Ο Ψ Ε Ι Σ Τ Ο Υ Θ Η Λ Υ Κ Ο Υ (8)

Συνέχεια από Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 2013 

Η  ΓΥΝΑΙΚΑ  ΣΤΗΝ  ΕΥΡΩΠΗ

[Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά με τον τίτλο «Die Frau in Europa», στο Europӓische Revue,  Βερολίνο, τόμος ΙΙΙ, στις 7 Οκτ. 1927· αναδημοσιεύθηκε από την «Νέα Ελβετική Επιθεώρηση» σαν φυλλάδιο στην Ζυρίχη το 1929, και ανατυπώθηκε από την Rascher Verlag το 1932, 1958 και 1959. Μεταφράσθηκε στα αγγλικά από τους C.F. και H.G. Baynes στο «Συμβολή στην Αναλυτική Ψυχολογία», Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 1928, σ.σ. 164-88, και αυτή την μετάφραση συμβουλεύθηκε η δική μας].

«Ονομάζεις τον εαυτό σου ελεύθερο; Ακούω την κυρίαρχη σκέψη σου, και όχι ότι έχει ξεφύγει από τον ζυγό. Είσαι ένας από αυτούς που είχαν το δικαίωμα να ξεφύγουν από τον ζυγό; Υπάρχουν μερικοί που πέταξαν και την τελευταία τους αξία μόλις απέρριψαν την σκλαβιά τους».

     Nietzsche: Τάδε έφη Ζαρατούστρα

Το να γράψη κανείς για την γυναίκα στην Ευρώπη σήμερα είναι τόσο ριψοκίνδυνο, ώστε δεν θα το είχα τολμήσει χωρίς μια πιεστική αίτηση. Έχουμε να πούμε τίποτε βασικής σημασίας για την Ευρώπη; Είναι κανείς αρκετά αποστασιοποιημένος; Δεν είμαστε όλοι αναμεμειγμένοι σε κάποιο πρόγραμμα ή πείραμα, ή απασχολημένοι με κάποια κριτική ανασκόπηση που θολώνει την κρίση μας; Επί πλέον, τί μπορεί να πη ένας άνδρας για την γυναίκα; Το αντίθετό του; Εννοώ φυσικά κάτι λογικό, κάτι έξω από τον σεξουαλικό χώρο, χωρίς πικρία, ψευδαισθήσεις και θεωρίες. Πού μπορεί να βρεθή κάποιος ικανός για μια τέτοια ανωτερότητα; Η γυναίκα πάντα βρίσκεται ακριβώς εκεί που πέφτει η σκιά του άνδρα, και έτσι αυτός τείνει πολύ εύκολα να συγχέη αυτά τα δύο. Έπειτα, όταν προσπαθή να επανορθώση την παρανόηση, την υπερεκτιμά και την θεωρεί σαν το πιο επιθυμητό πράγμα στον κόσμο. Έτσι, ξεκινάω με τις μεγαλύτερες αμφιβολίες την διαπραγμάτευση αυτού του θέματος.

Ένα πράγμα πάντως είναι πέρα από κάθε αμφιβολία: ότι η γυναίκα σήμερα βρίσκεται στην ίδια διαδικασία μετάβασης με τον άνδρα. Το αν αυτή η μετάβαση αποτελεί μια καμπή της ιστορίας παραμένει να το δούμε. Μερικές φορές, όταν κάνουμε μια ιστορική αναδρομή, φαίνεται σαν να έχη το παρόν αναλογίες με ορισμένες περιόδους στο παρελθόν, όταν μεγάλες αυτοκρατορίες και πολιτισμοί είχαν περάσει το ζενίθ τους, και έτρεχαν αναπότρεπτα προς την αποσύνθεση. Αλλά αυτές οι αναλογίες είναι απατηλές, γιατί πάντα υπάρχουν περίοδοι αναγέννησης. Αυτό που έρχεται πράγματι καθαρά στο προσκήνιο είναι η θέση της Ευρώπης στα μισά του δρόμου ανάμεσα στην Ασιατική Ανατολή και την Αγγλοσαξωνική – να πούμε καλύτερα Αμερικανική; – Δύση. Η Ευρώπη τώρα στέκεται ανάμεσα σε δύο κολοσσούς, που και οι δύο είναι άξεστοι στην μορφή, αλλά άσπονδα εχθρικοί ο ένας προς τον άλλον στον χαρακτήρα. Είναι βαθειά διαφορετικοί, όχι μόνο φυλετικά, αλλά ιδεολογικά. Στην Δύση υπάρχει το maximum της πολιτικής ελευθερίας μαζί με τον minimum της προσωπικής ελευθερίας· στην Ανατολή ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Βλέπουμε στην Δύση μια τρομερή ανάπτυξη στις τεχνολογικές και τις επιστημονικές τάσεις της Ευρώπης, και στην Άπω Ανατολή ένα ξύπνημα όλων εκείνων των πνευματικών δυνάμεων που, στην Ευρώπη, αυτές οι τάσεις το εμποδίζουν. Η δύναμη της Δύσης είναι υλική, ενώ της Ανατολής ιδεολογική. (Σημ: Στα τριάντα χρόνια που ακολούθησαν της συγγραφή αυτού του δοκιμίου η σημασία της «Ανατολής» άλλαξε και πήρε σε μεγάλο βαθμό την μορφή της «Ρωσικής αυτοκρατορίας». Αυτή ήδη φθάνει ως την κεντρική Γερμανία, αλλά δεν έχει χάσει τίποτε από τον Ασιατικό της χαρακτήρα. –  C.G.Jung, 1959). O αγώνας μεταξύ των αντιθέτων, που στον κόσμο του Ευρωπαίου ανθρώπου διεξάγεται στον χώρο της επιστημονικά εφαρμοσμένης διανόησης, και βρίσκει έκφραση σαν διαμάχη και κατάσταση επικίνδυνης ισορροπίας, παίρνει στην γυναίκα την μορφή μιας ψυχικής σύγκρουσης.

