Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (13)--ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

  ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο

Η βελτίωση της ζωής

Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του

Κοινωνική φυσική (2)

Ο κύριος Pimbley κάνει μια ομιλία, στην οποία συμβουλεύει τους φυσικούς να σουλουπωθούν για να είναι εμφανίσιμοι στην Wall Street

Ο Kahn για παράδειγμα, είχε παρουσιάσει στο τρομοκρατημένο κοινό του τον υπολογισμό που προέβλεπε πως η μέγιστη δυνατή επίθεση που η Σοβιετική Ένωση θα μπορούσε να διεξάγει, θα κατέστρεφε όλες τις 53 μεγαλουπόλεις των ΗΠΑ. Αυτό θα ήταν άσχημο, αλλά το 60% των Αμερικανών δεν ζούσαν στις μεγαλουπόλεις. Και συνεχίζει ο Kahn: «Μπορείτε να ζήσετε με αυτό το δεδομένο; Η απάντηση είναι: ναι. Είναι το είδος της τραγωδίας το οποίο μπορούμε να αποδεχθούμε. Δεν είναι όπως τον κεραυνό στο Λονδίνο, μετά τον οποίο οι άνθρωποι έβλεπαν το χέρι ενός καταχωμένου κοριτσιού ή άλλα τρομερά πράγματα. Μετά την πυρηνική επίθεση δε θα κουβαλάτε τις εικόνες αυτές για το υπόλοιπο της ζωής σας. Οι άνθρωποι στις πόλεις στόχους θα πεθάνουν. Εσείς όμως δε θα δείτε τα πτώματα, καταλαβαίνετε; Δε θα γίνει μπροστά στο κατώφλι σας. Θα ακούσετε ίσως ότι η Νέα Υόρκη καταστράφηκε, αλλά εσείς θα είστε στο Princeton…»⁷⁷.

Είναι δύσκολο να πούμε τί από τα λεγόμενα του Kahn κατά τις δημόσιες παραστάσεις του ήταν παιχνίδι, μπλόφα, μήνυμα που έστελνε στους Σοβιετικούς, ότι οι Αμερικανοί ήταν διατεθειμένοι να θυσιάσουν εκατομμύρια ανθρώπους. Το παιχνίδι ήταν άλλο: η μια πλευρά (Σοβιετική Ένωση) έπρεπε να μάθει, πως άλλη η πλευρά (ΗΠΑ) ξέρει ότι η Σοβιετική ένωση ξέρει ότι οι ΗΠΑ θα πατούσαν επί πτωμάτων.

Και επειδή τίποτα που λεγόταν δεν εννοούνταν, ο  Kahn είχε ένα άλλο λόγο για να παρουσιάσει το τρομακτικό του σενάριο. Η RAND Corporation έψαχνε νέους πόρους, και είχε προτείνει στην κυβέρνηση, να σχεδιάσει πόλεις και να προβεί σε μέτρα αποκέντρωσης, βάσει των μοντέλων της κυβερνητικής⁷⁸. 

Ο μοναδικός συνδυασμός: απεριόριστοι οικονομικοί πόροι, χρήση υπολογιστών για την αριθμητική ανάλυση των δεδομένων, η θεωρία παιγνίων και η ατομική βόμβα, είχε δημιουργήσει προφανώς εκείνες τις συναισθηματικές και σεξουαλικές φαντασιώσεις παντοδυναμίας, οι οποίες εμφανίζονται αργότερα στις αποκαλύψεις περί της Wall Street. 

Κάποτε συναντήθηκαν οι άνθρωποι της RAND με τους στρατηγούς, για να συζητήσουν, τι θα έκαναν, εάν η Σοβιετική Ένωση διενεργούσε επίθεση στην δυτική Ευρώπη, αποκλειστικά με συμβατικά όπλα. Στην περίπτωση αυτή, το στρατηγικό σχέδιο της αεροπορίας προέβλεπε χτύπημα όλων των στόχων στην Ρωσία και την Κίνα, με ατομικά όπλα. Βάσει των υπολογισμών αυτή η αντεπίθεση θα σκότωνε 285 εκατομμύρια ανθρώπους. Ο Kahn είχε πει, πράγμα που προκάλεσε το γέλιο στους στρατηγούς: «Κύριοι μου, εσείς δεν έχετε πολεμικό σχέδιο, εσείς έχετε πολεμικό οργασμό.⁷⁹»

