Σκηνές Φαρ Ουέστ στα hot spots των νησιών

Αυτοψία της «κυριακάτικης δημοκρατίας» στην Μυτιλήνη! Πρόσφυγες συγκρούονται μεταξύ τους έχοντας αυτοσχέδια όπλα και μαχαίρια! Συμμορίες χτυπούν, βιάζουν και κλέβουν

Από την

Καρολίνα Μάξιμου

Με τη ραγδαία αύξηση μεταναστευτικών ροών στα νησιά, η δυναμικότητα των hot spots δεν είναι το μοναδικό πράγμα που εξαντλείται. Εξαντλείται και η υπομονή των κατοίκων που επέδειξαν αξιοθαύμαστη αλληλεγγύη τον χειμώνα που πέρασε. Εξαντλείται, επειδή δοκιμάζεται από συνεχή περιστατικά βίας, κρατικής εγκατάλειψης, εκφοβισμού και παράλογων απαιτήσεων.

Η κόπωση που ταλανίζει τους κατοίκους, τους εργαζομένους στα κέντρα φιλοξενίας, αλλά και τους ίδιους τους μετανάστες αποτελεί ένα εκρηκτικό μείγμα. Σύμφωνα με μαρτυρία εθελοντή, δεν είναι λίγες οι φορές που οι εργαζόμενοι καλούνται να ηρεμήσουν τα πνεύματα μεταξύ προσφύγων και μεταναστών που συγκρούονται μεταξύ τους. «Οι περισσότεροι έχουν αυτοσχέδια όπλα, συνήθως μαχαίρια. Εχουμε ακούσει ότι σε κάποιες περιπτώσεις κυκλοφορούν μέσα στον χώρο φιλοξενίας και πιστόλια. Μας το έχουν καταγγείλει μετανάστες που φοβούνται για τη ζωή τους».

Ως αποτέλεσμα του ελλιπούς ελέγχου, ειδικά τις βραδινές ώρες, μέσα στα κέντρα έχουν σχηματιστεί συμμορίες που έχουν διά της βίας πάρει τον έλεγχο, πουλώντας προστασία στους υπολοίπους. «Για να επιβληθούν, μαχαιρώνουν, χτυπούν, κλέβουν, ακόμα και κακοποιούν σεξουαλικά άλλους μετανάστες».

Τα περισσότερα περιστατικά δεν καταγγέλλονται από τα θύματα, τα οποία, όπως μας εξομολογήθηκε εργαζόμενος, συνήθως είναι ανήλικοι. «Ακόμα και όταν αντιλαμβανόμαστε κάτι από τη συμπεριφορά των ίδιων των παιδιών, αυτά φοβούνται να κάνουν επίσημη καταγγελία. Κάποιες φορές και οι ίδιες οι οικογένειές τους, όταν υπάρχουν, τα αποτρέπουν. Αλλοτε επειδή βιώνουν τον βιασμό σαν οικογενειακή ατίμωση και άλλοτε επειδή φοβούνται αντίποινα».

Τον αποτροπιασμό, όμως, εργαζομένων έχει προκαλέσει και η βία που επιδεικνύουν οι σύζυγοι προς τις γυναίκες τους. Σε μία περίπτωση σε κέντρο στη Λέσβο χρειάστηκε η παρέμβαση τριών εθελοντών για να σταματήσει ένας Σύρος να γρονθοκοπεί τη γυναίκα του μπροστά στα τρία παιδιά τους.

Εντάσεις για το φαγητό

Η εμπλοκή τρίτων, μάλιστα, του προκάλεσε εντύπωση. Επιχείρησε να δικαιολογηθεί ξεκαθαρίζοντας ότι πρόκειται για τη νόμιμη σύζυγό του, άρα έχει δικαίωμα να της συμπεριφέρεται όπως εκείνος επιθυμεί. Εθελοντές μίας πολύ γνωστής ΜΚΟ προσπάθησαν να του εξηγήσουν ότι αυτού του είδους η συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή στην Ευρώπη.

Δεν είναι λίγες οι φορές που ακόμα και το φαγητό προκαλεί εντάσεις. «Υπάρχουν εξεγέρσεις που σε κάποιες περιπτώσεις μάς έχουν εκπλήξει. Δεν τους αρέσουν κάποια φαγητά, όπως οι φακές, με αποτέλεσμα να τις πετάνε και να θυμώνουν, στρέφοντας το μένος τους ακόμα και εναντίον μας» μας είπε ένας εθελοντής.

Η μεγαλύτερη ανησυχία, όμως, εστιάζεται στο ενδεχόμενο να ξεσπάσουν συγκρούσεις προσφύγων και μεταναστών με τους ντόπιους. Στη Λέρο κάποιες φορές εκατοντάδες μετανάστες πραγματοποιούν μαζικές εξόδους από τα κέντρα φιλοξενίας, κατευθυνόμενοι προς το λιμάνι, έχοντας συχνά στο πλευρό τους μέλη ΜΚΟ. Είναι αληθές ότι μπορεί η ανεξέλεγκτη δράση των ΜΚΟ και των κάθε είδους αλληλέγγυων στα νησιά του Αιγαίου να έχει μετριαστεί, αλλά ακόμα και σήμερα τα κρούσματα αυθαιρεσίας είναι πολλά.

Κάποιες φορές οι διαμαρτυρίες των προσφύγων είναι δικαιολογημένες, εξαιτίας του φόβου που επικρατεί στα κέντρα φιλοξενίας από κακοποιά στοιχεία που διασαλεύουν την ειρηνική συμβίωση. Τις περισσότερες φορές παρεμβαίνει η Αστυνομία, αλλά είναι μεγάλη και η ανησυχία των κατοίκων. Δικαιολογημένα νιώθουν ανασφάλεια, ενώ υπάρχουν και απειλές για τη δημόσια υγεία.

«Φοβόμαστε ταραχές» μας είπε στέλεχος ΜΚΟ που είναι εγκατεστημένο στη Λέσβο. «Είναι γεγονός ότι στους πρόσφυγες και τους μετανάστες τελειώνουν τα χρήματα και παρατηρούνται μικροκλοπές γύρω από την περιοχή του λιμανιού». Εκεί συγκεντρώνονται, ελπίζοντας ότι θα τους δοθεί η ευκαιρία να μπορέσουν να επιβιβαστούν στα πλοία της γραμμής και να φτάσουν στον Πειραιά.

Στα όριά τους έχουν φτάσει και οι λιμενικοί, αλλά και οι αστυνομικοί που βρίσκονται αντιμέτωποι με κάτι που τους ξεπερνάει. Ενας εξ αυτών μας είπε: «Είναι σχεδόν καθημερινό φαινόμενο μετανάστες να στρέφονται εναντίον μας, πετώντας μας αντικείμενα ή βρίζοντάς μας». Οι αστυνομικοί, άλλωστε, δεν έχουν συγκεκριμένο πλαίσιο ενεργειών και δράσεων και τις περισσότερες φορές παρακολουθούν αμήχανοι τους πρόσφυγες και τους μετανάστες να καταστρέφουν τους χώρους φιλοξενίας, αλλά και να μπαινοβγαίνουν σε αυτούς ανάλογα με τις ορέξεις τους. «Ακόμα και όταν πιάσουμε κάποιον για παραβατική συμπεριφορά, την επόμενη στιγμή θα αφεθεί ελεύθερος, είτε γιατί είναι ανήλικος είτε γιατί έχει στην κατοχή του έγγραφα προσωρινής παραμονής στη χώρα».

Κάποιοι κάτοικοι, μάλιστα, προμηθεύονται όπλα, απειλώντας να πάρουν τον νόμο στα χέρια τους, έπειτα από αλλεπάλληλες διαρρήξεις των καταστημάτων τους από οπλισμένους με μαχαίρια μετανάστες. Οπως μας είπε ένας εξ αυτών, «οι δράστες επιστρέφουν ανενόχλητοι στον χώρο φιλοξενίας, οπότε είναι αδύνατον να τους εντοπίσουμε».

Εάν, όπως εκτιμούν οι αρμόδιοι, προκύψει νέο ρεύμα από την Τουρκία, η ήδη δύσκολη κατάσταση θα καταστεί εκρηκτική. Τα hot spots έχουν πάψει προ πολλού να λειτουργούν ως τέτοια. Εχουν μετατραπεί σε υπερπλήρη κέντρα φιλοξενίας. Οι ίδιοι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες παραπονούνται ότι οι συνθήκες είναι ασφυκτικές. Οσοι διαθέτουν ακόμα χρήματα προσπαθούν να ξεφύγουν, απευθυνόμενοι σε κυκλώματα που φτιάχνουν πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα και σε διακινητές.

