ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ (8)

Συνέχεια απο : Κυριακή, 15 Σεπτεμβρίου 2013

Henri de Lubac

Ο ΝΙΤΣΕ ΜΥΣΤΙΚΙΣΤΗΣ (ΜΥΣΤΙΚΟΣ)  

Είναι ο άνθρωπος της μνησικακίας μ’έναν τρόπο ακόμη πιο γενικό, «ήταν ο πιο αδύναμος από τους ανθρώπους». Και σ’αυτό ακριβώς το σημείο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάποιες ψυχολογικές παρατηρήσεις, αφήνοντας τον λόγο στον Henri-L. Mieville. 

Μπορούμε χωρίς να εκτεθούμε και τόσο πολύ, να αποδώσουμε έναν ρόλο αρκετά σημαντικό στην σκέψη του Νίτσε, στην υπόγεια δραστηριότητα προβληματικών αισθημάτων που δεν «λύθηκαν» ποτέ, για να χρησιμοποιήσουμε την γλώσσα της ψυχαναλύσεως. Αυτά τα κόμπλεξ, επιβαρυμένα από την ασθένεια, ήταν συγκεκριμένα κόμπλεξ κατωτερότητος απέναντι στην ζωή. Την εποχή των σχέσεων του με τον Βάγκνερ αυτή η πιεστική φιλία με την πιο τυραννική ιδιοφυΐα, η συναισθηματική ήττα που τον καταδικάζει, ο ανομολόγητος και χωρίς ανταπόκριση έρωτας του για την Cosima, την γυναίκα του Βάγκνερ, ενίσχυσαν αυτές τις αρρωστημένες τάσεις. Σ’αυτό πρέπει να προσθέσουμε την μικρή επιτυχία της δραστηριότητός του σαν καθηγητού, στην Βασιλεία και αργότερα στην ταπείνωση που θα προκαλέσει η ολοκληρωτική αδιαφορία του κοινού στην έκδοση των βιβλίων του. Εξαιρουμένων λίγων φίλων του, κανένας δεν θα τον τιμήσει με την προσοχή του. Η ύπαρξη αυτών των συνδρόμων στο υποσυνείδητό του και η επίδραση τους στην σκέψη του, πιστοποιούνται από όλη την εξέλιξη του ποιητού τού Ζαρατούστρα και ιδιαιτέρως από την παθητική βία -συγκρατημένης κατ’αρχάς και στην συνέχεια ελεύθερης να ξεσπάσει- του υπερτονισμένου του ατομικισμού. Αλλά όσο η σκέψη μας συνεχίζει να καθορίζεται, είτε λιγότερο είτε περισσότερο, από υποψίες άμυνας από την επιθυμία συμπληρωματικών ικανοποιήσεων και από την εξέγερση ενάντια σε παλιές καταπιέσεις, δεν είναι ελεύθερη, ακόμη και αν η γλώσσα μας είναι η πιο αποστασιοποιημένη ή η πιο τολμηρή με την επαναστατική σημασία της. Ο δρόμος του είναι ήδη καθορισμένος από τις επιρροές εναντίον των οποίων αντιδρά. Και αυτές οι αναλύσεις συνδυάζονται τέλεια και με την κρίση που εξέφρασε ο Μιγκέλ ντε Ουναμούνο. 

Απελπισμένος και τρελλός, για να αμυνθεί απέναντι στον εαυτό του καταράστηκε αυτό που αγαπούσε περισσότερο. Αδυνατώντας να γίνει Χριστός, εξύβρισε τον Χριστό. Και φουσκωμένος από τον εαυτό του θέλησε να γίνει άπειρος και ονειρεύτηκε την αιώνια επιστροφή, μικρόψυχος, στρατιωτάκος της αθανασίας. Και γεμάτος αυτολύπηση, εξοστράκισε κάθε καλωσύνη… Εκείνο είναι ένα δόγμα για αδύναμους ανθρώπους, όχι για δυνατούς που είναι πράγματι δυνατοί (Το τραγικό νόημα της ζωής). 

