H OIKONOMIA TOY ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ - Η ΝΕΑ ΑΙΡΕΣΗ ΠΟΥ ΔΙΑΛΥΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ (13) -κατά οικουμενισμού καί νεοορθοδοξίας.

του HENRI DE LYBAC

ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΡΙΑ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ.

Με τον Ντοστογιέφσκι..........εκλαϊκεύεται. 

Ο πιό σημαντικός μάρτυρας της Οικονομίας του Αγίου Πνεύματος ή της καταλήψεως και της ταυτίσεως της διανοίας με το ΝΕΟ, είναι ο Ντοστογιέφσκι. Δέν θα μείνουμε στις γλυκανάλατες δηλώσεις του Ernst Bloch (τον οποίο θα επισκεφθούμε στην συνέχεια), σύμφωνα με τον οποίο ο μεγάλος μυθιστοριογράφος είχε αντιληφθεί στα όνειρά του «την μουσική τού Βυζαντίου που είχε διατηρήσει μέσα του ο Ωριγένης του και πίστευε ως εκ τούτου στην επιστροφή του Αγίου Πνεύματος». Ο Αλεξανδρινός δέν είχε καμμία σχέση και δέν είναι καθόλου το αρχαίο Βυζάντιο, αλλά είχε η απολύτως μοντέρνα George Sand, η οποία λειτουργησε σαν μύστης και ψυχαγωγός, όπως και για τον Herzen. Απλώς πρέπει να δούμε τα όρια της επιρροής αυτής!

Στα 1923, ο Ivan Puzyma είχε δημοσιεύσει στην Γερμανία ένα άρθρο, ο Ντοστογιέφσκι και το Αιώνιο Ευαγγέλιο, στο οποίο είχε σχεδιαστεί ένας πρώτος παραλληλισμός ανάμεσα στο Spiridion και στους Αδελφούς Καραμαζώφ. Επανέλαβε με περισσότερες λεπτομέρειες το θέμα στα 1939 στις «Μελέτες» του: «Η λογοτεχνική συγγένεια των Αδελφών Καραμαζώφ και του Spiridion», αφού μας θυμίζει , πώς σύμφωνα και με τον ίδιο τον Ντοστογιέφσκι, η επιρροή της George Sand στην νεότητά του υπήρξε απολύτως ιδιαίτερη. Την εκθείασε διότι αποκατέστησε τις αρχές της Επαναστάσεως και για το γεγονός ότι πίστεψε στην ηθική τελειότητα τού ανθρώπου και τέλος ομολόγησε πώς είδε σ’αυτή, ανεξαρτήτως ορισμένων θέσεων της, μία απο τις μεγαλύτερες μαθήτριες του Χριστού. Στην συνέχεια λοιπόν ο συγγραφεύς αναφέρει ένα χωρίο στο οποίο ο μυθιστοριογράφος δηλώνει πώς το πρώτο κείμενο τής Sand που διάβασε ήταν το διήγημα L’ucoque, και πώς βρισκόταν κατόπιν τούτου σε πυρετώδη ένταση για όλη την επόμενη νύχτα. Το διήγημα είχε εμφανιστεί στο «περιοδικό των δύο κόσμων» στα 1838 και στο τέλος του ιδίου έτους το περιοδικό ξεκινούσε την δημοσίευση του Spiridion (εκ του Spirito που σημαίνει πνεύμα).

Η ομοιότης ανάμεσα στο θέμα του Spiridion και των Αδελφών Καραμαζώφ είναι απίστευτη. Ας δούμε όμως με απόλυτη συντομία τήν ψυχή της George Sand, όπως την εκτυπώνει ο βιογράφος της Wladimir Karenin: «Απο τότε που ακούμπησε τα μεγάλα προβλήματα τής ανθρωπότητος, της πίστεως, του καλού και του κακού, βυθίστηκε στα δόγματα του Αγίου Ιωάννη και τα αντιπαρέβαλε σε κείνα του Αγίου Πέτρου, του Αποστόλου της στρατευμένης Εκκλησίας, της αδιαλλαξίας και της μισαλλοδοξίας. Έγραψε κάποια στιγμή μάλιστα σ’έναν παπά που την είχε ενθαρρύνει για κάποια φιλανθρωπική προσφορά: Την ημέρα που θα κηρύξετε καθαρά και απλά το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, χωρίς ψευδή σχόλια, εγώ θα ρίξω την συμμετοχή μου στο Φιλανθρωπικό έργο της ελεημοσύνης, στο κουτί της Εκκλησίας σας».

Ο Ντοστογιέφσκι απλοποιεί το τριπλό σχήμα της Sand, Spiridion-φωτισμός, φωτισμός-Αλέξης, Αλέξης-Αγγελος, και το συγκεντρώνει στην μοναδική σχέση ανάμεσα στον Στάρετς Ζωσιμά και στον δόκιμο Αλέσα ή Αλεξέι, που είναι το ίδιο όνομα του Αλέξης. Και στο ένα και στο άλλο έργο ο γέρος αποκαλύπτει στον νεότερο την προηγούμενη κοσμική του ζωή, την μεταστροφή του, τις πιό μυστικές του σκέψεις. Ο Ζωσιμάς δίνει στον Αλεξέϊ, την ίδια παράξενη υποχρέωση να επιστρέψει στον κόσμο, που είχε δώσει ο Αλέξης της Sand στον νεαρό εξομολογούμενο του, τον Αγγελο. Μετά τον θάνατό του, αντί για το θαύμα που περίμεναν τα πνευματικοπαίδια του, η μνήμη του Στάρετς σβύνει, όπως και εκείνη του Αλέξη. Πρέπει να σημειώσουμε σ’αυτό το σημείο πώς ο Ντοστογιέφσκι είχε διαβάσει το Spiridion στην πρώτη του έκδοση, στην οποία δέν αναφερόταν ακόμη το όνομα του Ιωακείμ, κάτι που εξηγεί και την απουσία του στους Αδελφούς Καραμαζώφ. ( ήταν λοιπόν οπαδός του Ιωακείμ χωρίς να το γνωρίζει). Η εξάρτησή του πάντως είναι ξεκάθαρη.

Και πραγματικά είναι: ο Ντοστογιέφσκι καθυστερημένα ενθυμείται το Spiridion. Όμως αυτοί οι χαρακτήρες ενώνονται με τόσους άλλους, αποσπασμένους απο άλλους συγγραφείς και απο την πραγματικότητα πάνω απ’όλα, που θολώνει αρκετά το τοπίο των αληθινών προθέσεων τού Ντοστογιέφσκι. Ας σημειώσουμε ιδιαιτέρως πώς οι δύο χαρακτήρες, που παρουσιάζουν μία κάποια συμμετρία με εκείνους της Sand, ο στάρετς Ζωσιμάς και ο μαθητής του Αλέσα, ανήκουν στην πραγματικότητα. Η συναστροφή του με τον Σολόβιεφ, που ενέπνευσε τον Ντοστογιέφσκι στην περιγραφή τού Αλέσα, τον απομακρύνει αρκετά απο μία απλή μίμηση της Sand. Εξάλλου στις πρώτες εκδοχές του Μυθιστορήματος, ο νεαρός ονομαζόταν «ο ηλίθιος» όπως ο πρίγκιπας Μίσκιν και εάν στην συνέχεια ο συγγραφέας του έδωσε το όνομα του Αλέσα, το έκανε στην μνήμη του γιού του Αλεξέϊ, ο οποίος πέθανε τριών ετών τον Μάϊο του 1878. Το Spiridion εδώ δέν μετράει. Όσο για τον γερο-Ζωσιμά, ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι μας πληροφορεί για την καταγωγή του: «Δέν θα επινοήσω τίποτε, έγραψε το 1870 στον Μαϊκοφ, περιοριζόμενος να παρουσιάσω τον αληθινό Τύχων, τον οποίο κρατώ μέσα στην καρδιά μου χρόνια».

Ο Ρώσος συγγραφεύς έθρεψε ίσως κάποιες ψευδαισθήσεις, όπως και πολλοί σύγχρονοι του, γύρω απο την George Sand. Διατήρησε γι’αυτή έναν σταθερό θαυμασμό. Αυτό όμως δέν σημαίνει πώς ο Χριστιανισμός του ή ο σοσιαλισμός τους είναι ανάλογος. Προσπαθεί οπωσδήποτε να φανερωθεί σ’ένα αδύνατο έργο, σε μία υπεράνθρωπη προσπάθεια. Διότι όσο πετυχημένοι και αν είναι οι Αδελφοί Καραμαζώφ, δέν έχουν νόημα, παρά μόνον εάν ληφθούν σαν μία πρώτη σημείωση, ένα απόσπασμα, σαν μία απλή εισαγωγή (μία στιγμή μας λέει ο ίδιος της πρώτης νεότητος του ήρωά του) σε κείνη της «ζωή ενός μεγάλου αμαρτωλού» που είχε κατά νού απο χρόνια και δέν γράφτηκε ποτέ. Εάν θέλουμε να μιλήσουμε με κάποια ακρίβεια για επιρροές, δέν πρέπει να σκεφτόμαστε τόσο την Sand, όσο τον Βλαδίμηρο Σολόβιεφ, ή τον Νικολάϊ Φεντόροφ. Και εάν θέλουμε να φανερώσουμε το αληθινό κέντρο, το ουσιώδες θέμα του έργου, ίσως θα’πρεπε να ανατρέξουμε στο θέμα «παιδικότης»

Συνεχίζεται

Αμεθυστος.