Ο Kahn ήταν αυτός που επινόησε στο bestseller του, «Ο θερμοπυρηνικός πόλεμος», μια «Doomsday Machine»(μηχανή της τελικής κρίσης). Αυτή η μηχανή θα ανατίναζε αυτόματα ολόκληρο τον κόσμο, σε περίπτωση επίθεσης των Σοβιετικών. Ο ίδιος όμως επισήμανε ότι μια τέτοια μηχανή δεν θα ήταν αξιόπιστη, και για τον λόγο αυτό, σε κανένα από τους στρατηγούς, δεν άρεσε η ιδέα του Kahn.

Πενήντα χρόνια αργότερα, ο Αμερικανός δημοσιογράφος(που εξειδικεύεται στις ανταποκρίσεις από τα χρηματιστήρια), ο Michael Lewis, έβαλε ως υπότιτλο στο βιβλίο του, που ασχολείται λεπτομερώς με την κατάρρευση των αγορών και τα αίτια που την προκάλεσαν, την εξής πρόταση: «Στο εσωτερικό της Doomsday Machine».

Η λογική της RAND ήταν: κανένας δε θα ρισκάρει να καταστρέψει τον κόσμο, εάν και ο ίδιος θα πεθάνει από το εγχείρημα.[ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΛΟΓΙΚΗ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΠΙΣΤΩΝ]

Πενήντα χρόνια αργότερα, η λογική των Too-big-to-fail στρατηγών, από την Lehman μέχρι την AIG, ήταν: κανένας δε θα ρισκάρει να μας αφήσει να καταστραφούμε, εάν καταστρεφόμενοι πρόκειται να παρασύρουμε ολόκληρο τον κόσμο στην άβυσσο.

Ο ενθουσιασμός των Αμερικανών φυσικών είχε αρχίσει να φθίνει από την δεκαετία του ’70 μέχρι την ανάληψη της προεδρίας από τον Reagan. Οι μισθοί είχαν μειωθεί και συνθήκες εργασίας είχαν χειροτερεύσει. Οι ατομικές βόμβες δεν ήταν πια «εντυπωσιακές», και ολόκληρο το στρατιωτικό-επιστημονικό σύμπλεγμα, αντιμετωπίζονταν με δυσπιστία, ως συνέπεια του πολέμου στο Βιετνάμ και των αναταραχών του 68. Ούτε ο Herman Kahn θα ήταν σε θέση να γεμίσει τις αίθουσες όπως παλιά.

Όταν οι πρώτες έντονες μειώσεις της χρηματοδότησης έγιναν αισθητές στους φυσικούς, και το επάγγελμα του ατομικού φυσικού δεν ήταν πια το όνειρο κάθε νεαρού Αμερικανού, πολλοί από τους φυσικούς θυμήθηκαν τους παλιούς τους φίλους στις οικονομικές επιστήμες. Προπάντων από εκείνο τον κλάδο των οικονομικών επιστημών που συμμετείχε στα μεγάλα ατομικά προγράμματα και στα διανοητικά τους παιχνίδια.

Σε αυτό το σημείο εμφανίζονται για πρώτη φορά οι φυσικοί στην Wall Street. Η ανάληψη της προεδρίας από τον Reagan και οι φαντασιώσεις που συνόδευαν το πρόγραμμα SDI, είχαν διακόψει την έξοδο(των φυσικών προς την Wall Street). Η μη στρατιωτική μορφή επαφής όμως, μεταξύ των δυο σφαιρών, δηλαδή μιας από τις κοινωνικές επιστήμες με το όνομα οικονομικά, και μιας από τις θετικές επιστήμες με το όνομα φυσική, έφερε στον κόσμο κάτι το οποίο θα μας άλλαζε για πάντα: ήταν η αρχή της «κοινωνικής φυσικής».