Αυτό που κάνει εξαιρετικά δύσκολο το να συζητήσουμε το πρόβλημα της σύγχρονης Ευρωπαίας γυναίκας είναι το ότι αναγκαστικά γράφουμε για μια μειονότητα. Δεν υπάρχει «σύγχρονη Ευρωπαία» για να κυριολεκτήσουμε. Ή είναι η γυναίκα του χωρικού σήμερα διαφορετική από τις προγόνους της που ζούσαν εκατό χρόνια πριν; Υπάρχει, στην πραγματικότητα, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που μόνο σε έναν πολύ περιορισμένο βαθμό ζη στο παρόν και συμμετέχει στα σύγχρονα προβλήματα. Μιλάμε για το «γυναικείο πρόβλημα», αλλά πόσες γυναίκες έχουν προβλήματα. Σε αναλογία με το σύνολο των Ευρωπαίων γυναικών μόνο μια συνεχώς ελαττούμενη μειονότητα πραγματικά ζη στην Ευρώπη του σήμερα. Και αυτές είναι κάτοικοι της πόλης και ανήκουν – για να εκφραστούμε με προσοχή – στους πιο σύνθετους τύπους. Αυτό είναι έτσι αναγκαστικά, επειδή μόνο οι λίγοι εκφράζουν καθαρά το πνεύμα του παρόντος σε κάθε εποχή. Στο τέταρτο και πέμπτο αιώνα υπήρχαν πολύ λίγοι Χριστιανοί που καταλάβαιναν κάπως το πνεύμα του Χριστιανισμού, οι υπόλοιποι ήταν στην ουσία ακόμη ειδωλολάτρες. Η πολιτιστική διεργασία που είναι χαρακτηριστική για μια εποχή λειτουργεί πιο έντονα στις πόλεις, επειδή χρειάζονται μεγάλες συγκεντρώσεις ανθρώπων για να υλοποιήσουν τον πολιτισμό, και από αυτές τις συγκεντρώσεις ο πολιτισμός σταδιακά μεταδίδεται στις μικρότερες, πιο καθυστερημένες ομάδες. Έτσι βρίσκουμε το παρόν μόνο στα μεγάλα κέντρα, και μόνο εκεί συναντάμε την «Ευρωπαία γυναίκα», την γυναίκα που εκφράζει την κοινωνική και πνευματική όψη της σύγχρονης Ευρώπης. Όσο απομακρυνόμαστε από την επίδραση των μεγάλων κέντρων, τόσο περισσότερο βρισκόμαστε να υποχωρούμε μέσα στην ιστορία. Στις απομονωμένες Αλπικές κοιλάδες μπορούμε να συναντήσουμε ανθρώπους που δεν έχουν δει ποτέ σιδηρόδρομο, και στην Ισπανία, που είναι μέρος της Ευρώπης, βυθιζόμαστε σε μια σκοτεινή μεσαιωνική εποχή όπου δεν υπάρχει ούτε αλφάβητο. Οι άνθρωποι αυτών των περιοχών, ή των αντίστοιχων κοινωνικών στρωμάτων, δεν ζουν στην δική μας Ευρώπη, αλλά στην Ευρώπη του 1400, και τα προβλήματά τους είναι εκείνα αυτής της παρωχημένης εποχής. Έχω αναλύσει τέτοιους ανθρώπους και βρέθηκα να μεταφέρωμαι σε μια ατμόσφαιρα που δεν της έλειπε ο χαρακτήρας του ιστορικού ρομάντσου.