Aνησυχία από τα κρούσματα φυματίωσης

Ανησυχία στους ντόπιους έχουν προκαλέσει και περιστατικά μετάδοσης σοβαρών ασθενειών, όπως είναι η φυματίωση. Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες, ακόμα και δημόσιοι λειτουργοί των χώρων υποδοχής και φιλοξενίας έχουν νοσήσει. «Δεν λαμβάνονται καθόλου μέτρα ασφαλείας για την αποφυγή μετάδοσης των ασθενειών αυτών. Πολλές φορές οι αστυνομικοί και οι λιμενικοί προμηθεύονται μόνοι τους μέχρι και τα γάντια που φορούν, ενώ οι υγειονομικοί έλεγχοι είναι ανύπαρκτοι».

Τέλος, ως επτασφράγιστο μυστικό αντιμετωπίζονται και τα αρκετά κρούσματα σεξουαλικής παρενόχλησης εθελοντών που σε μερικές περιπτώσεις έχουν δεχτεί πιέσεις να μην προβούν σε καταγγελία «για να μην οξυνθεί περαιτέρω η ήδη τεταμένη κατάσταση και το κλίμα στραφεί εναντίον των προσφύγων», όπως μας εξομολογήθηκε εθελόντρια που για προφανείς λόγους επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία της.

Ο εκβιασμός του Ερντογάν με τη βίζα και ο κίνδυνος μα τιναχτεί στον αέρα η συμφωνία (του Μαρτίου) με την Ε.Ε.

Το έχει δηλώσει ξεκάθαρα ο ίδιος ο Ερντογάν και το επανέλαβε τις προηγούμενες ημέρες ο υπουργός του επί των Εξωτερικών Τσαβούσογλου σε συνέντευξή του στη γερμανική εφημερίδα «Bild». Εάν η Ε.Ε. δεν καταργήσει έως τον Οκτώβριο τη βίζα για τους Τούρκους που επισκέπτονται τις χώρες-μέλη, η συμφωνία του περασμένου Μαρτίου για το Προσφυγικό - Μεταναστευτικό θα τιναχτεί στον αέρα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η Τουρκία θα σταματήσει να συγκρατεί ή, πιο σωστά, θα ωθήσει όσο περισσότερους από τους πρόσφυγες και μετανάστες που βρίσκονται σήμερα στην επικράτειά της να περάσουν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Και βεβαίως η μερίδα του λέοντος θα στραφεί προς τα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου.

Η Αγκυρα χρησιμοποίησε και συνεχίζει να χρησιμοποιεί το προσφυγικό - μεταναστευτικό ρεύμα σαν πολιτικό όπλο, με σκοπό, αφενός, να εκβιάσει την Ε.Ε., αφετέρου, να πλημμυρίσει την Ελλάδα με μουσουλμάνους. Το γεγονός ότι οι τουρκικές Αρχές είναι σε θέση να ελέγχουν τις ροές προς την Ελλάδα αποδεικνύεται ότι τις είχαν ελέγξει κατά τη διάρκεια των ευρωτουρκικών διαπραγματεύσεων τον Νοέμβριο του 2015 και σχεδόν τις μηδένισαν όταν άρχισε να εφαρμόζεται η συμφωνία της 18ης Μαρτίου του 2016. Τώρα ο ρυθμός των εισερχομένων στην Ελλάδα είναι περίπου 100 την ημέρα.

Τα ανταλλάγματα που είχε εξασφαλίσει η Τουρκία ήταν βασικά δύο. Πρώτον, άμεση οικονομική βοήθεια 3 δισ. και άλλων 3 έως το τέλος του 2018. Δεύτερον, την κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους. Αυτό το δεύτερο αντάλλαγμα ήταν εξαρχής δεδομένο ότι θα λειτουργούσε σαν ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της ευρωτουρκικής συμφωνίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι από τα τέλη της δεκαετίας του 2000 η Αγκυρα αρνούνταν να υπογράψει με την Ε.Ε. σύμφωνο επανεισδοχής, ζητώντας ως αντάλλαγμα την κατάργηση της βίζας. Για τον Ερντογάν η κατάργηση της βίζας είναι καίριας πολιτικής - εκλογικής σημασίας ζήτημα, επειδή μπορεί να «πουληθεί» στην τουρκική κοινή γνώμη.

