Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΡΝΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ. Το Μοντέρνο Πνεύμα της Ασίας (21)

Συνέχεια από:Τετάρτη, 2 Ιουλίου 2014

 Δημιουργώντας την Θρησκεία της Ανατολής

Η μαγεία της εκκοσμίκευσης ζ
Μαγεία και νεωτερικότης

Το μαγικό «πράγμα»

Το πως κατανοούμε τις κατηγορίες μαγεία και θρησκεία απαιτεί κάποια θεωρητική εξήγηση, η οποία επεκτείνεται πέραν των συγκεκριμένων περιπτώσεων της Ινδίας και της Κίνας, και εμπεριέχει την φύση της νεωτερικότητας εντός των οικονομιών. Κεντρικό θέμα στην συζήτηση γύρω από την μαγεία και την θρησκεία είναι το ερώτημα περί υλικότητας και υλισμού, και η φύση του χρήματος. Η μεγάλη διάκριση μεταξύ κοσμικής λογικής και μαγικής σκέψης διαλύεται πολύ γρήγορα εάν εντρυφήσει κανείς στην φύση της αγοράς. Η φύση της αγοράς περιλαμβάνει την «κοινωνική ζωή των πραγμάτων» αλλά και την «ηθική της ανταλλαγής», που μελετήθηκαν τόσο από πολιτικούς οικονομολόγους ξεκινώντας από τον Μαρξ, όσο και ανθρωπολόγους όπως ο Marcel Mauss⁴³. Αφού το χρήμα σημαίνει την ανταλλαγή και συνεπώς την βάση της κοινωνίας, ελκύει την ηθική σκέψη περί των δυνατοτήτων και ορίων της ανταλλαγής. Η υπερβατικότητα του κράτους και η μεταφυσική της αγοράς είναι θεμελιώδη στοιχεία της μοντέρνας κοινωνίας. Η μάγευση (Bezauberung, mystification) λαμβάνει χώρα στην καρδιά της κοινωνίας. Ο όρος «εικονικότητα» (virtuality) περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο την σύγχρονη ροπή της μεταμόρφωσης της κοινωνίας. Έχουμε εικονικό χρήμα, εικονική επικοινωνία. Με ποια έννοια θα μπορούσε να είναι κοσμικό αυτό το πράγμα; Σύμφωνα με τον William James, η θρησκεία θεμελιώνεται στην υποκειμενική εμπειρία μιας αόρατης παρουσίας. Πρόσβαση στην υποκειμενική εμπειρία έχουμε μόνο με τον διαλογισμό των συγκεκριμένων πρακτικών. Κρίσιμο στον διαλογισμό αυτό είναι η σχετική αορατότητα, ο αφηρημένος χαρακτήρας του υπερφυσικού ή μάλλον, η εικονικότητα του. Η αβεβαιότητα είναι ουσιαστικό στοιχείο της θρησκείας αλλά και των αγορών και του χρήματος.

Ένα άλλο στοιχείο της κοινωνιολογίας του Weber ίσως να είναι στο σημείο αυτό πιο χρήσιμο από την εξελικτική έννοια της απομάγευσης. Η ανάλυση της προτεσταντικής ηθικής ως πηγής του μεθοδικού καπιταλισμού στράφηκε προς την ανάλυση της καλβινιστικής διδασκαλίας περί της βεβαιότητας της σωτηρίας, αναφερόμενη στην ριζική αβεβαιότητα για το ποιος είναι ήδη εκλεκτός του Θεού. Ενώ η επιχειρηματική δραστηριότητα εμπεριέχει πάντα το ρίσκο,και σε περίπτωση επιτυχίας γίνεται λόγος για ηρωική περιπέτεια, η κοινωνική ζωή (αγορές και κράτος) εμπεριέχει μεταφυσική αβεβαιότητα. Η αβεβαιότητα και η εικονικότητα χαρακτηρίζουν τόσο την θρησκεία όσο και την κοινωνία, καθιστώντας προβληματική την έννοια της κοσμικής εποχής την οποία εισάγει ο Taylor.

Η κοινωνιολογία της θρησκείας του Durkheim μπορεί να είναι χρήσιμη για την ανάλυση της μεταφυσικής του χρήματος και των αγορών. Η δύναμη και η έλξη των αγαθών που μας οδηγεί να τα αγοράσουμε δεν βρίσκεται μέσα στα αγαθά αυτά, αλλά στην αξία που εμείς τους αποδίδουμε.. Η αγορά αγαθών όχι μόνο τοποθετεί τον αγοραστή μέσα στην κοινωνία, αλλά κατά κάποιο τρόπο παράγει την κοινωνία Η ιδεατή αυτή αξία των αγαθών είναι από μια άποψη φετιχιστική, σύμφωνα με την σημασία που ο Μαρξ δίνει στον όρο. Από την άλλη είναι τοτεμιστική, σύμφωνα με την ερμηνεία που δίνει ο Durkheim στην δύναμη που η κοινωνία αποδίδει σε ένα αντικείμενο. Όπως επισημαίνει ο Mauss, η δύναμη του αντικειμένου δημιουργείται από την ανταλλαγή. Μέσω του τελετουργικού θεάτρου της διαφήμισης, δημιουργούνται τα πάθη που μας κάνουν να συμμετέχουμε στην δραστηριότητα της ανταλλαγής μέσα στην αγορά. Η εικονική αξία δεν προσδιορίζεται από την κατοχή καθ’ εαυτήν. Το χρήμα είναι η τέλεια απεικόνιση αυτού του δεδομένου, αφού είναι μια πλήρης αφαίρεση χωρίς κανένα από τα χαρακτηριστικά κάποιου αγαθού.