Το «παρόν» είναι ένα λεπτό επιφανειακό στρώμα, που επικάθεται πάνω στα μεγάλα κέντρα του κάθε πολιτισμού. Εάν είναι πολύ λεπτό, όπως στην τσαρική Ρωσία, δεν έχει κανένα νόημα, όπως έχουν δείξει τα γεγονότα. Αλλά από την στιγμή που έχει αποκτήσει ορισμένη δυναμική, μπορούμε να μιλάμε για πολιτισμό και πρόοδο, και τότε προκύπτουν προβλήματα που είναι χαρακτηριστικά για μια εποχή. Με αυτήν την έννοια η Ευρώπη έχει παρόν, και υπάρχουν γυναίκες που ζουν μέσα σε αυτό και υποφέρουν τα προβλήματά του. Γι’ αυτές και μόνο γι’ αυτές, έχουμε δικαίωμα να μιλήσουμε. Αυτές που είναι ικανοποιημένες με μια μεσαιωνική ζωή δεν έχουν ανάγκη από το παρόν και τα πειράματά του. Αλλά ο σημερινός άνθρωπος δεν μπορεί –ανεξάρτητα από το ποια είναι η αιτία– να γυρίση πίσω στο παρελθόν χωρίς να υποστή μια ουσιαστική απώλεια. Συχνά αυτή η επιστροφή είναι εντελώς αδύνατη, ακόμη και αν ήταν πρόθυμος να κάνη την θυσία. Ο άνθρωπος του σήμερα πρέπει να εργασθή για το μέλλον και να αφήση άλλους να διατηρήσουν το παρελθόν. Είναι λοιπόν όχι μόνο χτίστης αλλά και καταστροφέας. Αυτός και ο κόσμος του έχουν γίνει συζητήσιμοι και αμφίβολοι. Οι δρόμοι που του δείχνει το παρελθόν και οι απαντήσεις που δίνει στα ερωτήματά του είναι ανεπαρκείς για τις ανάγκες του σήμερα. Όλο οι παλιοί, βολικοί δρόμοι έχουν μπλοκαριστεί, καινούργια μονοπάτια έχουν ανοίξει, και καινούργιοι κίνδυνοι έχουν φανή, για τους οποίους το παρελθόν δεν ήξερε τίποτε. Είναι παροιμιώδες το γεγονός ότι κανείς δεν μαθαίνει ποτέ τίποτε από την ιστορία, και σε σχέση με τα σημερινά προβλήματα, συνήθως η ιστορία δεν έχει τίποτε να μας διδάξη. Ο καινούργιος δρόμος πρέπει να ανοίξη μέσα από απάτητες περιοχές, χωρίς προϋποθέσεις, και συχνά, δυστυχώς χωρίς θρησκευτική πίστη. Το μόνο πράγμα που δεν επιδέχεται βελτίωση είναι η ηθική, γιατί κάθε μεταβολή της παραδοσιακής ηθικής είναι εξ ορισμού μια ανηθικότητα. Αυτό το ευφυολόγημα κρύβει μια αιχμή, πάνω στην οποία πολλοί μεταρρυθμιστές έχουν σκοντάψει.

Όλα τα προβλήματα του παρόντος σχηματίζουν έναν μπερδεμένο κόμπο, και σχεδόν δεν είναι δυνατόν να απομονώσουμε ένα ιδιαίτερο πρόβλημα και να το αντιμετωπίσουμε ανεξάρτητα από τα άλλα. Έτσι δεν υπάρχει το πρόβλημα  της «γυναίκας στην Ευρώπη» χωρίς τον άνδρα και τον κόσμο του. Εάν είναι παντρεμένη, συνήθως πρέπει να εξαρτάται οικονομικά από τον άνδρα της· εάν είναι ανύπαντρη και εργάζεται για να ζήση, εργάζεται σε ένα επάγγελμα που έχει σχεδιασθή από έναν άνδρα. Εάν δεν είναι διατεθειμένη να θυσιάση ολόκληρη την ερωτική της ζωή, πάλι βρίσκεται σε μια ουσιαστική σχέση με τον άνδρα. Με πολυάριθμούς τρόπους η γυναίκα είναι αξεδιάλυτα δεμένη με τον κόσμο του άνδρα, και επομένως είναι εκτεθειμένη ακριβώς όσο και αυτός στους κλονισμούς του κόσμου του. Ο πόλεμος, για παράδειγμα, έχει επηρεάσει την γυναίκα το ίδιο βαθειά όσο και τον άνδρα, και η γυναίκα θα πρέπει να προσαρμοσθή στις συνέπειές του όπως και ο άνδρας. Το τί σημαίνουν οι αναστατώσεις των τελευταίων είκοσι ή τριάντα χρόνων για τον ανδρικό κόσμο είναι φανερό σε όλους· μπορούμε να διαβάσουμε γι’ αυτό κάθε μέρα στις εφημερίδες. Αλλά αυτό που σημαίνει για την γυναίκα δεν είναι τόσο προφανές. Ούτε πολιτικά, ούτε οικονομικά, ούτε πνευματικά δεν είναι η γυναίκα παράγοντας ορατής σπουδαιότητας. Εάν ήταν, η παρουσία της θα φαινόταν πιο πλατειά στο οπτικό πεδίο του άνδρα, και θα έπρεπε να θεωρηθή σαν αντίπαλος. Μερικές φορές αντιμετωπίζεται σαν τέτοια, αλλά μόνο σαν ένας άνδρας, ας πούμε, που κατά τύχη είναι γυναίκα. Αλλά επειδή κατά κανόνα η θέση της είναι πολύ κοντά στο πλευρό του, στο πλευρό που απλώς αισθάνεται και δεν έχει μάτια και δεν θέλει να δη, η γυναίκα εμφανίζεται σαν μια αδιαπέραστη μάσκα, πίσω απ’ την οποία μπορεί κανείς να μαντέψη – και ακόμη να δη – ο,τιδήποτε δυνατό και αδύνατο, χωρίς να πλησιάζη κάπως την αλήθεια. Το βασικό γεγονός ότι ένα πρόσωπο πάντοτε νομίζει πως η ψυχολογία του άλλου ταυτίζεται με την δική του, εμποδίζει ουσιαστικά μια σωστή κατανόηση της γυναικείας ψυχολογίας. Αυτό ενθαρρύνεται από την ασυνειδητότητα και παθητικότητα της ίδιας της γυναίκας, έστω και αν αυτές οι ιδιότητες είναι χρήσιμες από βιολογική άποψη: η γυναίκα αφήνεται να πεισθή από τα αισθήματα που προβάλει πάνω της ο άνδρας. Φυσικά αυτό είναι ένα γενικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό, αλλά στην γυναίκα παίρνει μιαν ιδιαίτερα επικίνδυνη τροπή, επειδή από αυτήν την άποψη δεν είναι αφελής, αλλά συχνότατα είναι η  π ρ ό θ ε σ ή  της να αφεθή να πεισθή από την προβολή. Ταιριάζει με την φύση της να κρατάη το εγώ και την θέλησή της στο βάθος, έτσι ώστε να μην εμποδίζει τον άνδρα με κανένα τρόπο και να τον καλεί να πραγματοποιήση τις προθέσεις του σχετικά με αυτήν. Αυτό είναι ένα σεξουαλικό σχήμα, αλλά έχει ευρείες διακλαδώσεις στην θηλυκή ψυχή. Κρατώντας μια παθητική στάση με έναν απώτερο σκοπό, βοηθάει τον άνδρα να υλοποιήση τους σκοπούς του, και με αυτόν τον τρόπο τον έχει στο χέρι. Την ίδια στιγμή πιάνεται στην ίδια της την παγίδα, γιατί όποιος σκάβει έναν λάκκο για τους άλλους πέφτει μέσα ο ίδιος.