Ηθελημένη και διαστρεβλωμένη μ’αυτόν τον τρόπο, στην πηγή της, τι θα μπορούσε να είναι η εμπειρία του; Η ένταση με την οποία βιώθηκε δεν εκπλήσσει σ’έναν ιδιοφυή άνθρωπο σαν αυτόν. Παρ’όλα αυτά όμως δεν είναι παρά η ένταση μίας ψευδαισθήσεως, το λαμπρό ένδυμα που ρίχτηκε πάνω από μία μιζέρια που θέλει να αγνοεί τον εαυτό της. Η αιώνια Επιστροφή -μας το λέει ξανά ο Andler- υπήρξε η «αμβροσία με την οποία ο Νίτσε κέρδισε την ψευδαίσθηση ότι είναι Θεός». Η ενότης αυτής της ιδέας, όπως την συνέλαβε, δεν είναι παρά η ενότης της τήξεως των αισθητηρίων (αισθητηριακή σύντηξη). Δεν μπορεί να επιβιώσει από την περαστική έξαρση και μάλιστα την βλέπουμε μέσα στο ίδιο το πνεύμα αυτού που την γέννησε, να διαλύεται μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα. Διότι δεν πρόκειται μόνον για τις πιο αντίθετες οπτικές γωνίες που συγκρούονται σ’αυτή την ενότητα, όπως η μηχανικότης και ο Πλατωνισμός: πρόκειται για συλλήψεις εντελώς αντιφατικές και ασύμβατες μεταξύ τους. Το σύνολο του έργου του Νίτσε φέρει την αντανάκλαση μίας βάρβαρης ταυτίσεως, η οποία διακινδυνεύει κάθε στιγμή από αυτούς τους ανταγωνιστικούς πόλους. 

Είναι πολύ εύκολο να ισχυριστούμε με λέξεις μόνον, πώς ο χρόνος καταργήθηκε, πώς κάθε δεσμός αιτιατός έσπασε κ.τ.λ. Στον Ζαρατούστρα λοιπόν (περί λυτρώσεως) διαβάζουμε : Ο προφήτης όμως πρέπει και να εξομολογηθεί: Η αδυναμία να θρυμματιστεί ο χρόνος και η αδηφαγία του χρόνου - αυτή είναι για την Βούληση το πιο μοναχικό της μπέρδεμα. Αλλοίμονο κάθε φυλακισμένος παραλογίζεται. Και στον παραλογισμό, ακόμη και η φυλακισμένη Βούληση λυτρώνει τον εαυτό της (αυτολυτρώνεται) [Αυτός είναι ο ακριβέστερος ορισμός του Δυτικού Βουδισμού]. Ότι ο χρόνος δεν μπορεί να βαδίσει προς τα πίσω, αυτό είναι το κρίμα του και η οργή του. Αυτό που υπήρξε - έτσι ονομάζεται ο βράχος τον οποίο η βούληση δεν μπορεί να μετακινήσει! 

Είναι πολύ εύκολο να φανταστούμε πώς «στο άπειρο όλες οι ευθείες γραμμές διπλώνουν πάνω στον εαυτό τους» και πώς μ’αυτόν τον τρόπο «το μοιραίο της αιωνίου επιστροφής καθιστά δυνατή την καθαρή τυχαιότητα». Εάν αυτός που δηλώνει αυτό το πράγμα πρόσφερε ταυτοχρόνως αδιάσπαστα σημεία τού ανωτέρου του φωτισμού και της αποστολής του, ίσως ήταν δυνατόν για μας να τον πιστέψουμε, παρότι η δική μας εμπειρία των φτωχών θνητών δεν μας φανερώνει τίποτε παρόμοιο. Γι’αυτό και πιο πάνω δώσαμε την ευκαιρία που ζητούσε, στον Νίτσε, πρίν τον εξετάσουμε γύρω από τον εαυτό του, απορρίπτοντας συγκεκριμένες ανασκευές πολύ απλές ή πολύ άμεσες. Παρ’όλα αυτά δεν κατορθώνει να μας δείξει σ’αυτόν ενωμένες όλες αυτές τις εναντιώσεις. «Να σφραγίσουμε στο Γίγνεσθαι τον χαρακτήρα του Είναι, μας εξήγησε, ιδού η υπέρτατη βούληση για δύναμη». Αυτοί είναι οι όροι του προβλήματος στο οποίο η ιδέα της αιωνίου επιστροφής θέλει να δώσει μίαν απάντηση. Λύθηκε όμως το πρόβλημα; «ο υμένας του χρόνου και της αιωνιότητος σύμφωνα μ’αυτή την νέα διατύπωση καταναλώθηκε;»