Ενώ η συμβολική αξία της τέχνης, του αυτοκινήτου, του υπολογιστή, του κινητού τηλεφώνου δημιουργείται από ομάδες πιστών, στην αγορά όμως του τζόγου και των τυχερών παιχνιδιών ερχόμαστε πιο κοντά στην θρησκευτική φύση της κοινωνίας. Το στοίχημα δείχνει με τον καλύτερο τρόπο την μεταφυσική της κοινωνίας και της θρησκείας. Όπως δήλωσε ο Πασκάλ, αφού η ύπαρξη του Θεού είναι αδύνατο να αποδειχθεί με την λογική, μπορεί να στοιχηματίσει κανείς ότι ο Θεός υπάρχει. Είναι ενδιαφέρον πως το στοίχημα του Πασκάλ βρίσκεται στην βάση της θεωρίας των αποφάσεων, που είναι το θεμέλιο της οικονομικής επιστήμης. Μπορούμε ίσως να πούμε, πως η μαθηματική επεξεργασία της θεωρίας των αποφάσεων και των παιγνίων έχει εξελιχθεί, αλλά η θεμελιώδης αβεβαιότητα, η οποία εμπεριέχεται στις θρησκευτικές και οικονομικές συναλλαγές δεν μπορεί να απαλειφθεί.

Ο ανθρωπολόγος Steven Kemper περιέγραψε τα λαϊκά λαχεία της Σρι Λάνκα, ως συνδυασμό ιδιοτελούς στοιχήματος και ανιδιοτελούς φιλανθρωπίας, καθώς τα κέρδη (της επιχείρησης λαχείων) είναι δεσμευμένα σε αναπτυξιακούς στόχους⁴⁴. Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί ως ένα γενικό φαινόμενο, όπου οι πολίτες μαζεύονται για να σώσουν ή να ξοδέψουν ή να στοιχηματίσουν, πράξεις που είναι μέρος της πίστης τους προς το έθνος. Η οικονομία λειτουργεί μέσω αυτών των πράξεων των πολιτών, οι οποίες ενισχύονται ή υποθάλπονται από το κράτος. Αυτό εκφράστηκε πολύ καλά τον 18^ο αιώνα, με την δήλωση πως το κοινό συμφέρον προέρχεται από το ιδιωτικό πάθος. Ο τρόπος με τον οποίο παράγονται πολίτες με την ταυτοποίηση τους ως καταναλωτών, φάνηκε σαφώς, όταν προσφάτως ο νέος διευθυντής της Master Card, Ajay Banga, προσφέρθηκε να βοηθήσει το Ινδικό κράτος, στην εκστρατεία να δοθεί στον κάθε Ινδό πολίτη αριθμός ταυτότητας. Το στοίχημα και η κατανάλωση είναι μέρος της κυκλοφορίας του χρήματος, που θυμίζουν την αναδιανομή των «τιμών» σε ναούς της Νότιας Ασίας. Το πιο χτυπητό στοιχείο είναι η ηθική γλώσσα με την οποία διατυπώνονται αυτές οι συναλλαγές. Δεν είναι μια σταθερή γλώσσα. Η ηθικότητα της ανταλλαγής βρίσκεται διαρκώς υπό διαπραγμάτευση, αφού αυτό που σε μια δεδομένη στιγμή επαινείται ως ανάληψη επιχειρηματικού ρίσκου, σε κάποια άλλη χρονική στιγμή δαιμονοποιείται ως αντικοινωνική εκμετάλλευση.

Ενώ είναι πολύ ελκυστικό το να θεωρήσουμε τον μοντέρνο καπιταλισμό ως μια γενική ρήξη με το παρελθόν της ανθρώπινης κοινωνίας, η εικονικότητα της κυκλοφορίας του χρήματος, η υπερβατικότητα και ο αφηρημένος χαρακτήρας του χρήματος, μας δείχνει πως ο τρόπος με τον οποίο διαχωρίζουμε το θρησκευτικό και το ιερό από το κοσμικό και ανίερο, δεν μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τις διακρίσεις και διαφορές που συνιστούν την κοινωνική ζωή. Μια ανθρωπολογική συνεισφορά στην κατανόηση της μεγάλης αφαίρεσης που λέγεται «χρήμα», συνεχίζει να είναι η μελέτη  των τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι προσελκύονται στην χρηματική αλληλεπίδραση δια της κατανάλωσης, αποταμίευσης, συμμετοχής στα χρηματιστήρια, στοιχήματος πάνω στις τιμές των ακινήτων κτλ., στα πλαίσια των καταστάσεων που υφίστανται στην πραγματική ζωή. 

Συνεχίζεται 

Σχόλιο: Μήπως ο Σόρος δέν είναι ο νέος Σίβα, ο καταστροφέας;; Τά golden Boys δέν είναι τά νέα είδωλα;;; Δέν εμφανίστηκαν ακόμη καί στήν θεολογία;; Γιαγκάζογλου, Καλαιτζίδης δέν είναι ήδη θεότητες στό πάνθεον τής νεωτερικότητος;;;

Αμέθυστος