Παραδέχομαι πως αυτήν είναι μια κάπως αγενής περιγραφή μιας διαδικασίας που θα μπορούσε κάλλιστα να τραγουδηθή σε πιο λυρικούς τόνους. Αλλά τα φυσικά πράγματα έχουν δύο πλευρές, και όταν κάτι πρέπει να γίνη συνειδητό, οφείλουμε να δούμε την σκιώδη πλευρά όπως και την φωτεινή.

Όταν παρατηρούμε τον τρόπο που οι γυναίκες, από το δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα, έχουν αρχίσει να κάνουν ανδρικά επαγγέλματα, να δραστηριοποιούνται στην πολιτική, να είναι μέλη επιτροπών, κ.λ.π., βλέπουμε ότι η γυναίκα βρίσκεται στην διαδικασία της απόσχισης από το καθαρά θηλυκό σεξουαλικό πρότυπο ασυνειδητότητας και παθητικότητας, και έχει κάνει μια παραχώρηση στην ανδρική ψυχολογία καθιερώνοντας τον εαυτό της σαν ένα ορατό μέλος της κοινωνίας. Δεν κρύβεται πια πίσω από την μάσκα της κυρίας τάδε, με την αναγκαστική πρόθεση να εκπληρωθούν όλες οι επιθυμίες της από τον άνδρα, ή να τον κάνη να πληρώση εάν τα πράγματα δεν πάνε όπως αυτή θέλει.