Στον ίδιο τον Ζαρατούστρα εκφράζονται με ίση δύναμη δύο τάσεις που τραβούν τον προφήτη σε δύο αντίθετες κατευθύνσεις. Σ’αυτόν αναδύεται μία διαμάχη ανάμεσα σ’ένα βίαιο πάθος και μία απέραντη νοσταλγία. Από το ένα μέρος ο Νίτσε ρίχνει την κραυγή τού πολέμου του «σας εκλιπαρώ αδέλφια, μείνετε πιστοί στη γή και μην πιστεύετε σ’εκείνους που σας μιλούν για υπεργήϊνες ελπίδες. Η ανίερη βιαιοπραγία εναντίον της γής, είναι σήμερα το πιο ανατριχιαστικό πράγμα. Θα υπερηφανευτεί μάλιστα ότι πέτυχε να αλλάξει το νόημα του ανθρώπου : Δεν προκύπτει πλέον ο άνθρωπος από το πνεύμα, από την θεότητα, τον επανασυνδέσαμε με τα ζώα. Είναι για μας το πιο δυνατό ζώο, επειδή είναι το πιο πονηρό: μία συνέπεια της νοήσεως του. Η ίδια του η νόηση είναι στην ολότητα τής λειτουργίας της βιολογία: οι πιο δυνατοί στοχαστές είναι ψυχωμένοι από μία ζωτικότητα περισσευούμενη και αχόρταγη. Η τελειότης είναι η υπέροχη επέκταση της αισθήσεως της δυνάμεως, ο πλούτος, η βασιλική ανάγκη να βυθίσουμε όλες τις όχθες. 

Παρόμοιες δηλώσεις επέτρεψαν στο δόγμα του Νίτσε να εκληφθεί σαν ένας λαϊκός βιολογισμός, για μία έκσταση της δυνάμεως και της ζωώδους ζωής και είναι αλήθεια πώς στεκόμενοι μόνο σ’αυτές δεν μπορούμε να συμπεραίνουμε διαφορετικά. Όμως το γεγονός ακριβώς πώς είναι υπερβολικές μας βάζει σε αμφιβολίες . Σ’αυτές υπάρχει ένας τόνος πρόκλησης, μία θελημένη αλαζονεία που είναι σημάδια μίας ανήσυχης ψυχής, κατακερματισμένης. Και πράγματι, από το άλλο μέρος, πώς να μην εντυπωσιαστούμε από χωρία και αποσπάσματα όπου ο τόνος είναι εντελώς διαφορετικός, που μας μεταφέρουν σ’ένα τελείως άλλο κλίμα;

Βαθύς είναι ο πόνος του-

Χαρά – πιο πολύ ακόμη υποφέρει:

Λέει ο πόνος: θεραπεύσου!

Αλλά κάθε χαρά θέλει αιωνιότητα-

Θέλει βαθειά, πολύ βαθειά αιωνιότητα! 

Ανάμεσα σ’αυτή την βαθειά αιωνιότητα που επιθυμεί κάθε χαρά και τον παροξυσμό του σεξουαλικού ενστίκτου, της εκστάσεως και της βαρβαρότητος, στον οποίο βυθίζεται η διονυσιακή έκσταση, το δαχτυλίδι του γίγνεσθαι και της επιστροφής, δεν κατόρθωσε να δημιουργήσει την ενότητα. Αυτό το δαχτυλίδι του γάμου έμεινε ένα απλό σύμβολο - ένα απλό αδύναμο σύμβολο. 

(Συνεχίζεται) 

Αμέθυστος.