Ο Γνωστικός μύθος της πτώσεως της σοφίας.
Είναι
η παρουσία του κακού στον κόσμο. Κάτι απολύτως σκανδαλώδες και ανεξήγητο, από την
στιγμή που ο κόσμος παρουσιάζεται, σε όλους τούς σοφιολόγους, όχι μόνον σαν το
έργο τέχνης του Θεού αλλά σαν το διπλό του.
Δεν πρέπει
να ξεχνούμε πώς όλη η διαλεκτική διά της οποίας η πρωταρχική ενότης του
μοναδικού ουσιώδους πολλαπλασιάζεται χωρίς να χάνεται, σ'αυτό και έξω απ'αυτό,
συμβαίνει στον ουρανό, "προ πάντων των αιώνων", παρότι διαθέτει ένα
είδος ιδανικού χωρόχρονου και φυσικότητος. Ο Vico, τον οποίο γνωρίζει πολύ καλά ο
Σολόβιεφ και τον αναφέρει κατευθείαν στα Ιταλικά, όπως και τον Δάντη, την
ονομάζει με μεγάλη ακρίβεια:" ιδανική και αιώνιος ιστορία". Και πράγματι
είναι μία αληθινή ιστορία, ένα δημιουργικό γίγνεσθαι πρωτοτυπίας: Και παρ'όλα
αυτά είναι αληθινά ιδεώδης και αιώνιος, διότι είναι η ιστορία της ζωής τού
Θεού, η βιογραφία του. Εννοείται βεβαίως πώς αυτή η άγαρμπη σκέψη εισάγει στον
Θεό το γίγνεσθαι και αλλάζει ριζικά το νόημα της αιωνιότητος του. Ίσως ούτε ο Vico ήταν
συνειδητοποιημένος σ'αυτό το σημείο. Αλλά είναι οι Ρώσοι, οι οποίοι πολύ σωστά δεν
σκανδαλίζονται, καθώς είναι πεπεισμένοι πώς η εβραιο-Χριστιανική ιδέα του
ζωντανού Θεού απαιτεί αυτή την ριζική στοχαστική μεταστροφή. Και πώς εμείς
σκανδαλιζόμαστε διότι υπάρχουν ακόμη υπόλοιπα παγανισμού μέσα στον Χριστιανισμό
μας.
Μπορούμε
να το πούμε και με διαφορετικό τρόπο: υπάρχουν, σαν να φαίνεται, δύο δημιουργίες. Η πρώτη η οποία
εξήλθε "εν Αρχή", (bereshit,
λέει η Γένεση, με μία λέξη που στα Εβραϊκά είναι θηλυκή όπως η σοφία, λέει ο
Σολόβιεφ), από τα χέρια ή τους Λόγους του Θεού (σύμφωνα και με την διπλή
αφήγηση της Γενέσεως): και η οποία σύμφωνα με την κρίση του Θεού είναι Καλή
λίαν. Η δεύτερη, η οποία είναι εκείνη στην οποία ζούμε, λαμβάνοντας υπ'όψιν την
εμπειρία μας, δεν είναι και τόσο καλή. Κατά συνέπεια υπάρχουν δύο χωροχρόνοι,
δύο φυσικότητες, δύο ιστορίες, δύο αλήθειες πάνω στον κόσμο. Οι μεν καλές, οι άλλες
όχι καλές. Και υπάρχει το πρόβλημα της επιτεύξεως μίας συμφωνίας μεταξύ τους και
μία δικαιολόγηση επίσης της διαφοράς ποιότητος μεταξύ τους.
Αυτό όμως
το θέμα θέτει ένα αξεπέραστο δίλημμα: ή οι δημιουργίες είναι στ'αλήθεια δύο,
οπότε πρέπει να είναι δύο και οι δημιουργοί, ή είναι στην πραγματικότητα μόνο
μία, οπότε πρέπει να υπάρχει κάποια βαρβαρότης ή τουλάχιστον μία ασυνειδησία
και στον μοναδικό δημιουργό [ότι η δεύτερη δημιουργήθηκε από τον άνθρωπο που
έπεσε στα χέρια του Εωσφόρου, δεν υπάρχει υποψία], ο οποίος δεν έφτιαξε το κάθε
πράγμα καλό λίαν και δεν θέλησε ή δεν κατόρθωσε να αναγνωρίσει το κακό όταν το
κοίταξε. Αδυνατώντας να συμφωνήσουν ούτε με το ένα ούτε με το άλλο μέρος του
διλήμματος οι πιστοί, αλλά και όσοι έχουν απλώς μεγαλώσει στην σκιά τού μεγάλου εβραίο-Χριστιανικού
κώδικα, είναι υποχρεωμένοι να θέσουν την τρομακτική ερώτηση: Unde malum ? Από πού το κακό;
Η
παραδοσιακή απάντηση είναι γνωστή: από την κατάχρηση εκ μέρους του ανθρώπου της
ελευθερίας. Άλλο τόσο γνωστό είναι επίσης πώς αυτή η απάντηση, παρότι πολύ
πιθανόν είναι η καλύτερη από όσες διατίθενται ιστορικά και λογικά, δεν ικανοποιεί,
όπως και κάθε άλλη νοησιαρχική εξήγηση, τις απαιτήσεις της λογικής όπως και του
θρησκευτικού συναισθήματος. Δεν απομένει λοιπόν άλλο από το να προστρέξουμε, όπως
κάνουν πάνω κάτω όλοι οι πολιτισμοί, στον μύθο μίας μυστηριώδους πτώσεως ή
αμαρτίας, πρωτογενούς μάλιστα, από την πρωταρχική συνθήκη της τελειότητος και της
ευτυχίας.