Αυτό το βήμα προς την κοινωνική ανεξαρτησία είναι μια αναγκαία απάντηση σε οικονομικούς και άλλους παράγοντες, αλλά καθεαυτό είναι μόνο ένα σύμπτωμα, και όχι το σημείο που μας ενδιαφέρει περισσότερο. Οπωσδήποτε το θάρρος και η ικανότητα αυτοθυσίας αυτών των γυναικών είναι αξιοθαύμαστα, και μόνο ένας τυφλός δεν θα μπορούσε να δη το καλό που έχει προέλθει από όλες αυτές τις προσπάθειες. Αλλά κανείς δεν μπορεί να παρακάμψη το γεγονός ότι αναλαμβάνοντας ένα ανδρικό επάγγελμα, σπουδάζοντας και δουλεύοντας όπως ένας άνδρας, η γυναίκα κάνει κάτι που δεν είναι εντελώς σύμφωνο, αν δεν είναι άμεσα επιβλαβές, στην θηλυκή της φύση. Κάνει κάτι που σχεδόν δεν θα μπορούσε να κάνη ένας άνδρας, εκτός εάν είναι Κινέζος. Θα μπορούσε αυτός, για παράδειγμα, να γίνη νοσοκόμος ή νηπιαγωγός; Όταν μιλάω για βλάβη, δεν εννοώ απλώς φυσική βλάβη, αλλά πάνω απ’ όλα ψυχική βλάβη. Είναι διακριτικό χαρακτηριστικό της γυναίκας το ότι μπορεί να κάνη ο,τιδήποτε για την αγάπη ενός άνδρα. Αλλά εκείνες οι γυναίκες που μπορούν να πετύχουν κάτι σπουδαίο για την αγάπη σε ένα  π ρ ά γ μ α  είναι σπάνια εξαίρεση, επειδή αυτό δεν συμφωνεί πραγματικά με την φύση τους. Η αγάπη για ένα πράγμα είναι ιδιότητα του άνδρα. Αλλά αφού αρσενικά και θηλυκά στοιχεία είναι ενωμένα στην ανθρώπινη φύση μας, ένας άνδρας μπορεί να ζήση στο θηλυκό μέρος του εαυτού του, και μια γυναίκα στο αρσενικό της μέρος. Εντούτοις το θηλυκό στοιχείο σε έναν άνδρα είναι κάτι που βρίσκεται στο βάθος, όπως και το αρσενικό στοιχείο σε μια γυναίκα. Εάν κάποιος ζη στην πράξη το αντίθετο φύλο μέσα του, ζη στο βάθος του εαυτού του, και η πραγματική του ατομικότητα υποφέρει. Ένας άνδρας θα πρέπει να ζη σαν άνδρας και μια γυναίκα σαν γυναίκα. Το αντίθετου φύλου στοιχείο σε κάθε άτομο πλησιάζει πάντα επικίνδυνα στο ασυνείδητο. Ακόμη, είναι τυπικό οι επιδράσεις του ασυνειδήτου πάνω στο συνειδητό να έχουν τον χαρακτήρα του αντίθετου φύλου. Για παράδειγμα η ψυχή (anima) έχει έναν θηλυκό χαρακτήρα, που αντισταθμίζει την αρσενική συνειδητότητα. (Η μυστική καθοδήγηση στους πρωτόγονους είναι αποκλειστικά αρσενικό έργο, που αντιστοιχεί στην λειτουργία του Καθολικού ιερέα).

Η άμεση παρουσία του ασυνειδήτου ασκεί μια μαγική επίδραση πάνω στις συνειδητές διεργασίες. Αυτό εξηγεί τον φόβο ή και τρόμο που έχουμε για το ασυνείδητο. Είναι μια σκόπιμη αντίδραση άμυνας εκ μέρους της συνείδησης. Το στοιχείο του αντίθετου φύλου έχει μια μυστηριώδη γοητεία ανάμεικτη με φόβο, ίσως ακόμη και με αηδία. Γι’ αυτόν τον λόγο η γοητεία του είναι ιδιαίτερα έντονη και ελκυστική ακόμη και όταν έρχεται σε εμάς όχι κατ’ ευθείαν από τα έξω, με την μορφή μιας γυναίκας, αλλά από τα μέσα, σαν μια ψυχική επίδραση – για παράδειγμα με την μορφή ενός πειρασμού να αφεθούμε σε μια διάθεση ή ένα συναίσθημα. Αυτό το παράδειγμα δεν χαρακτηρίζει τις γυναίκες, γιατί οι διαθέσεις και τα συναισθήματα μιας γυναίκας δεν έρχονται σε αυτήν κατ’ ευθείας από το ασυνείδητο, αλλά είναι ιδιότητες της θηλυκής της φύσης. Επομένως δεν είναι ποτέ αφελή, αλλά πάντα ανάμεικτα με κάποιον άγνωστο σκοπό. Αυτό που έρχεται σε μια γυναίκα από το ασυνείδητο είναι ένα είδος  γ ν ώ μ η ς, που επιδρά στην διάθεσή της μόνο με δευτερεύοντα τρόπο. Γι’ αυτές τις γυναίκες όμως αποτελούν απόλυτες αλήθειες, και αποδεικνύονται τόσο περισσότερο σταθερές και αμετάβλητες όσο λιγώτερο υπόκεινται σε συνειδητή κριτική. Όπως οι διαθέσεις και τα συναισθήματα του άνδρα, είναι κάπως θολές και συχνά εντελώς ασυνείδητες, και σπάνια αναγνωρίζονται σαν αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Είναι στην ουσία συλλογικές, και έχουν τον χαρακτήρα του αντίθετου φύλου, σαν να τις σκέφθηκε δηλαδή ένας άνδρας – για παράδειγμα, ο πατέρας.

Έτσι μπορεί να συμβή – στην πραγματικότητα αυτό είναι σχεδόν ο κανόνας – το πνεύμα μιας γυναίκας που κάνει ένα ανδρικό επάγγελμα να επηρεάζεται από τον ασυνείδητο ανδρισμό της με τρόπο που δεν είναι ορατός σε αυτήν, αλλά είναι πολύ φανερός σε όλους στο περιβάλλον της. Αναπτύσσει ένα είδος άκαμπτης διανοητικότητας που βασίζεται σε ορισμένες αρχές, τις οποίες υποστηρίζει με ένα ολόκληρο πλήθος από επιχειρήματα που πάντα χάνουν τον στόχο με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο, και πάντα προσθέτουν στο πρόβλημα κάτι που δεν του ανήκει. Οι ασυνείδητες υποθέσεις και γνώμες είναι ο χειρότερος εχθρός της γυναίκας· μπορούν να γίνουν ακόμη και ένα πραγματικά δαιμονικό πάθος που εξαγριώνει και απωθεί τους άνδρες, και κάνουν στην γυναίκα το μεγαλύτερο κακό, πνίγοντας σταδιακά την γοητεία και το νήμα της θηλυκότητάς της και απωθώντας την στο βάθος. Μια τέτοια εξέλιξη φυσικά καταλήγει σε βαθειά ψυχολογική διάσπαση, με άλλα λόγια στην νεύρωση.

