immanent (ενύπαρξη του θεού, πανθεϊστικά), αντιπροσωπικό και αντιϊστορικό, και επομένως και πιο αντιχριστιανικό. Ακόμη πιο βαθειά και πεπεισμένα θεωρεί σαν οδηγούς τις μεγάλες Sutra της Μαχαγιάνα, καθότι περιέχουν την πιο αυθεντική και πλήρη εκδοχή της Αιωνίου Φιλοσοφίας. Μέσω της φιλοσοφίας αυτής προτείνεται πάντοτε ο Βούδας για να μας αρπάξει και να μας σώσει από το κακό που μας κυριαρχεί, από τις ψευδαισθήσεις μας, για να μας οδηγήσει στην «Βαθειά Ειρήνη».

Ο  Χάξλεϋ μιλά για αιώνια φιλοσοφία όπως ο Συρέ και ο Κουμαρασβάμυ. Μιλά για παραδοσιακά δόγματα όπως ο Γκενόν, θεωρώντας τα σαν αιώνια ευαγγέλια, τα οποία υπήρξαν από πάντοτε και πάντοτε θα υπάρχουν, μεταφερόμενα από εποχή σε εποχή από γεννημένους εκστασιακούς ασκητές.

(Συνεχίζεται)

Σχόλιο: Πάνω σε αυτή την βάση στηρίζεται το έκτρωμα που μεταφράστηκε και στα Ελληνικά, ο Χριστός Ταό. Το οποίο υιοθέτησαν άκριτα όλοι οι έξυπνοι χριστιανοί, από αθεράπευτη άγνοια. Αυτά δίδαξε στην Ελλάδα, ο Λορεντζάτος (μαθητής του είναι ο γνωστός Ζουμπουλάκης) και ο μεταφραστής της Φιλοκαλίας στην Αγγλική γλώσσα Φιλίπ Σεράρντ, μαζί με τον βοηθό του Κάλλιστο Γουέαρ. Υπάρχει ακόμη σχολή που λειτουργεί με τα Γκουρουϊστικά πρότυπα στην Εύβοια, η οποία κάτω από την εποπτεία του Γουέαρ, ετοιμαζει “ορθόδοξους” ιερείς για να υπηρετήσουν στο εξωτερικό. Σε αυτή τη νέα θρησκεία είναι αφιερωμένη και η θεολογική Θεσσαλονίκης. Και σε αυτή αποβλέπει η μεταρρύθμιση της διδασκαλίας των θρησκευτικών στην οποία πρωτοστάτησε ο Γιαγκάζογλου.

Αμέθυστος