Στις αρχές του ’90 είχε ξεκινήσει η μεγάλη μετοίκηση. Παλαιότεροι φυσικοί εγκατέλειπαν τα στρατιωτικά προγράμματα και προσλαμβάνονταν από τράπεζες και μάνατζερ των fonds. Αυτοί οι «quants» ή «τεχνικοί πυραύλων», όπως τους αποκαλούσαν στην Wall Street, υπονοώντας το Manhattan Project, στην αρχή ήταν απλά ανθρώπινοι υπολογιστές, περίεργες μορφές, που οι «πραγματικοί» τραπεζίτες περιφρονούσαν ή ειρωνεύονταν.

Η συμπεριφορά και η ενδυμασία τους ερέθιζε τους υπόλοιπους. Ο σύλλογος φυσικών συμβούλευε εκείνους που ήθελαν να φύγουν από τα εργαστήρια των πανεπιστημίων και να πάνε στην Wall Street, να προσέξουν την κόμμωση τους και την ενδυμασία, να πάνε τα ρούχα τους για χημικό καθαρισμό, να είναι μετριόφρονες στην επίδειξη της εξυπνάδας τους, και να κάνουν κάτι να αντιμετωπίσουν την τάση των φυσικών για απομόνωση.

Αυτό όμως που συνέβη ήταν κάτι πολύ περισσότερο από αλλαγή επαγγέλματος: οι επιστήμονες δεν πήραν απλώς νέα ρούχα και κόμμωση. Είχε γεννηθεί ένα νέο είδος.

Στα μέσα του ’90, ο Jonathan Berk, οικονομικός επιστήμονας, είχε πει: «κανένα δεν ενδιαφέρουν αυτές οι εργασίες»⁸⁰. Όμως, λίγα χρόνια αργότερα, οι φυσικοί είχαν εκτοπίσει τους οικονομολόγους από τα τμήματα που ασχολούνταν με ποσοτικές αναλύσεις.

Η ιστορία των quants ξεκινά την δεκαετία του ’70, με την γέννηση του τύπου, «ο οποίος θα άλλαζε για πάντα τους κανόνες βάσει των οποίων λειτουργεί το σύστημα της οικονομίας»⁸¹. Εννοούμε τον τύπο των Black και Scholes, με τον οποίο μπορούσε να προβλεφθεί η αστάθεια των μετοχών, κάτω από κάποιες ιδεατές συνθήκες(και για την περιγραφή των μοντέλων, ο άνθρωπος χρησιμοποιεί μοντέλα).

Ακόμα και νηφάλιοι παρατηρητές, όπως ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Scott Patterson, παρομοιάζουν την επίδραση του τύπου των Black και Scholes, για τον οποίο πήραν και το βραβείο Νόμπελ, με την επίδραση που είχε η διάσημη εξίσωση του Einstein, που έφερε επανάσταση στην εικόνα που είχε η φυσική για τον κόσμο, που οδήγησε στο Manhattan Project και την ατομική βόμβα:

«Όπως η ανακάλυψη του Einstein... έτσι και ο τύπος των Black και Scholes, άλλαξε δραματικά τον τρόπο με το οποίο οι άνθρωποι έβλεπαν τον πελώριο κόσμο του χρήματος και των επενδύσεων. Είχε απελευθερώσει τις εσωτερικές καταστροφικές δυνάμεις, και ταυτόχρονα άνοιξε τον δρόμο για μια σειρά οικονομικών καταστροφών, οι οποίες κατέληξαν στην καταστροφή τον Αύγουστο του 2007, που συντάραξε ολόκληρο τον κόσμο.⁸²»

Στην δεκαετία του ’80, ο τύπος αυτός, που δουλειά του ήταν να υπολογίζει μοντέλα τιμών (για τις διάφορες επιλογές που είχε κανείς στο χρηματιστήριο), είχε ενσωματωθεί στις μικρές υπολογιστικές μηχανές, που με το πάτημα ενός κουμπιού έβγαζαν το αποτέλεσμα, και ξαφνικά η ζωή είχε γίνει πολύ πιο  απλή. Μερικοί συγγραφείς εντοπίζουν την αρχή της μεγάλης αλχημείας των οικονομικών τον Απρίλιο του 1973, όταν η Texas Instruments διαφήμισε τις υπολογιστικές τις μηχανές στο «Wall Street Journal» με το εξής σλόγκαν: «Βρίσκετε το αποτέλεσμα του τύπου των Black και Scholes... εάν χρησιμοποιείτε τις υπολογιστικές μας μηχανές.⁸³» Για τους επινοητές του τύπου, η ιστορία τελείωσε ως γνωστόν με μια αποτυχία: το Fond που δημιούργησαν βάσει του μοντέλου τους, το «Long Term Capital Management», χρεοκόπησε φαντασμαγορικά το 1998.

Ήταν πάντως η αρχή. Μια σειρά παρόμοιων παραγώγων, υπόσχονταν πρακτικά ασφαλείς επενδύσεις, και χρησιμοποιούσαν τον τύπο για πράγματα για τα οποία δεν έπρεπε να εφαρμοσθεί.

Μια ύστερη ανάλυση της κρίσης και των μοντέλων της αναφέρει: «είναι σαν να τοποθετείς τα θεμέλια ενός κτιρίου, χωρίς να ξέρεις από τι υλικό είναι τα θεμέλια.⁸⁴»

Το όλο εγχείρημα που ξεκίνησε την δεκαετία του ’90 στις αγορές, ακούγεται σαν μια επισήμανση του μεγάλου μαθηματικού R. W. Hamming για το πρόγραμμα στο Los Alamos, όταν διαπίστωσε πως: «η κατασκευή της βόμβας ήταν δυνατή μόνο με την χρήση των υπολογιστών. Όσο πιο πολύ και πιο έντονα όμως σκεφτόμουν αυτά τα πράγματα, τόσο πιο σαφές μου γινόταν, ότι η ουσία της επιστήμης θα άλλαζε, εάν χρησιμοποιούσαμε πιο συχνά τις προσομοιώσεις στον υπολογιστή και πιο σπάνια τα πειράματα στον πραγματικό κόσμο... τότε υπήρχε ένας υπολογισμός που έλεγε ότι η δοκιμαστική βόμβα θα μπορούσε να προκαλέσει ανάφλεξη της ατμόσφαιρας. Με άλλα λόγια: η δοκιμή, βασιζόμενη σε μια προσομοίωση στον υπολογιστή, έθεσε σε κίνδυνο την ζωή στο σύμπαν.⁸⁵»

Ο Warren Buffett είχε προειδοποιήσει πριν το ξέσπασμα της κρίσης, για τα «όπλα μαζικής καταστροφής» στην Wall Street, χωρίς να οδηγήσει τους παραλληλισμούς στα άκρα: είναι σαφές πως οι προσομοιώσεις δεν είναι παράλληλα σύμπαντα σε συνθήκες εργαστηρίου. Οι προσομοιώσεις αυτές παραπλανούν μερικούς που παίρνουν επικίνδυνες αποφάσεις, τις συνέπειες των οποίων πληρώνουν όλοι οι υπόλοιποι.

Η σύγκριση των τεχνολογιών της οικονομίας με το Los Alamos, δεν είναι πειστική μόνο στο θεωρητικό επίπεδο, αλλά και στο κοινωνιολογικό. Οι φυσικοί του Los Alamos, βρίσκονταν κατά την δεκαετία του ’30 στην ίδια κατάσταση όπως οι φυσικοί, τους οποίους το 1996 συμβούλευσε ο Pimbley να «μεταναστεύσουν». Και τότε είχαν μεταναστεύσει αμέτρητοι φυσικοί (πολλοί από αυτούς είχαν εξαναγκαστεί) στήν στρατιωτική βιομηχανία, την οποία δεν εγκατέλειψαν μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Και τώρα συνέβη πάλι.

Στην Ευρώπη μας διέφυγε κάπως, με τι γιγάντιες προσδοκίες υποδέχθηκε τους φυσικούς η Wall Street. Το Newsweek παραθέτει την δήλωση ενός διευθυντή της JP-Morgan, από την δεκαετία του ’90: «Γνώριζα ανθρώπους που είχαν εργαστεί για το πρόγραμμα Manhattan. Και όσοι από μας συμμετείχαν σε αυτό το ταξίδι(Wall Street), είχαν τό ίδιο αίσθημα. Λες και συμμετείχαμε στην δημιουργία ενός απίστευτα μεγάλου πράγματος(μεγάλου όπως η ατομική βόμβα).⁸⁶»

 Συνεχίζεται

Αμέθυστος