Τώρα θα μιλήσουμε για τα ήθη. Ας
εξετάσουμε σε ποιες ψυχικές καταστάσεις βρίσκονται οι άνθρωποι, ανάλογα
με τα πάθη τους, τις ιδιότητες, την ηλικία και την καλή ή κακή τύχη.
Ονομάζω πάθη την οργή, την επιθυμία και τα παρόμοια, για τα οποία
μιλήσαμε προηγουμένως και ιδιότητες τις αρετές και τις κακίες.
Ασχοληθήκαμε και πρωτύτερα μ' αυτές και εκθέσαμε τι τάσεις έχουν και τι
πράξεις εκτελούν, ανάλογα με τις ιδιότητές τους. Ηλικίες πάλι είναι η
νεανική, η ανδρική και η γεροντική. Τέλος ονομάζω τύχη την καταγωγή, τον
πλούτο, τις διάφορες ικανότητες, καθώς και τα αντίθετά τους και γενικά
την ευτυχία και τη δυστυχία.
Σχετικά
με τα ήθη, οι νέοι αισθάνονται σφοδρές επιθυμίες και μπορούν να
εκπληρώσουν εκείνο που επιθυμούν. Από τις επιθυμίες πάλι, που
σχετίζονται με το σώμα αισθάνονται κυρίως τις ερωτικές και δεν μπορούν
να κυριαρχήσουν επάνω τους. Είναι ευμετάβλητοι και γρήγορα χορταίνουν με
κείνα που επιθύμησαν και γι' αυτό ενώ δοκιμάζουν σφοδρές επιθυμίες,
πολύ γρήγορα αδιαφορούν. Επειδή η θέλησή τους, ενώ είναι έντονη δεν
είναι ταυτόχρονα και μεγάλη ― όπως συμβαίνει στον άρρωστο με την πείνα
και με τη δίψα. Έχουν ροπή προς την οργή, παραφέρονται εύκολα και
ακολουθούν εκείνο που αποφάσισαν πάνω στο θυμό τους, χωρίς να μπορούν να
συγκρατηθούν. Και τούτο, επειδή από εγωισμό δε δέχονται την περιφρόνηση
και αγανακτούν όταν νομίζουν πως αδικούνται. Αγαπούν τις τιμές κι ακόμα
πιο πολύ τη νίκη, επειδή τα νιάτα θέλουν να υπερέχουν και η νίκη είναι
ένα είδος υπεροχής. Αγαπούν αυτά τα δύο πιο πολύ παρά το χρήμα ή
―καλύτερα― δεν τους ενδιαφέρει το χρήμα ολότελα, επειδή ακόμα δεν έχουν
δοκιμάσει τι θα πει φτώχεια (...)
Οι
νέοι δεν έχουν κακές διαθέσεις. Είναι μάλλον καλοί, επειδή δεν είδαν
ακόμη πολλά παραδείγματα διεφθαρμένων ανθρώπων. Είναι ευκολόπιστοι,
επειδή ακόμα δεν τους έχουν εξαπατήσει συχνά. Είναι γεμάτοι ελπίδες κι
αυτό συμβαίνει επειδή η φύση τούς έχει προικίσει με κάποιο είδος θέρμης,
σαν εκείνη που νιώθουν αυτοί που έχουνε πιει πολύ κρασί. Αλλά η
ιδιότητά τους αυτή οφείλεται και στο ότι δεν έχουν ακόμα δοκιμάσει
πολλές αποτυχίες. Ζούνε κυρίως με την ελπίδα, επειδή η ελπίδα αφορά το
μέλλον, ενώ η ανάμνηση το παρελθόν. Και για τους νέους το μέλλον είναι
μεγάλο, ενώ το παρελθόν μικρό. Αλήθεια, στην αρχή της ύπαρξης δεν μπορεί
να υπάρξει καμιά ανάμνηση, ενώ όλες οι ελπίδες επιτρέπονται. Και γι'
αυτό το λόγο εύκολα εξαπατώνται, επειδή και εύκολα σχηματίζουν ελπίδες.
Και επειδή ρέπουν προς την οργή και προς την ελπίδα, είναι γενναίοι
επειδή η μια ιδιότητά τους συντελεί στο να μη φοβούνται, ενώ η άλλη τους
δίνει θάρρος. Αλήθεια, κανένας δε φοβάται όταν είναι θυμωμένος, ενώ η
ελπίδα της επιτυχίας μάς κάνει θαρραλέους. Είναι ντροπαλοί, επειδή
ξέρουν μόνο εκείνα που έχουν διδαχθεί σύμφωνα με τους νόμους και δεν
υποθέτουν πως υπάρχουν κι άλλα ευχάριστα πράγματα. Είναι μεγαλόψυχοι,
επειδή δεν τους ταπείνωσε ακόμα ο αγώνας της ζωής, ούτε δοκίμασαν
ανάγκες. Εξάλλου όποιος πιστεύει πως είναι άξιος μεγάλων πραγμάτων είναι
και μεγαλόψυχος. Αυτό όμως το πιστεύουν όσοι έχουν πολλές ελπίδες.
Προτιμούν
να κάνουν ό,τι τους φαίνεται ωραίο παρά ό,τι τους συμφέρει, επειδή οι
πράξεις τους υπαγορεύονται πιο πολύ από την καρδιά παρά από τον ψυχρό
υπολογισμό, κι ενώ αυτός, λογαριάζει το συμφέρον, η αρετή λογαριάζει το
ωραίο. Οι νέοι αγαπούν τους φίλους τους και τους συντρόφους τους πιο
πολύ, παρά όσοι βρίσκονται σε μεγαλύτερη ηλικία και τούτο, επειδή
νιώθουν μεγάλη ευχαρίστηση να ζουν μαζί με τους άλλους κι ακόμα δεν
έχουν αρχίσει να σχηματίζουν κρίσεις με βάση το συμφέρον τους για κανένα
πράγμα, λοιπόν ούτε και για τους φίλους τους. Όλα τα σφάλματά τους
προέρχονται από την υπερβολή, επειδή οι νέοι δεν τηρούν το λόγο του
Χίλωνα (μηδέν άγαν). Αλήθεια, υπερβάλλουν σε όλα. Αγαπούν υπερβολικά,
μισούν υπερβολικά και το ίδιο συμβαίνει και για όλες τις άλλες πράξεις
τους. Πιστεύουν πως ξέρουν τα πάντα κι ανακατεύονται στα πάντα και γι'
αυτόν ακριβώς το λόγο είναι υπερβολικοί. Αν συμβεί να διαπράξουν κάποιο
αδίκημα, αυτό οφείλεται στην αυθάδεια και όχι σε κακία. Αισθάνονται
εύκολα οίκτο, επειδή θεωρούν όλους τους ανθρώπους απλούς και ενάρετους.
Αλήθεια κρίνουν τους άλλους με τη δική τους αθωότητα και γι' αυτό
πιστεύουν ότι, κάτι που παθαίνει κάποιος άλλος, δεν αξίζει να το πάθει.
Αγαπούν τα γέλια και γι' αυτό τους αρέσουν τα πειράγματα, όπου με
ευγένεια στρέφονται κατά των άλλων.
ΑΡΙΣΤOTEΛHΣ
Ρητορική
1388b31–1390b13
Μτφρ. Η.Φ. Ηλιού. 1984. Αθήνα
εκδ. Κέδρος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου