ΠΕΡΙ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΕΩΣ (5)-επανάληψη

Του A.J. NIJK

Η εκκοσμίκευση σαν κρυστάλλωση της Εκκλησιαστικής κριτικής στον πολιτισμό.

Είναι πολύ πιθανόν η χρήση του όρου εκκοσμίκευση εκ μέρους του Troeltsch να συνέβαλλε στην διάδοση του. Αλλά στα χρόνια γύρω στα είκοσι και τριάντα εκκοσμίκευση είναι ο κατ’ εξοχήν όρος που χρησιμοποιείται, για μια οργίλη και βίαιη κριτική του πολιτισμού και της κουλτούρας από μέρους της Εκκλησίας.

Αυτό εμφανίζεται κατ’ αρχάς ιδιαιτέρως στην Γερμανία. Ίσως η κατάσταση της χώρας μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο να υπήρξε η αιτία. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το μέτωπο του πολέμου αντιστρέφεται. Στο τέλος του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνος εκκοσμίκευση ήταν το σύνθημα όλων εκείνων που κατεύθυναν τις επιθέσεις τους εναντίον αυτού που συνέχιζαν να θεωρούν μια άδικη θέση η οποία μονοπωλούσε την Εκκλησία και τον Χριστιανισμό. Αλλά πολλά πράγματα είχαν ήδη αλλάξει. [ο πολιτισμός απεδείχθη λίγος, διότι ο πιο πολιτισμένος λαός της εποχής οδήγησε την ανθρωπότητα σε θηριωδίες κάτω από τις μελωδίες του Μότσαρτ]. Τώρα είχε έρθει η σειρά της Εκκλησίας να πιστέψει πως πρέπει να υπερασπιστεί τα δικαιώματά της εναντίον μιας ουδέτερης πολιτισμικής πολιτικής, από μέρους της εξουσίας. Τώρα, πράγματι, το κράτος έβλεπε την ευθύνη του στην εξασφάλιση της ειρηνικής συνυπάρξεως μιας πληθώρας ομολογιών και ιδεολογιών. Αλλά, αναρωτιέται η Εκκλησία, μέχρι ποιού σημείου μπορεί να φτάσει το κράτος, σ’ αυτό το θέμα;

«Υπάρχουν πολλά κατευθυντηρία κέντρα της πολιτισμικής μας σημερινής πολιτικής, η οποία με μεγάλη φυσικότητα ταυτίζει την ουδετερότητά της σε θέματα παιδείας με την εκκοσμικευμένη παιδεία», γράφει ο Helmut Schreinerτο 1930 σε ένα άρθρο με τον τίτλο: Η εκκοσμίκευση σαν βασικό πρόβλημα του Γερμανικού πολιτισμού! Και για να κατανοήσουμε το κλίμα στο οποίο ειπώθηκαν αυτά τα πράγματα, ας διαβάσουμε άλλο ένα απόσπασμα! «Ο φόβος του Θεού πέθανε. Αλλά στην θέση του εισήλθε ένας άλλος φόβος, ο φόβος του κόσμου. Αυτός ο φόβος έχει ήδη σφραγίσει βαθειά την εποχή μας και στις διάφορες πτυχές του προκαλεί ήδη ναυτία. Ο θαυμασμός της κουλτούρας (καλλιέργειας) αλλάζει σε περιφρόνηση. Η σκοτεινή πόρτα στην οποία οδηγεί κάθε εκκοσμίκευση είναι η απαισιοδοξία»!

Μερικοί ετοιμάζονται για την «νίκη καταπάνω στην εκκοσμίκευση» για μια νέα κατάκτηση της κουλτούρας. Πρέπει να αποκοσμικεύσουμε την επιστήμη και την εκκοσμικευμένη κουλτούρα. Δεν είναι δύσκολο λοιπόν να καταλάβουμε πως η διαλεκτική θεολογία, η οποία εμφανίστηκε και αυτή μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, και κερδίζει αμέσως φήμη και κύρος, μένει μακρυά από αυτήν την επιθυμία της αποκοσμικεύσεως και του επαναχριστιανισμού της κοινωνίας. Η ιδέα ενός εκχριστιανισμού της οικογένειας, του κράτους και της κοινωνίας είναι μια από τις ψευδαισθήσεις του πολιτισμικού ιδεαλισμού, η οποία σύμφωνα με τον Fr.Gogarten  όχι μόνον διαψεύσθηκε από την πρόσφατη ιστορία, αλλά πρέπει να απορριφθεί για θεολογικούς λόγους. Ο Καρλ Μπαρτ εξέφρασε αμέσως την αποδοκιμασία του για έναν «προτεσταντισμό της κουλτούρας» στον οποίο η αλήθεια της πίστεως μειώνεται τελικώς στις πολιτισμικές της συνέπειες. «το θείο είναι κάτι πλήρες, κλεισμένο στον εαυτό του, κάτι απολύτως νέο και διαφορετικό στην σύγκρισή του με τον κόσμο. Βεβαίως να εκκοσμισκεύσουμε για άλλη μια φορά τον Χριστό, σήμερα για παράδειγμα, για να ευχαριστήσουμε την σοσιαλδημοκρατία, τα κινήματα ειρήνης, την επανάσταση των νέων, όπως συνέβη στο παρελθόν με τους πατριώτες, τον γερμανισμό, με τον φιλελευθερισμό των διανοουμένων, αυτό ναι είμαστε ικανοί να το διαπράξουμε, αλλά ας το ομολογήσουμε, μας πονάει λίγο, δεν θα θέλαμε να προδώσουμε για άλλη μια φορά τον Χριστό».

Ας παρατηρήσουμε όμως  πώς αυτό το απόσπασμα μας προσφέρει μια νέα παραλλαγή της χρήσεως του όρου εκκοσμίκευση. Εδώ μιλάμε τώρα για να εκκοσμικεύσουμε το θείο, και τον ίδιο τον Χριστό, προσαρμόζοντας τον σε ένα πολιτισμικό δεδομένο, δηλαδή ειπωμένο διαφορετικά: Να η Βιβλική σημασία της έννοιας της εκκοσμικεύσεως: να σκεφτόμαστε και να ζούμε μέσα στο σχήμα της παληάς τάξεως, η οποία προορίζεται να χαθεί με την ανατολή της Βασιλείας του Θεού, να αφομοιωθούμε στον κόσμο, αντί να αφομοιωθούμε στον Κύριο που είναι το Πνεύμα! (J. de Graaf).

Όμως από ιστορικής απόψεως, η εκκοσμίκευση ξεκινά με τον Κωνσταντίνο «Η αρχαία ιεροποίηση του πολιτισμού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αντικαθίσταται από την Χριστιανική ιεροποίηση. Αλλά αυτή η ιεροποίηση του αρχαίου αιώνος πληρώθηκε με την εκκοσμίκευση της Χριστιανικής θρησκείας». Αλλά όμως προσδιορίζει, εμείς δεν θεωρούμε την εκκοσμίκευση τού πολιτισμού σαν μια καταστροφή. Όμως η εκκοσμίκευση της Χριστιανικής θρησκείας μας μοιάζει σαν ένας συνεχής πειρασμός.

Αντιθέτως όμως η διαλεκτική θεολογία, ήδη πριν από το 1933 είχε μιλήσει για τον εθνικοσοσιαλισμό σαν μια «εκκοσμικευμένη εσχατολογία». Ακριβώς δέ αυτά τα χρόνια, το 1938, ο Καρλ Μπαρτ έγραψε την δέκατη έβδομη παράγραφο από το διάσημο κείμενό του  «προλεγόμενα στην εκκλησιαστική δογματική», με τον τίτλο: «Η αποκάλυψη του Θεού σαν το τέλος της θρησκείας». Η κριτική του Μπαρτ στην θρησκεία σαν ανθρωπίνου φαινομένου βρίσκει σ’ αυτήν την παράγραφο την κλασσική της μορφή. Η θρησκεία είναι εδώ, η κυριαρχία των προσπαθειών του ανθρώπου ώστε να δικαιωθεί και να αγιάσει από μόνος του, μπροστά σε μια εικόνα του Θεού, η οποία έγινε αυθαίρετα και από την δική μας αυθεντία! Η θρησκεία, ακόμη και η Χριστιανική θρησκεία είναι κατά βάθος απιστία, και τελικώς η θρησκεία είναι το παιχνίδι του ανθρώπου που δεν έχει Θεό.

Σ’ αυτήν την ευρύτατη πραγματεία γύρω από την θρησκεία σαν θεολογικό πρόβλημα, ο όρος εκκοσμίκευση δεν καταλαμβάνει καμμία θέση. Ο Μπαρτ μιλάει για μυστικισμό και αθεϊσμό, τα οποία το καθένα με τον τρόπο του, αλλά σε στενό σύνδεσμο, σημαίνουν μια «κριτική στροφή εναντίον της θρησκείας», η οποία όμως σε τελευταία ανάλυση παραμένει υποταγμένη στην θρησκεία. Και γι’ αυτό είναι προτιμότερο να ονομασθεί μια «κριτική στροφή στην θρησκεία», ή ένας δρόμος σχετικά καινούργιος, τής θρησκείας. 

«Πού μπορεί να οδηγηθεί η κριτική στροφή στην θρησκεία, ο μυστικισμός ο οποίος αντιλαμβάνεται τον αθεϊσμό και ο αθεϊσμός ο οποίος ερμηνεύει τον μυστικισμό, πέραν τού πουθενά, και αυτό μπορεί να σημαίνει μόνον ένα πράγμα: εκ νέου, στις πρακτικές των παλαιών ή στον σχηματισμό νέων θρησκειών;»

Αυτές οι ιδέες, παρότι δεν διαθέτουν την δική τους ορολογία, θα παίξουν μεγάλο ρόλο και θα ασκήσουν βαθειά επιρροή πάνω στην θεολογική σκέψη που αφορά την εκκοσμίκευση !

Συνεχίζεται

Aμέθυστος.