Οπωσδήποτε τα πράγματα δεν φθάνουν αναγκαστικά σε αυτό το σημείο, αλλά πολύ πριν από αυτήν την κατάληξη η πνευματική αρρενοποίηση της γυναίκας έχει ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Μπορεί ίσως να είναι ένας καλός σύντροφος για έναν άνδρα, χωρίς να έχη οποιαδήποτε πρόσβαση στα αισθήματά του. Ο λόγος είναι ότι ο animus (δηλαδή η αρσενική της διανοητικότητα, και φυσικά όχι η πραγματική λογική!) έχει μπλοκάρει την επαφή της με το συναίσθημά της. Μπορεί ακόμη να γίνη ψυχρή, σαν άμυνα απέναντι στον αρσενικό τύπο σεξουαλικότητας που αντιστοιχεί στον αρσενικό τύπο του πνεύματός της. Ή, εάν η αμυντική αντίδραση δεν είναι επιτυχημένη, αναπτύσσει, αντί για την δεκτική σεξουαλικότητα της γυναίκας, μια επιθετική ορμητική μορφή σεξουαλικότητας που είναι πιο χαρακτηριστική για τον άνδρα. Αυτή η αντίδραση είναι επίσης ένα σκόπιμο φαινόμενο, γιατί επιδιώκει να ρίξη μια γέφυρα με κάθε δυνατό τρόπο προς τον άνδρα που σιγά-σιγά εξαφανίζεται. Μια τρίτη πιθανότητα, που ισχύει ιδιαίτερα για τις Αγγλοσαξονικές χώρες, είναι ίσως η ομοφυλοφιλία στον αρσενικό ρόλο.

Μπορούμε επομένως να πούμε ότι, όποτε η έλξη του animus γίνεται ορατή, υπάρχει ιδιαίτερα επείγουσα ανάγκη για την γυναίκα να έχη μια στενή σχέση με το άλλο φύλο. Πολλές γυναίκες σε αυτήν την κατάσταση έχουν πλήρη επίγνωση αυτής της ανάγκης, και προχωρούν – το μη χείρον βέλτιστον – ανακινώντας ένα άλλο από τα σημερινά προβλήματα που δεν είναι λιγότερο οδυνηρό, δηλαδή το πρόβλημα του γάμου.

Παραδοσιακά, ο άνδρας θεωρείται σαν αυτός που χαλάει τον γάμο. Αυτός ο μύθος προέρχεται από περασμένες εποχές, που οι άνδρες είχαν ακόμη ελεύτερο χρόνο για κάθε είδους παιχνίδια. Αλλά σήμερα η ζωή είναι τόσο απαιτητική για τους άνδρες, ώστε ο ευγενής ιππότης, ο Δον Ζουάν, δεν εμφανίζεται παρά μόνο στο θέατρο. Περισσότερο από ποτέ ο άνδρας αγαπάει την ησυχία του, γιατί η εποχή μας είναι μια εποχή νευρασθένειας, ανικανότητας και βολέματος. Δεν υπάρχει η απαραίτητη ενεργητικότητα για καντάδες και μονομαχίες. Εάν συμβή κάτι από την άποψη της μοιχείας, δεν θα πρέπει να είναι πολύ δύσκολο. Δεν θα πρέπει με κανένα τρόπο να κοστίση πολλά, γι’ αυτό η περιπέτεια μπορεί να είναι μόνο κάτι περαστικό. Ο σημερινός άνδρας φοβάται τρομερά να βάλη σε κίνδυνο τον γάμο σαν θεσμό. Πιστεύει σταθερά ότι τα πράγματα πρέπει να γίνονται στα κρυφά, και γι’ αυτό υποστηρίζει την πορνεία. Θα στοιχημάτιζα ότι στον Μεσαίωνα, με τα κακόφημα σπίτια του και την απεριόριστη πορνεία, η μοιχεία ήταν σχετικά συχνότερη από ότι είναι σήμερα. Από αυτήν την άποψη, ο γάμος θα έπρεπε να είναι ασφαλέστερος σήμερα από οποιαδήποτε άλλη εποχή. Αλλά στην πραγματικότητα αρχίζει να γίνεται θέμα αμφισβήτησης. Είναι κακό σημάδι όταν οι γιατροί αρχίζουν να γράφουν βιβλία με συμβουλές για το πώς θα πετύχετε τον «τέλειο» γάμο. Οι υγιείς άνθρωποι δεν χρειάζονται γιατρούς. Ο γάμος σήμερα πραγματικά έχει γίνει επισφαλής. Στην Αμερική το ένα τέταρτο περίπου των γάμων τελειώνει με διαζύγιο. Και το αξιοπαρατήρητο είναι ότι αυτή την φορά το εξιλαστήριο θύμα δεν είναι ο άνδρας, αλλά η γυναίκα. Αυτή είναι που νοιώθει αμφιβολίες και ανασφάλεια. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, γιατί στην μεταπολεμική Ευρώπη υπάρχει ένα τόσο τρομακτικά μεγάλο ποσοστό ανύπανδρων γυναικών, ώστε θα ήταν αδιανόητο να μην υπάρχη αντίδραση σ’ αυτόν τον τομέα. Τέτοια συσσώρευση δυστυχίας έχει αναπόφευκτες συνέπειες. Δεν πρόκειται πια για λίγες δεκάδες εκούσια ή ακούσια γεροντοκόρες εδώ και εκεί, αλλά για εκατομμύρια. Η νομοθεσία μας και η κοινωνική μας ηθική δεν δίνουν απάντηση σε αυτό το πρόβλημα. Ή μήπως μπορεί η Εκκλησία να δώση ικανοποιητική απάντηση; Θα πρέπει να χτίσουμε τεράστια μοναστήρια για να χωρέσουν όλες αυτές οι γυναίκες; Ή θα πρέπει να ανεχθούμε να αυξηθή η πορνεία; Προφανώς αυτό είναι αδύνατο, γιατί δεν έχουμε να κάνουμε, ούτε με άγιες ούτε με αμαρτωλές, αλλά με συνηθισμένες γυναίκες, που δεν μπορούν να παραπέμψουν τις πνευματικές του ανάγκες στα αρχεία της αστυνομίας. Πρόκειται για αξιοπρεπείς γυναίκες που θέλουν να παντρευτούν, και, αν αυτό δεν είναι δυνατό, έρχεται η επόμενη στη σειρά λύση. Όταν ερχόμαστε στο ζήτημα της αγάπης, οι νόμοι και οι θεσμοί και οι ιδέες έχουν για την γυναίκα σήμερα μικρότερη σημασία από ποτέ. Εάν τα πράγματα δεν μπορούν να πάνε κατ’ ευθεία θα πρέπει να ακολουθήσουν την τεθλασμένη οδό.

