"ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ" στις μαρτυρίες του Αριστοτέλη (2)

Συνέχεια από, Δευτέρα, 4 Αυγούστου 2014

«ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΑΘΟΥ» στις μαρτυρίες του Αριστοτέλη

                                  του Enrico Berti

          Στην συνέχεια,στο δεύτερο απόσπασμα, ο Αριστοτέλης δηλώνει: "δέν ορίζεται καθόλου με ποιόν απο τους δύο τρόπους οι αριθμοί είναι αιτίες των ουσιών και του όντος, εάν σαν όροι (όρια)-για παράδειγμα όπως τα σημεία είναι όρια των μεγεθών και όπως ο Εύρητος κανόνιζε ποιός αριθμός ήταν ποιού πράγματος, για παράδειγμα αυτός του αθρώπου και αυτός ο άλλος του αλόγου, μιμούμενος με τα πετραδάκια τις μορφές των φυτών, όπως κάνουν όσοι επαναφέρουν τους αριθμούς στο σχήμα του τριγώνου ή του τετραγώνου-ή μήπως επειδή η αρμονία είναι σχέση αριθμών, και με τον ίδιο τρόπο είναι και ο άνθρωπος και καθένα απο τα άλλα όντα;" (Μετ. 1092 b 8-15).

          Εδώ η πρώτη απο τις δύο υποθέσεις γίνεται πιό ακριβής, με την ξεκάθαρη αναφορά στον Εύρητο, με την έννοια πώς οι αριθμοί είναι τα όρια των αισθητών πραγματικοτήτων, εκφράζοντας κάθε ένας απο αυτούς τον αριθμό των απαραίτητων σημείων που είναι αναγκαία για να διαγραφεί η γεωμετρική φιγούρα όποιουδήποτε πράγματος, όπως για παράδειγμα ο αριθμός τρία είναι υποτίθεται το όριο των πραγμάτων με τριγωνική μορφή και το νούμερο τέσσερα εκείνων με τετράγωνη μορφή. Η δεύτερη υπόθεση όμως, εκφράζεται ξανά με τους ίδιους όρους τού προηγούμενου χωρίου και με την ίδια επέκταση απο την περίπτωση της αρμονίας, στην περίπτωση του ανθρώπου. Σ'αυτή οι αριθμοί παίζουν τον ρόλο, αντί για γεωμετρικά όρια, δηλαδή των αισθητών μορφών, των αριθμητικών σχέσεων, δηλαδή μορφών εννοιολογικού τύπου. Η πρώτη υπόθεση φαίνεται πιό κοντινή στην προ-διαλεκτική των πυθαγορείων, ενώ η δεύτερη φαίνεται να αρμόζει στην διαλεκτική θέση του Πλάτωνος δηλαδή στην θεωρία των ιδεών. Το γεγονός όμως ότι ο Αριστοτέλης τις προτείνει και τις δύο, σημαίνει πώς ούτε αυτός ήταν σίγουρος για την σχετική με το θέμα, θέση του Πλάτωνος.

          Σε διαφορετικό σημείο όμως φαίνεται να έχει λιγότερες αμφιβολίες στην απόδοση. Για παράδειγμα, στην συζήτηση της απορίας, εάν οι αριθμοί και τα γεωμετρικά σχήματα είναι ή όχι ουσίες, εννοεί καθαρά σαν Πλατωνική λύση την θέση σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε να είναι, διότι αποτελούν τα όρια των πραγμάτων, δηλώνοντας "αλλά το σώμα είναι λιγότερο ουσία απο την επιφάνεια, και αυτή είναι λιγότερο της γραμμής, και αυτή της μονάδος (της ενότητος), δηλαδή της στιγμής (του σημείου). Απο αυτά τα πράγματα καθορίζεται (ώρισται) το σώμα, και αυτά ενδέχεται να μπορούν να υπάρξουν χωρίς το σώμα, ενώ είναι αδύνατον να υπάρξει το σώμα χωρίς αυτά. Γι'αυτό οι πολλοί (το πλήθος) και οι προηγούμενοι (πρότερον) φιλόσοφοι ενοούσαν πώς η ουσία και το όν (Το Είναι) ήταν το σώμα και πώς τα άλλα πράγματα ήταν πάθη του σώματος, έτσι ώστε να πιστεύουν πώς οι αρχές του σώματος να είναι και αρχές των άλλων πραγμάτων, ενώ οι ύστεροι και σοφώτεροι φιλόσοφοι εννοούν πώς οι αρχές αυτών είναι οι αριθμοί". (Μεταφ Β5, 1002 α 4-12).

          Εδώ μας παρουσιάζεται μία πολύ συγκεκριμένη ακολουθία η οποία ξεκινά απο τα σώματα, δηλαδή απο τα στερεά σχήματα, στις επιφάνειες, απο αυτές στις γραμμές και απο τις γραμμές στα σημεία (μονάδες), θεωρώντας αυτά τα τελευταία σαν ενότητες, δηλαδή σαν αριθμούς, σύμφωνα με μία τάξη, η οποία εντοπίζει στα όρια και στα στοιχεία τις βασικές πραγματικότητες, οι οποίες προηγούνται απο τις αναφερθείσες, όχι μόνον απο την άποψη της γεωμετρικής κατασκευής, αλλά και απο εκείνη της υπάρξεως, δηλαδή του Είναι. Αυτή η προτεραιότητα εκφράζεται στο γεγονός πώς το όριο είναι αυτό χωρίς το οποίο όλο το υπόλοιπο δέν μπορεί να υπάρξει, ενώ αυτό μπορεί να υπάρξει και χωρίς αυτό.

          Ακόμη και η δεύτερη εξήγηση όμως της αιτιότητος των αριθμών σε ένα άλλο χωρίο αποδίδεται στον Πλάτωνα και ακριβέστερα στα Ηθικά Ευδήμεια, όπου ο Αριστοτέλης ασκεί κριτική με τον ακόλουθο τρόπο, στην πεποίθηση των συγχρόνων του (νύν), για το περιεχόμενο του καθαυτό αγαθού (το αγαθόν αυτό): "τώρα λοιπόν, ξεκινώντας απο τα πράγματα τα οποία, κατα γενικήν ομολογία, δέν κατέχουν το αγαθό, δηλαδή ξεκινώντας απο τους αριθμούς, αποδεικνύουν ότι είναι ένα αγαθό η δικαιοσύνη και η υγεία, διότι αυτές είναι, λένε μορφές της τάξεως(τάξεις) και αριθμοί, και στους αριθμούς και στις ενότητες ανήκει το αγαθο, απο το γεγονός πώς το Ένα το ίδιο είναι αγαθό. Πρέπει όμως να ξεκινήσουε απο τα πράγματα που κοινώς γίνονται αποδεκτά σαν αγαθά, για παράδειγμα απο την υγεία και απο τον χαρακτήρα, και να αποδείξουμε πώς και στις ακίνητες πραγματικότητες ακόμη περισσότερο βρίσκεται το ωραίο. Όλα αυτά τα πράγματα, τα οποία κοινώς αναγνωρίζονται σαν αγαθά, είναι στην πραγματικότητα τάξις και ησυχία. Εάν αυτά είναι αγαθά, τότε δικαιωματικά είναι και τα ακίνητα, διότι αυτοί οι χαρακτήρες ανήκουν σ'αυτά σε μεγαλύτερο μέτρο". (Ηθιά Ευδήμεια, Ι8,1218 Α 15-24).

          Η έννοια που διαμεσολαβεί εδώ ανάμεσα σε αισθητές πραγματικότητες, όπως η δικαιοσύνη και η υγεία, και τους αριθμούς είναι εκείνη της τάξεως, ανάλογη με την αριθμητική σχέση που αναφέρουμε πρίν. Πέραν της κριτικής που ασκεί ο Αριστοτέλης σχετικά με την λανθασμένη κατά την γνώμη του, κατεύθυνση της προόδου που ολοκλήρωσε ο Πλάτων, είναι κατανοητό πώς ο Πλάτων, σύμφωνα με την μαρτυρία του Αριστοτέλη, είχε θεωρήσει τους αριθμούς σαν αιτία των αισθητών πραγμάτων, επομένως και της αγαθότητος τους, απο το γεγονός ότι οι αισθητές πραγματικότητες είναι οργανωμένες και η οργάνωση παραπέμπει σε αριθμητικές σχέσεις. Αυτή είναι μία εξήγηση που βρίσκεται σε τέλεια συμφωνία με την θεωρία των ιδεών, σύμφωνα με την οποία οι ιδέες είναι αιτία του προσδιορισμού, και επομένως και της τάξεως των πραγμάτων.

          Και οι δύο εξηγήσεις τής εξαρτήσεως των αισθητών πραγματικοτήτων απο τους αριθμούς βρίσκονται και στα αποσπάσματα της χαμένης πραγματείας τού Αριστοτέλη για το αγαθό, το περί του Αγαθού, όπως αναφέρει ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς στο σχόλιο στο Ιο βιβλίο της Μεταφυσικής, ακριβώς σχετικά μέ το πρώτο χωρίο που εξετάσαμε: "Τόσο ο Πλάτων, όσο και οι Πυθαγόρειοι-δηλώνει ο Αλέξανδρος-έθεταν σαν αρχές των όντων τούς αριθμούς, διότι νόμιζαν ότι το πρώτο και το ασύστατο ήταν αρχή και πώς αναφορικά με τα σώματα ήταν πρώτες οι επιφάνειες (και πράγματι οι πιό απλές πραγματικότητες και αυτές που δέν αφαιρούνται μαζί με τις άλλες είναι πρώτες εκ φύσεως) και πώς αναφορικά με τις επιφάνειες, ήταν πρώτες, για τον ίδιο λόγο, οι γραμμές, και αναφορικά με τις γραμμές τα σημεία, τα οποία ονόμαζαν οι μαθηματικοί σημεία και αυτοί ονόμαζαν ενότητες, καθότι ήταν παντελώς ασύστατες και δέν είχαν τίποτε πρίν απο αυτές. Αλλά οι ενότητες είναι αριθμοί, άρα οι αριθμοί είναι οι πρώτοι ανάμεσα στα όντα".

          Η καταγωγή του σχολίου τού Αλέξανδρου απο το περι του Αγαθού του Αριστοτέλη έχει γίνει αποδεκτή απο όλους τους Μελετητές εκτός του Cherniss, λόγω του ότι ο ίδιος ο Αριστοτέλης σε άλλο σημείο αρνείται ότι  ο Πλάτων δεχόταν την ύπαρξη των σημείων, θεωρώντας τα ένα "γεωμετρικό δόγμα" και αναφέρει ότι υπολόγιζε αρχή της γραμμής τις "άτμητες γραμμές".

          Αλλά ούτε ο Αλέξανδρος αποδίδει στον Πλάτωνα την αποδοχή των σημείων, αλλά τονίζει μάλλον πώς ο Πλάτων τα ονόμαζε ενότητες, δηλαδή απέφευγε να τα δεχθεί σαν σημεία, και περνούσε απευθείας στην αριθμητική έννοια της ενότητος. Δέν υπάρχει λοιπόν καμμία αντίθεση ανάμεσα στην σχέση, του περί του Αγαθού, την οποία τόνισε ο Αλέξανδρος, και τα κείμενα του Αριστοτέλη που διασώθηκαν.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.