ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ (6)

Συνέχεια από:Τρίτη, 9 Σεπτεμβρίου 2014

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ 

Ο  ΜΟΝΟΘΕΙΣΜΟΣ  ΣΑΝ  ΠΟΛΙΤΙΚΗ  ΘΕΟΛΟΓΙΑ

ERIK PETERSON.

        Αξίζει τής προσοχής μας το γεγονός ότι στο μεγάλο του έργο, εναντίον των αιρέσεων, εξ'όσων γνωρίζω, ο Ειρηναίος δέν χρησιμοποίησε ποτέ τον όρο "μοναρχία". Είναι κάτι που μας εκπλήττει ακόμη περισσότερο, διότι μ'αυτόν τον τρόπο χάνονται απο το έργο τού Ειρηναίου σαν μαρτυρίες τής έννοιας τής μοναρχίας και οι πηγές τής Μικράς Ασίας, όταν μάλιστα στην Ρώμη βρίσκονται άνθρωποι της Μικράς Ασίας, οι οποίοι σύμφωνα με την κοινή γνώμη μεγιστοποίησαν τότο πολύ την έννοια της Θείας μοναρχίας, που έφτασαν τελικώς στην αίρεση του "Μοναρχιανισμού", όπως δείχνει και η ιστορία της Χριστιανικής δογματικής. Εάν εξεταστούν με προσοχή οι πηγές για την ιστορία αυτού του "μοναρχιανισμού" θα παρατηρήσουμε ότι ο Ιππόλυτος στο έργο του εναντίον του Νοέτο δέν χρησιμοποιεί ποτέ την έκφραση "μοναρχία". Στην "Ανασκευή", τήν χρησιμοποιεί μία φορά μόνον στην συζήτηση με τον Νοέτο, αλλά δέν μας δίνει να καταλάβουμε ούτε στο ελάχιστο ότι αυτός ο όρος υπολογίζεται απο αυτον σαν σλόγκαν τής διαμάχης τών αιρετικών οι οποιοι είχαν συγκεντρωθεί γύρω απο τον Νοέτο. Ο όρος μοναρχία λοιπόν ήταν σε χρήση στην γλώσσα τής Εκκλησίας χωρίς να σημαίνει κάτι ιδιαίτερο, σχεδόν σαν μεταφορά. Πώς όμως έτσι ξανφικά η προσοχή όλων συγκεντρώνεται σ'αυτή την λέξη, διότι κάποια στιγμή χρησιμοποιείται με μεγάλο πάθος αυτός ο όρος, ώστε να φτάνει να χαρακτηρίσει μία κάποια ομάδα στο εσωτερικό της Εκκλησίας της Ρώμης ή της Καρχηδόνος; Εάν ο Πραξέας και ο κύκλος του χρησιμοποιούν αυτή την έκφραση, αυτό εξαρτάται απο τον συνδυασμό της με την ταύτιση του Χριστού με τον Θεό, η οποία διαδιδόταν απο τον Πραξέα. Φαίνεται ότι ο Πραξέας έδωσε την συνηθισμένη έκφραση "μοναρχία", η οποία ετύγχανε εκκλησιαστικής χρήσεως στην εποχή του, στην ταύτιση του Χριστού με τον Θεό για λογικές αιτίες, τις οποίες αναγνώρισε ώς απαραίτητες για την πολεμική του ενάντια στο εκκλησιαστικό δόγμα. Ο Πραξέας φαίνεται πώς υπήρξε ο πρώτος, παρότι για πολεμικούς λόγους, που εφάρμοσε την έννοια της μοναρχίας στην σχέση τού Υιού με τον Πατέρα, ενώ μέχρι τότε αυτός ο όρος είχε εφαρμοστεί πάντοτε και μόνον στην κοσμολογία.

          Ας δούμε όμως τώρα την θέση του Τερτυλλιανού απέναντι στην μοναρχία τού Θεού. Ο νομικός Τερτυλλιανός αντιπαρέθεσε στην λογική τού "γραμματικού" Πραξέα, ο οποίος ταύτιζε τον Πατέρα με τον Υιό, μία κατασκευή νομικο-κρατική. "Γνωρίζω πώς μοναρχία δέν σημαίνει τίποτε άλλο παρά μόνον ένα και μοναδικό πρόσταγμα. Αλλά η μοναρχία, λόγω του γεγονότος ότι ανήκει σε έναν μόνον άνθρωπο, δέν καθορίζει παρά μόνον αυτόν στον οποίο ανήκει ή αυτόν που δέν μπορεί να έχει γιό ή πρέπει να κάνει ο ίδιος τον γιό του ή δέν μπορεί να διοικήσει την μοναρχία μέσω όποιου επιθυμεί". (Κατά Πραξέα C  3σ 230, 24 συν) ! "Έτσι λοιπόν δέν αποκλείεται να μπορεί η μοναρχία να ανατεθεί διαχειριστικά και σε άλλα πρόσωπα κοντινά τα οποία την αναλαμβάνουν σαν λειτουργοί της. Εάν ο μονάρχης έχει έναν γιό, αυτό δέν σημαίνει πώς η μοναρχία θα χωριστεί καθώς η μοναρχία δέν παύει να υπάρχει ακόμη και αν ο υιός γίνει μέτοχός της. Συνεχίζει να ανήκει κατά κύριο λόγο σ'αυτόν απο τον οποίο κοινωνείται στον Υιό. Και δεδομένου ότι παραμένει δική του, γι'αυτό είναι μοναρχία και εκείνη η οποία ανήκει σε δύο πρόσωπα τα οποία είναι στενά ενωμένα. [Εδώ στηρίζεται ο "επίσκοπος" του Ζηζιούλα και η φανταστική διαίρεση της Αγίας Τριάδος σε ιεραρχίες που έχουν στην κορυφή τους Τον Πατέρα! Μοναρχιανισμός είναι λοιπόν η πλάνη και του πρωτείου του πάπα και του αντιπροσώπου του Θεού και της εικόνος του Θεού. Επίσης και η εμμονή μερικών σήμερα, ότι εάν ήταν καλοί οι Επίσκοποι, η Εκκλησία θα έσωζε! Όπως λέει ο Αριστοτέλης, στην μάχη παίζουν οι στρατιώτες και ο στρατηγός. Δέν είναι όμως η αρχή τού πολέμου ο στρατηγός, αλλά η νίκη. Δέν είναι ο Επίσκοπος, αλλά η Βασιλεία. Αρχή της Εκκλησίας είναι λοιπόν ο Βασιλεύς, ο οποίος μπορεί να αλλάξει τα στρατηγικά δεδομένα κάθε στιγμή. Αυτός ο επίσκοποκεντρισμός, χαρακτηρίζει τις δύο σύγχρονες αιρέσεις, τον Οικουμενισμό και τον Αντιοικουμενισμό].

          Ακολουθεί μία διευκρίνιση, ότι η μοναρχία δέν παύει να είναι μοναρχία ακόμη και αν έχει στην  υπηρεσία της τόσες πολλές λεγεώνες και σχηματισμούς αγγέλων. Δέν σημαίνει ότι καταστρέφεται η μοναρχία εάν προσδίδεται στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα αντιστοίχως, η δεύτερη και η τρίτη τάξη της Ιεραρχίας. Αλλά μόνον εάν προσδίδεται "μία νέα δύναμις του ίδιου χαρακτήρος, και της ίδιας ποιότητος", με τον Θεό Δημιουργό, σε κάποιον άλλο που διακρίνεται απο τον Υπέρτατο Θεό [όπως κάνει ο Γνωστικισμός με τον κακό Δημιουργό π.χ.], όπως κάνουν οι Γνωστικοί, ο Βαλεντίνος και ο Πρόδικος. Και για να γίνει Θεολογικώτερος ο Τερτυλλιανός διευκρινίζει. "Η Τριάδα μέσω μίας σειράς βαθμών, οι οποίοι διαστραυρώνονται και συνδέονται [οι σχέσεις του Αυγουστίνου και του Γιανναρά], εξαρτάται απο τον Πατέρα και δέν αντιτίθεται στην Μοναρχία!"

          Εάν επικαλεστούμε την προηγούμενη ιστορία της έννοιας της "μοναρχίας", γίνεται φανερό πώς το πλαίσιο της Θείας μοναρχίας και η ερμηνεία της στην έκθεση του Τερτυλλιανού εναντίον του Πραξέα, φαίνονται, στις γενικές τους γραμμές, παραδοσιακά. Δέν έχουμε να κάνουμε με μία αυθεντική Θεολογική έρευνα, αλλά με ένα πολεμικό γραπτό, το οποίο αντλεί απο το παραδοσιακό υλικό. Νέα είναι μόνον η εικόνα της ερμηνείας της Θείας μοναρχίας βασισμένης στις δικανικο-κρατικές σχέσεις τής  Ρωμαϊκής εποχής: η σχέση ανάμεσα στον Χριστό και τον Θεό γίνεται κατανοητή απο την "διπλή Ρωμαϊκή αρχή". Αλλά στο βάθος και αυτή η προσπάθεια να καταστήσουμε λογικά κατανοητή την σχέση του Υιού με τον Πατέρα, είχε ήδη ξεκινήσει με την απολογητική γραμματεία, όπως αποδεικνύεται απο το 18ο κεφάλαιο της Απολογίας του Αθηναγόρα.

          Όσον αφορά το πραγματικό περιεχόμενο της εικόνας που ανέπτυξε ο Τερτυλλιανός, είναι περίεργο πώς η ίδια επιχειρηματολογία που χρησίμευσε στον Τερτυλλιανό για να καθορίσει την σχέση τού Υιού και του Αγίου Πνεύματος με τον Πατέρα, χρησιμοποιήθηκε έξω απο την Εκκλησία, για να δικαιώσει τον πολυθεϊσμό. Βρήκαμε την εικόνα που ήταν συνήθης στην παράδοση τής περιπατητικής σχολής, στο κείμενο "πάνω στον κόσμο" και στον Φίλωνα. Και τα στοιχεία δέν σταματούν εδώ, εάν σκεφθούμε και τον Ρήτορα Μάξιμο της Τύρου, ο οποίος μιλά για τον Θεό σαν τον "μεγάλο Βασιλιά", ο οποιος "είχε σαν συμμετέχοντες στην Βασιλεία, πολλούς απο τους ορατούς και τους αοράτους, των οποίων ένα μέρος εκτελεί υπηρεσία φύλακος τής εισόδου για να ανακοινώνει τους εισερχόμενους, άλλοι είναι βασιλείς, οι οποίοι συγγενεύοντας μαζί του, τρώνε μ'αυτόν και είναι φιλοξενούμενοί του, ενώ άλλοι είναι υπηρέτες τους και άλλοι ακόμη είναι κατώτεροι και απο αυτούς.

          Σύμφωνα με τον Ήλιο Αριστείδη, ο Ζεύς έδωσε τις τέσσερις επαρχίες στους Θεούς σαν υπάρχους και σατράπες. Με παρόμοιο τρόπο ο Κέλσος παρομοιάζει τους δαίμονες με τους σατράπες και τους διακόνους. Και στις ψευδο Κλεμεντίνιες Χ 14, αυτή η έννοια αναπτύσσεται σαν δόγμα Εθνικό "Όπως ένας αυτοκράτωρ που έχει στις διαταγές του κυβερνήτες, διοικητές, έπαρχους, χιλίαρχους, εκατόνταρχους, έτσι και ο μοναδικός μεγάλος Θεός έχει στις διαταγές του τούς Θεούς σαν υποτακτικές εξουσίες που ανήκουν σ'αυτόν,αλλά οι οποίοι μας κυβερνούν". Το ίδιο προκύπτει και απο τον Απολογητικό του Τερτυλλιανού, 24,3: για πολλούς η Θεότης διατίθεται σύμφωνα με ένα σύστημα όπου ένας κατέχει την πιό υψηλή εξουσία και πολλοί άλλοι διεκπεραιώνουν τις υποθέσεις του!  Έχουμε πάντοτε την ίδια έννοια, η οποία ήταν ιδιαιτέρως δημοφιλής ανάμεσα στους Εθνικούς. "Ο Βασιλεύς βασιλεύει, αλλά δέν κυβερνά". Οι Θεοί είναι βασιλείς, σατράπες, κυβερνήτες, φίλοι του βασιλέως  ή λειτουργοί, υπάλληλοι. Ενώ ο μοναδικός Θεός, ο οποίος παρομοιάζεται με τον Πέρση Βασιλέα ή με τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα κατέχει την αληθινή αυτοκρατορία (imperium). Ήδη πάντως ο Φίλων εναντιώνεται σ'αυτή την θεωρία. Δέν πρέπει να λατρεύουμε τους δούλους στην θέση του Κυρίου. Και αυτη η αντίρρηση τού Φίλωνος επιστρέφει συνεχώς, επαναλαμβανόμενη, στην Πατριστική γραμματεία. Ο Τερτυλλιανός π.χ. την επαναλαμβάνει στο 24,4 κεφάλαιο της Απολογητικής του. "Αλλά τότε τί είδους έγκλημα διαπράττουμε εμείς οι οποίοι έχουμε τέτοια πράξη και ελπίδα που προκαλεί την αντίδραση του Καίσαρος καθώς δέν δίνουμε το όνομα τού Θεού, όπως ακριβώς και το όνομά του αυτοκράτορος σε άλλους παρά μόνον στον υψηλότερο, απο την στιγμή που θεωρείται βασικό δικαίωμα να ονομάσουμε ή να αρνηθούμε να ονομάσουμε Καίσαρα κάποιον άλλον πέραν του Καίσαρος;".

          Είναι εκπληκτική η επιβεβαίωση πώς ο Τερτυλλιανός ο οποίος γνώριζε αυτή την εικόνα της ειδωλολατρικής Θεολογίας του πολυθεϊσμού, μπόρεσε και τόλμησε να την χρησιμοποιήσει για να ορίσει την Τριαδική σχέση. Ίσως το ιδανικό Ρωμαϊκό σύστημα τον εμπόδισε να αναγνωρίσει ότι είναι αδύνατον να μεταφέρουμε απλώς την κοσμική έννοια της μοναρίας απο την Εθνική Θεολογία στην Τριάδα, η οποία απαιτεί μία δική της εννοιολογική ανάπτυξη.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.