Στην αρχή της χριστιανικής εποχής, τα τρία πέμπτα του πληθυσμού της Ιταλίας αποτελούνταν από δούλους – ανθρώπινα αντικείμενα χωρίς δικαιώματα. Κάθε Ρωμαίος περιστοιχιζόταν από δούλους. Ο δούλος και η ψυχολογία του κατέκλυσαν την αρχαία Ιταλία, και κάθε Ρωμαίος εσωτερικά γινόταν ένας δούλος. Ζώντας διαρκώς στην ατμόσφαιρα της δουλείας «μολυνόταν» με την ψυχολογία της. Ακόμη και σήμερα ο Ευρωπαίος, παρ’ όλη την εξέλιξή του, δεν μπορεί να ζήση ανεπηρέαστος ανάμεσα στους Νέγρους της Αφρικής· η ψυχολογία τους μπαίνει μέσα του απαρατήρητη, και ασυνείδητα γίνεται ένας Νέγρος. Δεν υπάρχει τρόπος να πολεμηθή αυτό. Στην Αφρική υπάρχει η γνωστή τεχνική έκφραση «μαυρίζω». Δεν είναι απλός σνομπισμός το ότι οι Άγγλοι θεωρούν οποιονδήποτε γεννήθηκε στις αποικίες τους, έστω και αν τυχαίνει να τρέχη το καλύτερο αίμα στις φλέβες του, «ελαφρά κατώτερο». Υπάρχουν δεδομένα που υποστηρίζουν αυτήν την άποψη.

Ένα άμεσο αποτέλεσμα της επίδρασης της δουλείας ήταν η παράξενη μελαγχολία και η λαχτάρα για ελευθερία που διαπότιζε την αυτοκρατορική Ρώμη, και βρήκε εντυπωσιακή έκφραση στην τέταρτη Εκλογή του Βιργιλίου. Η εκρηκτική εξάπλωση του Χριστιανισμού, μιας θρησκείας που θα μπορούσε να ειπωθή ότι ξεπήδησε από τους υπονόμους της Ρώμης – ο Nitzsche την ονόμασε «ηθική επανάσταση των σκλάβων»  –  ήταν μια ξαφνική αντίδραση που έβαζε την ψυχή του κατώτερου σκλάβου στο ίδιο επίπεδο με αυτήν του θεϊκού Καίσαρα. Παρόμοιες, αν και λιγώτερο ίσως χτυπητές διαδικασίες ψυχολογικής αντιστάθμισης έχουν επανειλημμένα συμβή στην παγκόσμια ιστορία. Κάθε φορά που δημιουργείται κάτι κοινωνικά ή ψυχολογικά τερατώδες, έρχεται η αντιστάθμιση, σε πείσμα κάθε νομοθεσίας και κάθε προσδοκίας.