Για μας
τους Δυτικούς αυτός ο μύθος παρήκμασε ιστορικά, με διάφορους τρόπους. Σαν πτώση
της ψυχής η οποία χάνει τα φτερά της και γκρεμίζεται από τον κόσμο των ιδεών,
σε κείνον των πραγμάτων (Πλάτων) ή του Αδάμ και της Εύας, οι οποίοι επειδή
παράκουσαν στον Θεό απομακρύνθηκαν από τον παράδεισο ή της κοσμικής ψυχής ή
οποία λόγω του ότι θέλησε να υπάρξει ανεξαρτήτως του Θείου λόγου, βρίσκεται
φυλακισμένη στην ύλη, και εκλιπαρεί και κερδίζει την ελευθερία της από τον ίδιο
τον λόγο (γνώση ελληνιστικό-Χριστιανική). Η πρώτη και η τρίτη παραλλαγή του
μύθου χρησιμοποιούν, σύμφωνα με το ελληνικό στυλ, την γλώσσα της οντολογίας και
εννοούν την φυσικότητα σαν υποβάθμιση, και μόνον η βιβλική εκδοχή χρησιμοποιεί
την γλώσσα της ιστορικής αφήγησης και αγνοεί την διαμάχη ιδέας-ύλης.
Ο
Σολόβιεφ ξαναπιάνει την γνωστική εκδοχή του μύθου, στην διαφοροποίησή του από τον
Βαλεντίνο. Την επανερμήνευσε μ'έναν τέτοιο τρόπο ώστε να ταιριάζει από το ένα
μέρος με τον βιβλικό μύθο του προπατορικού αμαρτήματος (ο Αδάμ θα είχε
επαναλάβει την συμπεριφορά της σοφίας, με τις ίδιες τραγικές συνέπειες) και από
το άλλο με την δική του διαλεκτική του ουσιώδους. Στην δική του εκδοχή η σοφία,
θέλοντας να ασκήσει την λειτουργία της σαν η ψυχή και η αρμονία του κόσμου, ανεξαρτήτως
από τον Λόγο, μεταμορφώνεται σε άγγελο προστάτη του κόσμου, σε δαιμονική αρχή
χωρισμού, διαμάχης, και εξευτελισμού και υποβάθμισης. Αιχμάλωτη τού αντι- κόσμου
που παρήγαγε αυτή η ίδια, εκλιπαρεί την σωτηρία της από τον Θεό, ο οποίος της αποστέλλει
τον λόγο του. Και αυτός επανοργανώνει τον κόσμο, κατά κάποιο τρόπο τον
επαναδημιουργεί ,με μία σειρά επαλλήλων "επανασυνδέσεων" τών
χωρισμένων και χαμένων στοιχείων, οι οποίες περνούν μέσα από διάφορους βαθμούς
"μορφοποιήσεως" (το Φώς, τα χημική στοιχεία, τα ανόργανα σώματα, οι
ζωντανοί οργανισμοί, οι σκεπτόμενοι) και διάφορες ιστορικές εποχές, που
αντιστοιχούν στις βιβλικές ημέρες της δημιουργίας.
Με
την εμφάνιση του πρώτου σκεπτόμενου , ελεύθερου και αυτοσυνείδητου όντος, του
Αδάμ, επαναπροτείνεται στον ιστορικό χρόνο, η προ-ιστορική κατάσταση της σοφίας:
όπου η ελευθερία δοκιμάζεται και όπως η σοφία έτσι και ο Αδάμ αποτυγχάνει.
Επιλέγοντας την οδό της επαναστάσεως για να αυτοβεβαιωθεί καταλήγει στο
αντίθετο αποτέλεσμα, και ξεριζώνεται από την δική του ζωτική αρχή.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου