Β. Ξυδιάς: Τί θα γίνει επιτέλους με τον Ράμφο;

Πηγή: Αντίφωνο

Βασίλης Ξυδιάς

Καιρό το έχει παρακάνει, αλλά πλέον δεν αντέχεται. Η τελευταία του εμφάνιση, παραμονές πρωτοχρονιάς, στο mega, ξεπέρασε κάθε όριο. Δεν του έφτανε η υπεράσπιση του success story. Επιβεβαίωσε τα περί πρωτογενούς πλεονάσματος, μέχρι και τον Άδωνη κατάντησε να προβάλει ως πρότυπο πολιτικού και προάγγελο εθνικής ανάτασης. Όμως η κριτική απάντηση στον πρώην δάσκαλο Στέλιο Ράμφο, που πλέον έχει πάρει τον κατήφορο, παραμένει ζητούμενο.
Τα εξ αριστερών πυρά είναι εν πολλοίς άσφαιρα. Δύο νέες απόπειρες κριτικής στη βδομάδα που μας πέρασε ήταν αυτή του Γ. Ανανδρανιστάκη («Ο Ράμφος κάνει πόλεμο», Αυγή, 8.1.2014) και του Αθ. Μαρβάκη, αναπλ. καθηγητή Κλινικής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο ΑΠΘ («Είναι η κρίση εθνική ψυχοπαθολογία;», Εφ.Συν., 8.1.2014). Όπως και άλλα προηγούμενα άρθρα αυτού του είδους, και αυτές οι προσπάθειες ήσαν ανεπαρκείς. Και δεν αγγίζουν το κοινό στο οποίο ο Ράμφος απευθύνεται. Στην καλύτερη περίπτωση δίνουν θάρρος σ' αυτούς που είναι ήδη αντίθετοι.
Διότι το πρόβλημα με τον Ράμφο δεν είναι ότι υποστηρίζει τις πιο απίθανες και πιο ακραίες φιλομνημονιακές θέσεις (συλλογική ευθύνη, φταίει ο χαρακτήρας του Έλληνα κτό), ούτε ότι με όλα αυτά συγκαλύπτει τον ιδιαίτερο ρόλο της άρχουσας ελίτ, των μήντια και του πολιτικού συστήματος. Αυτό το κάνουν κι άλλοι πολλοί διανοούμενοι, καλλιτέχνες κλπ (που κάποτε τους αγαπήσαμε και τώρα αυτοί συνωστίζονται ποιος θα πρωτοσηνιάρει τον φιόγκο στο σκοινί που μας κρεμάνε σαν χώρα – αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας). Η ιδιαίτερη "αρετή" του Ράμφου σε σχέση με όλους αυτούς συνίσταται ακριβώς στο ότι υιοθετώντας επιχειρήματα του συρμού, το επίπεδο των οποίων είναι μεταξύ καφενείου και μονταζιέρας, καταφέρνει και τους προσδίδει υψηλό θεωρητικό κύρος. Κι αυτό το κάνει με τον δικό του μοναδικό τρόπο, που είναι βέβαια άτρωτος στη συνήθη εξ αριστερών κριτική. Μεταξύ άλλων και διότι το κοινό του είναι ήδη εχθρικό προς τον αυτοαναφορικό λόγο της αριστεράς των τριών-τεσσάρων προηγούμενων δεκαετιών.
Αυτό ισχύει κατά μείζονα λόγο για το άρθρο του Γ. Ανανδρανιστάκη στην Αυγή, που προσπαθεί να βγάλει τον Ράμφο «νεοφιλελεύθερο», ισχύει όμως και για την κριτική του Αθ. Μαρβάκη που αποδίδει στον Ράμφο το λάθος του ψυχολογισμού ή, όπως το λέει ο ίδιος, της «ψυχολογικοποίησης των κοινωνικών φαινομένων». Όμως ο Ράμφος δεν κάνει αυτό. Ή αν το κάνει το περνά μέσα από το φίλτρο της «φιλοσοφικής ανθρωπολογίας». Οι ψυχολογικοί όροι εκφράζουν εδώ μια ιδιαίτερη ανθρωπολογική θεώρηση, βασισμένη σε διάφορα ιστορικά και θεολογικά προαπαιτούμενα, και σ’ έναν πολύ κεκαλυμμένο, σχεδόν υποσυνείδητο, φιλοσοφικό πυρήνα. Δεν πρόκειται για μια απλή περίπτωση «ψυχολογικοποίησης», ούτε βέβαια για «βιολογισμό», όπως καταλήγει στο τέλος το άρθρο. (Αν έστεκαν αυτές οι κατηγορίες δεν θα έπρεπε να σωπάσει μόνο ο Ράμφος, θα έπρεπε να καταργηθεί γενικώς η κοινωνική και η φιλοσοφική ανθρωπολογία).
Ο Ράμφος είναι ευφυής και δυνατός στοχαστής. Όποιος θέλει να τον πολεμήσει πρέπει να το λάβει αυτό σοβαρά υπ’ όψη του. Το ιδιαίτερο θεωρητικό του μίγμα δεν πλήττεται με χτυπήματα στην περιφέρεια, ακόμα κι αν πολλοί απ’ τους περιφερειακούς ισχυρισμούς του φαίνονται πρόχειροι και επιπόλαιοι. Στην πραγματικότητα δεν είναι, διότι αντλούν δύναμη και συνοχή απ’ τον εσωτερικό πυρήνα της σκέψης του. Πολύ περισσότερο ο Ράμφος δεν πολεμιέται με καταγγελίες εναντίον του προσώπου του (προσωπικές ανακολουθίες, ιδιοτελή κίνητρα, ταξική θέση κτό). Χρειάζεται μια κριτική στον πυρήνα των θέσεών του και των ιστορικο-θεολογικών παραδοχών του. Κι αυτό είναι ακόμα στα ζητούμενα.