Πριν από 10 χρόνια οι Ευρωπαίοι είχαν αρνηθεί να καταργήσουν τη βίζα. Στις αρχές του 2016, όμως, η πίεση ήταν έντονη και, για να επιτύχουν συμφωνία, ανέλαβαν υπό όρους τη σχετική δέσμευση. Η Ε.Ε. έχει θεσπίσει 72 κριτήρια, η εκπλήρωση των οποίων είναι προϋπόθεση για να μπορούν οι πολίτες μίας τρίτης χώρας να εισέρχονται στις χώρες-μέλη χωρίς βίζα. Τυπικώς, έπρεπε να τα εκπληρώσει και η Τουρκία.

Πολύ σύντομα μετά την υπογραφή της συμφωνίας, στην Ευρώπη άρχισαν οι δεύτερες σκέψεις. Κόμματα και μίντια εξέφραζαν την πρόβλεψη ότι η κατάργηση της βίζας θα άνοιγε τον ασκό του Αιόλου. Στην προσπάθειά της να αναχαιτίσει το μεταναστευτικό ρεύμα, η Ε.Ε. θα άνοιγε μια πόρτα από την οποία θα εισέρχονταν νομίμως εκατομμύρια μουσουλμάνοι. Για την ακρίβεια, θα μετανάστευαν μαζικά εκατομμύρια Τούρκοι και Κούρδοι με τουρκικό διαβατήριο. Αρκετοί εξ αυτών θα ζητούσαν πολιτικό άσυλο με ισχυρά επιχειρήματα. Ας σημειωθεί ότι η Γερμανία έχει ήδη δώσει άσυλο σε 11.000 πολίτες της Τουρκίας.

Το κλίμα στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, άλλωστε, ήταν αρνητικό όσον αφορά την κατάργηση της βίζας για τους Τούρκους. Τα ανερχόμενα ξενοφοβικά κόμματα είχαν αδράξει την ευκαιρία να σηκώσουν τους τόνους, γεγονός που υποχρέωσε τις κυβερνήσεις να υπαναχωρήσουν. Ερμηνεύοντας ένα από τα 72 κριτήρια, η Ε.Ε. ζήτησε από την Αγκυρα να αλλάξει τη δρακόντεια αντιτρομοκρατική νομοθεσία και να την προσαρμόσει στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ο Ερντογάν ήθελε πολύ την κατάργηση της βίζας, αλλά δεν ήταν διατεθειμένος να παραδώσει ένα κρίσιμης σημασίας για το καθεστώς του όπλο.

Επειδή, όμως, η Κομισιόν, το Βερολίνο και το Παρίσι δεν ήθελαν να αφήσουν την ευρωτουρκική συμφωνία να καταρρεύσει, προσπάθησαν να βρουν μία συμβιβαστική φόρμουλα. Η τουρκική ανελαστικότητα δεν τους άφησε περιθώρια. Η έκθεση της Κομισιόν άφησε μετεξεταστέα την Τουρκία. Το γεγονός αυτό προκάλεσε ανοιχτή σύγκρουση. Ο Ερντογάν κατέστησε με επιθετική ρητορική σαφές πως δεν πρόκειται να εκπληρώσει τον επίμαχο όρο. Είναι χαρακτηριστική η δήλωσή του: «Εσείς (οι Ευρωπαίοι) στον δρόμο σας κι εμείς στον δικό μας».

Ενώπιον του Τούρκου υπουργού Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Βολκάν Μποζκίρ ο πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς ανακοίνωσε ότι δεν πρόκειται να φέρει προς ψήφιση την κατάργηση της βίζας. Η κοινοτική διαδικασία προβλέπει ότι, για να καταργηθεί η βίζα, πρέπει στο Συμβούλιο να υπάρχει ενισχυμένη πλειοψηφία (τουλάχιστον 16 χώρες-μέλη, που να αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 65% του πληθυσμού της Ε.Ε.). Στη συνέχεια πρέπει να εγκριθεί από το Ευρωκοινοβούλιο με απλή πλειοψηφία.

Η απόπειρα πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου έσβησε και τις τελευταίες ελπίδες για έναν συμβιβασμό, αν και η προθεσμία για την κατάργηση της βίζας λήγει τον Οκτώβριο. Μπορεί η Ε.Ε. να καταδίκασε τους πραξικοπηματίες, αλλά κατήγγειλε και τις μαζικές εκκαθαρίσεις (συλλήψεις και απολύσεις) αντιφρονούντων σε όλους τους κρατικούς μηχανισμούς. Είναι προφανής η προσπάθεια του Ερντογάν να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να εδραιώσει το δικό του αυταρχικό καθεστώς.

Το εναλλακτικό σχέδιο που προβλέπει ότι όσοι περάσουν τα σύνορα θα παραμείνουν

Ετσι όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, η ρήξη μοιάζει αναπόφευκτη, παρότι η Μέρκελ είχε βάλει όλα τα αβγά της στο τουρκικό καλάθι. Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται τώρα αφορά τις επιπτώσεις που θα έχει και η επίσημη κατάρρευση της ευρωτουρκικής συμφωνίας. Αν και η Κομισιόν διέψευσε τις αποκαλύψεις της γερμανικής εφημερίδας «Bild» για εκπόνηση εναλλακτικού σχεδίου (πριν από το πραξικόπημα στην Τουρκία), είναι κοινό μυστικό ότι η Γερμανία και άλλες χώρες-μέλη πιέζουν να υιοθετηθεί εναλλακτικό σχέδιο, το οποίο προβλέπει ότι όσοι εισέλθουν στα ελληνικά νησιά από τα μικρασιατικά παράλια θα παραμείνουν εκεί.

Οι μεν οικονομικοί μετανάστες θα επαναπατρίζονται με ευθύνη της Ε.Ε., οι δε πρόσφυγες θα φιλοξενούνται μονίμως στα ελληνικά νησιά με αντάλλαγμα την παροχή στην Αθήνα της βοήθειας των 6 δισ. που προορίζονταν για την Τουρκία. Η Ε.Ε. δεν θέλει τη μεταφορά προσφύγων στην ηπειρωτική Ελλάδα επειδή φοβάται ότι αρκετοί εξ αυτών θα βρουν τελικώς τρόπο να φτάσουν στην κεντρική Ευρώπη. Είναι αληθές ότι οι Βαλκάνιοι διακινητές έχουν ήδη πιάσει δουλειά.

Ακόμα και εάν δεν εφαρμοστεί το εναλλακτικό σχέδιο, η Ελλάδα θα επηρεαστεί άμεσα από την κατάρρευση της ευρωτουρκικής συμφωνίας. Οταν οι Τούρκοι αρχίσουν να σπρώχνουν πρόσφυγες και μετανάστες προς τα ελληνικά νησιά, αυτοί θα εγκλωβιστούν στην Ελλάδα, η οποία πιέζεται αφόρητα από οξύτατη οικονομική κρίση και επιπροσθέτως δυσκολεύεται πολύ να διαχειριστεί αυτούς που είναι ήδη εγκλωβισμένοι εδώ.

Προφανώς δεν πρόκειται να επαναληφθεί το κύμα του 2015. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που επιδιώκουν να φτάσουν στη βόρεια Ευρώπη έχουν συνειδητοποιήσει ότι ο βαλκανικός διάδρομος έχει κλείσει. Ως εκ τούτου είναι μάλλον απρόθυμοι να εγκλωβιστούν στην Ελλάδα. Γι' αυτούς η χώρα μας είναι ενδιάμεσος σταθμός και όχι προορισμός. Αυτό σημαίνει ότι, ακόμα και εάν με παρότρυνση του καθεστώτος Ερντογάν οι διακινητές τούς σπρώξουν προς τα ελληνικά νησιά, οι ροές θα είναι πολύ μικρότερες σε σύγκριση με το 2015.

Κάποιοι, ωστόσο, θα προτιμήσουν την Ελλάδα από την Τουρκία, δεδομένου ότι θα υπάρχει πάντα η ελπίδα πως θα βρουν τρόπο να προχωρήσουν παραπέρα. Ακόμα και εάν οι αριθμοί είναι αρκετά μικρότεροι, οι ελληνικές Αρχές θα βρεθούν σε εξαιρετικά δυσχερή θέση, αφού δεν υπάρχουν δυνατότητες για φιλοξενία και άλλων προσφύγων σε ό,τι αφορά και τις υποδομές, αλλά και την ανοχή των τοπικών κοινωνιών.

online-pressblog.