ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ (1)

ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ.

Τού Giovanni Reale

Ο Χέγκελ είναι ο Γερμανός Πρόκλος, Φωϋερμπαχ!

Αρχές της φιλοσοφίας του Μέλλοντος.

          ...Το έν Θεός τούτο δέ είπερ (εάν) ταγαθόν και εν ταυτόν, και γάρ ταγαθόν και Θεός ταυτόν ού γάρ μηδέν έστιν επέκεινα και ού πάντα εφίεται (τείνουν), Θεός τούτο και αφ'ού τα πάντα και πρός ό, τούτο δέ τα'γαθόν.

                             Στοιχεία Θεολογίας 113.

          Πάσα τοίνυν ημών η ζωή γυμνάσιον εστιν πρός εκείνην την Θέαν. Στον Παρμενίδη 1015, 38-40.

          Και τούτο έστι το άριστον της ενέργειας, εν ηρεμία των δυνάμεων πρός αυτό το θείον ανατείνεσθαι και περιχορεύειν εκείνο, και πάν το πλήθος της ψυχής συναγείρειν αεί πρός την ένωσιν ταύτην, και πάντα αφέντας όσα μετά το έν αυτώ προσιδρύεσθαι και συνάπτεσθαι τώ αρρήτω και πάντων επέκεινα τών όντων. Θεολογία Πλατωνική Ι,3

        

  ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ.

        

  Η ιστορική θέση του Πρόκλου, η τύχη του μέσα στο πλαίσιο της μεσαιωνικής σκέψης και της μοντέρνας και η μεγάλη του αναγέννηση επί των ημερών μας.

          Ι. Τα προβλήματα που πρέπει να τεθούν και να λυθούν προκαταρκτικώς για να είναι δυνατή η ανάγνωση και η κατανόηση τού Πρόκλου.

          Για την επιτυχία αυτής της κατανοήσεως είναι αναγκαίο να λογαριαστούμε με τέσσερα βασικά προβλήματα, υπερπηδώντας τα οποία θα μας ξέφευγε το νόημα και το μέγεθος τού μηνύματος του φιλοσόφου.

          1). Κατ'αρχάς είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσουμε με κατάλληλο τρόπο την θεωρητική σημασία της ιστορίας και της εξελίξεως τής φιλοσοφικής σκέψης τού ύστερου πλατωνισμού, ο οποίος ξαναγεννήθηκε πρός το τέλος τής εθνικής εποχής και ανεπτύχθη για μισή χιλιετία περίπου. Ο Πρόκλος σημαδεύει την τελειωτική φάση του Νεοπλατωνισμού.

          2). Αλλά πέραν τής ιστορίας τού ύστερου Πλατωνισμού, είναι αναγκαίο να λογαριάσουμε την Καθολική πρόοδο της Ελληνικής σκέψης, που σημαίνει μία πνευματική εμπειρία πέραν των χιλίων χρόνων, δεδομένου ότι ο Πρόκλος προσλαμβάνει άφθονα στοιχεία αυτής της παραδόσεως, καθότι εκμεταλλεύεται για παράδειγμα στοιχεία αριστοτελικά, εκτός απο στοιχεία νεοπυθαγορικά, όπως και στωϊκά.

          3). Επι πλέον είναι απαραίτητο να αποκτήσουμε κάποια γνώση της γεννήσεως και της σημασίας της Θεουργίας, η οποία στον Πρόκλο γίνεται ουσιώδης. Ιδιαιτέρως δέ καθίσταται αναγκαία η γνώση των "Χαλδαϊκών λόγων", στους οποίους ακριβώς η Θεουργία γίνεται Θεωρητική. Για τους τελευταίους νεοπλατωνικούς και ιδιαιτέρως για τον Πρόκλο, τα Χαλδαϊκά λόγια προσλαμβάνουν μία ανάλογη αξία με εκείνη που είχαν για τους Χριστιανούς τα ιερά κείμενα.

          4). Και τέλος, ιδιαιτέρως δέ στις μέρες μας, είναι αναγκαία και η απόκτηση τής νέας ερμηνείας του Πλάτωνος που πρότεινε η σχολή της Τυβίνγκης και ιδιαιτέρως τών "άγραφων δογμάτων", διότι ο Πρόκλος ωθεί στις ακραίες τους συνέπειες ακριβώς μερικές απο τις θεμελιώδεις κατακτήσεις του "άγραφου Πλάτωνος".

          Θα ξεκινήσουμε να ασχολούμαστε με το πρόβλημα. 1) της ιστορίας του ύστερου Πλατωνισμού. Με το πρόβλημα 2) των επιρροών του Αριστοτέλη στον Πρόκλο θα ασχοληθούμε στο δεύτερο κεφάλαιο. Και στο πρόβλημα 3) των Χαλδαϊκών λόγων και τα σχετικά με την Θεουργία, θα αφιερώσουμε το τέταρτο κεφάλαιο. Τέλος με το πρόβλημα 4) το οποίο αφορά μερικές ουσιώδεις σχέσεις που ενυπάρχουν ανάμεσα στον Πρόκλο και τα άγραφα δόγματα του Πλάτωνος, θα ασχοληθούμε στο τρίτο κεφάλαιο, στο οποίο θα συζητήσουμε την μεταφυσική του Πρόκλου και καθώς θα γίνεται απαραίτητο, απο τα θέματα που θα αναλύσουμε.

        

  ΙΙ. Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΥΣΤΕΡΟΥ ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΥ (Ο ΜΕΣΟΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΣ, Ο ΠΛΩΤΙΝΟΣ, Ο ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ ΚΑΙ Η ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ).

       

   Ποιά είναι, λοιπόν, τα ουσιώδη χαρακτηριστικά τής ιστορίας τού ύστερου πλατωνισμού, του οποίου ο Πρόκλος αντιπροσωπεύει την τελική στιγμή; Και ποιές είναι οι φιγούρες αυτών των Πλατωνικών με τους οποίους θα συγκριθεί ο Πρόκλος για να κατανοηθεί σωστά, με ακρίβεια;

          Στην διάρκεια του τελευταίου μισού αιώνος οι μελέτες που έγιναν σ'αυτά τα θέματα κέρδισαν μερικά χαρακτηριστικά που αλλάζουν μ'έναν ουσιώδη τρόπο τις παραδοσιακές πεποιθήσεις και γι'αυτο είναι αναγκαίο να σταθούμε με συντομία σ'αυτές τις νέες κατακτήσεις.

          Θα ξεδιπλώσουμε την εξελικτική παραβολή του ύστερου Πλατωνισμού στις ακόλουθες ουσιώδεις στιγμές.

          1). Ο Μεσοπλατωνισμός

          2). Ο Νεοπλατωνισμός του Πλωτίνου.

          3). Η νέα κατεύθυνση που χάραξε στον Νεοπλατωνισμό ο Ιάμβλιχος.

          4). Η ίδρυση και η εξέλιξη της νεοπλατωνικής σχολής των Αθηνών.

          Μόνον κατανοώντας τις βασικές γραμμές αυτής της εξελικτικής πορείας, η σκέψη του Πρόκλου, μπορεί να εκλάβει κάποιο κατάλληλο ιστορικό και θεωρητικό νόημα.

          1). Ο Μεσοπλατωνισμός.

          Εάν ξεκινήσουμε απο την ούτως ή άλλως ωραία εισαγωγική σύνθεση στα Στοιχεία της Θεολογίας του Πρόκλου, που παρουσίασε ο Dodds στις αρχές του Τριάντα του αιώνος μας, θα μπορέσουμε να τον κατανοήσουμε σε ικανοποιητικό βαθμό.

          Ο Dodds ισχυρίσθηκε πώς ο Ποσειδώνιος ήταν σχεδόν ένας πρόδρομος τού Νεοπλατωνισμού ή τουλάχιστον, ένας στοχαστής ο οποίος άφησε ένα ουσιαστικό ίχνος στον Νεοπλατωνισμό, ενώ στην διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών η μορφή του Ποσειδώνιου μειώθηκε δραματικά. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψιν μας ότι την εποχή που γράφηκε το έργο του Dodds αγνοούσαμε σχεδόν ολοκληρωτικώς την ύπαρξη εκείνης της εποχής τής ιστορίας τής ύστερης Πλατωνικής σκέψης που ονομάζουμε σήμερα Μεσοπλατωνισμό.

          Το 86 π.χ. ο Σύλλας κατέκτησε την Αθήνα, και κατά την διάρκεια της πολιορκίας της πόλεως, κατέστρεψε κυριολεκτικά τήν Ακαδημία. Και το χτύπημα που έδωσε ο Σύλλας στην Αθήνα ήταν τόσο βαρύ ώστε δέν επέτρεψε την επαναλειτουργία και το επίσημο άνοιγμα της Σχολής. Ο Αντίοχος της Ασκαλόνας, ο οποίος υπήρξε ο τελευταίος "ακαδημαϊκός" κάποιας αξίας, δέν κατόρθωσε να είναι "σχολάρχης" όπως υπήρξαν οι προηούμενοι του, διότι η Ακαδημία σαν ίδρυμα, με την παραδοσιακή έννοια δέν υπήρχε πλέον και επομένως προσπάθησε να είναι ένας κληρονόμος και ένας πνευματικός αρχηγός, επικεφαλής τής σκέψεως που είχε γεννηθεί και αναπτυχθεί σ'εκείνη την Σχολή. Δέν κατόρθωσε όμως και πολλά πράγματα, τόσο που στο τέλος της ζωής του περνά στην Συρία όπου και πεθαίνει το 60π.χ, αφήνοντας στην Αθήνα τον αδελφό του Αρίστο σαν συνεχιστή του έργου του. Και με τον Αρίστο σβύνει ολοκληρωτικώς αυτή η πνευματική επιβίωση της Αθηναϊκής Ακαδημίας. Και πράγματι δέν υπάρχουν πλέον πληροφορίες για επικεφαλείς αυτής της Σχολής και μάλιστα τον επόμενο αιώνα, ο Σενέκας αναφέρει γλαφυρώς : "Οι Ακαδημαϊκοί, τόσο οι Παληοί όσο και οι Νέοι έπαψαν να έχουν κάποιον επιφαλής"!

          Αλλά τότε, που και πότε ξαναγεννήθηκε ο Πλατωνισμός;

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.