* * *

Στη συνέχεια παραθέτω μερικά παραδείγματα ενδιαφέρουσας κατά τη γνώμη μου κριτικής. Είναι εντυπωσιακό ότι κάποιες απ' τις εργασίες αυτές, που γράφτηκαν πριν την κρίση και τα μνημόνια, προδιαγράφουν σε μεγάλο βαθμό την τωρινή εξέλιξη του Ράμφου.
Θεόδωρος Ζιάκας: «[Ο Ράμφος] συσκοτίζει πλήρως τη σημερινή πραγματικότητα και επαναλαμβάνει, ως “νέα πρόταση”, τον εκδυτικισμό, λες και βρισκόμαστε στον 10ο, τον 12ο, τον 14ο, ή έστω τον 18ο αιώνα». "Απάντηση στο Στέλιο Ράμφο", άρθρο στο περιοδικό ΑΡΔΗΝ, τ. 19-20, 1999.
Σωτήρης Γουνελάς:  Αντίλογος στον Ράμφο «σημαίνει άρνηση προσχώρησης στο πνεύμα των καιρών, αντίσταση στην προέλαση της “παγκοσμιοποίησης” ... εμμονή στο συγκεκριμένο, στο τοπικό, στο διάφανο, στο θεϊκό, στο ανθρώπινο και όχι σε αφηρημένες κατηγορίες σκέψης, στον ανύπαρκτο οικουμενικό άνθρωπο και στην άψυχη τεχνολογία του» και «στο βάθος η σκέψη που αναπτύσσει, παρά το “φλερτ” με την χριστιανική παράδοση, παραμένει ουμανιστική»."Αντίλογος στον Στέλιο Ράμφο", βιβλίο στις εκδ. Καστανιώτης, 2001. Πρόσφατα κυκλοφόρησε και ένα ακόμα βιβλίο του Σωτ. Γουνελά με τίτλο "Πρόταση λόγου και πολιτισμού", εκδ. Αρμός, 2013,στο οποίο ο συγγραφέας μελετά και σχολιάζει επτά νεοέλληνες στοχαστές, ένας εκ των οποίων είναι ο Στ. Ράμφος).
Ευγένιος Αρανίτσης: Καταλογίζει στον Ράμφο ότι κατασκευάζει ένα σύμπαν όπου «δεν είναι δυνατόν να μετέχει κανείς παρά ψυχαναγκαστικά, ως ρόλος». "Η περίπτωση του Στέλιου Ράμφου", ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, “Βιβλιοθήκη”, 3/11/2002. (Βλ. και σειρά τεσσάρων άρθρων στην «Ε»: "Τα άστρα σύμφωνα με τον Ράμφο", 3/12/2004, "Ελευθερία και προσομοίωση", 10/12/2004, "Ψυχική ανάγκη και ψυχαναγκασμός", 30/12/2004, "Το τέλος της ανθρωπολογίας", 7/1/2005).
Σπύρος Κουτρούλης: "Οι μεταμορφώσεις του Στέλιου Ράμφου", ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ, τ. 34, 2002, σ.182-188. (Βλ. και "Κριτική στο βιβλίο του Σ.Ράμφου «Το αδιανόητο τίποτα»", ΡΗΞΗ, τ. 69-70-71, 2011. Επίσης "Για τη συζήτηση Ε. Στάη και Σ. Ράμφου", ΡΗΞΗ, τ. 78, 2011).
π. Νικόλαος Λουδοβίκος: «Θεωρῶ τόν Στέλιο Ράμφο ὡς ἐπικεφαλής τή στιγμή αὐτή, στήν Ἑλλάδα, τῆς ἰδεολογίας τοῦ συγκρουσιακοῦ ἐκσυγχρονισμοῦ». "Από τον καημό του ενός στον διευθυντικό ή συγκρουσιακό εκσυγχρονισμό", άρθρο στο περιοδικό ΙΝΔΙΚΤΟΣ, τ. 17, 2003. (Βλ. και το βιβλίο του "Οι τρόμοι του προσώπου και τα βάσανα του έρωτα", εκδ. Αρμός, 2010).
Άφησα τελευταίον τον Γιάννη Καλιόρη και το βιβλίο του "Η κοινωνία της ορθοπεταλιάς", εκδ. Αρμός, 2004 , που δεν έχω, δυστυχώς, ακόμα αξιωθεί να μελετήσω, αλλά όπως πληροφορούμαι είναι μια απ’ τις πιο ριζικές κριτικές του ολοκληρωτικού και αντινομικού χαρακτήρα του «αναρχοδυναμικού καπιταλισμού της νεοφιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης», και μαζί μ’ αυτό είναι, λένε, και μια απ’ τις πιο καταλυτικές κριτικές του Στ. Ράμφου, προερχόμενη από έναν απ’ τους πιο στενούς του φίλους. (Βλ. και την εμπεριστατωμένη βιβλιοπαρουσίαση του Κώστα Κουτσουρέλη, "Ο καπιταλισμός ως ολοκληρωτισμός", ΑΥΓΗ, 24-25/12/2005).
Προφανώς οι κριτικές αυτές προσεγγίσεις δεν έχουν τύχει της ανάλογης προβολής μ’ αυτήν που έχει ο Ράμφος μέσω των media. Παραμένει το ερώτημα αν και κατά πόσο έχουν πιάσει τον υποκρυπτόμενο φιλοσοφικό πυρήνα της σκέψης του Ράμφου, ενώ ένα άλλο ζήτημα είναι σε ποιο βαθμό βοηθούν στο διάλογο και τη συνεννόηση με ανθρώπους που είναι αδιάφοροι ή και αντίθετοι στα θεολογικά και δεν έχουν παρακολουθήσει τις διανοητικές περιπέτειές του. Κι εκεί ίσως είναι που χρειάζεται κάτι να γίνει.

Σχόλιο : Ο Ράμφος είναι μεγαλομανής καί δέν είναι ο μόνος. Θέλει όμως νά είναι ο μυστικός κυβερνήτης τής Ελλάδος, νά τήν βάλει στήν ιστορία καί αυτός νά μείνει στήν ιστορία.
Αμέθυστος