Κάτι τέτοιο συμβαίνει με τις γυναίκες στην σημερινή Ευρώπη. Πάρα πολλά πράγματα που δεν είναι αποδεκτά, που δεν έχουν βιωθή, συσσωρεύονται στο ασυνείδητο, και αυτό είναι φυσικό να έχη συνέπειες. Γραμματείς, δακτυλογράφοι, υπάλληλοι καταστημάτων, όλες είναι παράγοντες αυτής της διαδικασίας, και μέσα από ένα εκατομμύριο υπόγεια κανάλια ανεβαίνουν οι επιδράσεις που υποσκάπτουν τον γάμο. Γιατί η επιθυμία όλων αυτών των γυναικών δεν είναι να έχουν σεξουαλικές περιπέτειες – μόνο ένας ανόητος θα το πίστευε αυτό – αλλά να παντρευτούν. Οι κάτοχοι αυτού του αγαθού πρέπει να εξοστρακισθούν από τη θέση τους, κατά κανόνα όχι με γνήσια βία, αλλά με αυτήν την σιωπηλή, πεισματική επιθυμία, που, όπως ξέρουμε, έχει μαγικά αποτελέσματα, όπως το ακίνητο βλέμμα του φιδιού. Αυτός ήταν πάντα ο γυναικείος τρόπος.

Ποια είναι η στάση της παντρεμένης γυναίκας σε όλα αυτά; Είναι προσκολλημένη στην παλιά ιδέα ότι ο άνδρας είναι ο φταίχτης, ότι αυτός πηγαίνει από την μια ερωτική περιπέτεια στην άλλη κατά την επιθυμία του, και ούτω καθεξής. Με αυτές τις ξεπερασμένες αντιλήψεις βυθίζεται όλο και περισσότερο στην ζήλεια της. Αλλά όλα αυτά είναι μόνο στην επιφάνεια. Ούτε η υπερηφάνεια του Ρωμαίου πατρικίου ούτε οι χοντροί τοίχοι του αυτοκρατορικού παλατιού μπορούσαν να χρησιμέψουν στην αποτροπή της επίδρασης των δούλων. Με το ίδιο τρόπο, καμμιά γυναίκα δεν μπορεί να ξεφύγη από την μυστική, καταπιεστική ατμόσφαιρα με την οποία η ίδια η αδελφή της, ίσως, την τυλίγει, την πνιγηρή ατμόσφαιρα μιας ζωής που δεν έχει βιωθή. Η ανεκπλήρωτη ζωή είναι μια καταστρεπτική, ακατανίκητη δύναμη που εργάζεται αργά αλλά αμείλικτα. Το αποτέλεσμα είναι ότι η παντρεμένη γυναίκα αρχίζει να έχη αμφιβολίες για τον γάμο. Ενώ η ανύπαντρη πιστεύει σε αυτόν επειδή τον θέλει. Όμοια, ο άνδρας πιστεύει στον γάμο εξ αιτίας της αγάπης του για την ήσυχη ζωή, και εξ αιτίας μιας συναισθηματικής πίστης στους θεσμούς, που πάντα γι’ αυτόν τείνουν να γίνωνται  αντικείμενα με συναισθηματική φόρτιση.

Επειδή οι γυναίκες είναι αναγκαστικά προσγειωμένες σε συναισθηματικά ζητήματα, υπάρχει κάτι που δεν πρέπει να διαφύγη την προσοχή μας. Αυτό είναι η δυνατότητα αντισυλληπτικών μέτρων. Τα παιδιά είναι μια από τις κύριες αιτίες για την τήρηση μιας υπεύθυνης στάσης απέναντι στον γάμο. Εάν αυτή η αιτία λείψη, τότε πράγματα που «δεν γίνονται» συμβαίνουν αρκετά εύκολα. Αυτό ισχύει κυρίως για τις ανύπαντρες γυναίκες, που έτσι έχουν μια ευκαιρία να κάνουν έναν γάμο «κατά προσέγγιση». Αλλά είναι επίσης ένας παράγοντας που μετράει για όλες εκείνες τις παντρεμένες γυναίκες που, όπως έδειξα στο άρθρο μου «Ο γάμος σαν ψυχολογική σχέση» είναι οι «περιέχοντες» στον γάμο. Με αυτό εννοώ τις γυναίκες που οι απαιτήσεις τους σαν ατόμων δεν ικανοποιούνται, ή δεν ικανοποιούνται ολοκληρωτικά από τους συζύγους τους. Τελικά η αντισύλληψη είναι ένας παράγοντας τεράστιας σπουδαιότητας για τις γυναίκες γενικά, γιατί απαλλάσσει  από τον διαρκή φόβο της εγκυμοσύνης και την φροντίδα ενός συνεχώς αυξανόμενου αριθμού παιδιών. Αυτή η απαλλαγή από τους δεσμούς με την φύση προκαλεί την απελευθέρωση ψυχικών δυνάμεων, που αναπόφευκτα ζητούν μια διέξοδο. Οπότε ένα ποσοστό ενέργειας δεν βρίσκει τον κατάλληλο στόχο και προκαλεί διαταραχή της ψυχικής ισορροπίας. Όταν λείπει ένας συνειδητός στόχος, αυτή η ενέργεια ενισχύει το ασυνείδητο, και φέρνει αβεβαιότητα και αμφιβολία.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος