Προβληματισμοί και προτάσεις για το Μάθημα των Θρησκευτικών - π. Βασίλειος Θερμός

Προβληματισμοί και προτάσεις για το Μάθημα των Θρησκευτικών - π. Βασίλειος Θερμός

Προβληματισμοί και προτάσεις 
για το Μάθημα των Θρησκευτικών

 π. Βασίλειος Θερμός

Η δημόσια διαμάχη γύρω από το Μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ) και την φυσιογνωμία που πρέπει να πάρει έχει ηλικία πολλών χρόνων, πρόσφατα όμως έλαβε διαστάσεις που ξέφυγαν από τον εκκλησιαστικό χώρο και απλώθηκαν στην κοινωνία. Θεωρήθηκε ορθά ως πρόκριμα γενικότερων εξελίξεων στις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας, αλλά και της μορφής που η Εκκλησία μελλοντικά θα έχει μέσα στην συγκεκριμένη κοινωνία του τόπου μας.

Αυτή τη στιγμή φαίνονται δύο πολωμένες θέσεις. Η συντηρητική πλευρά (την οποία στηρίζει και η πλειοψηφία των ιεραρχών) επιμένει να διατηρηθή όπως έχει, ενώ η κοινωνία φαίνεται να αποδέχεται ένα θρησκειολογικό περιεχόμενο, περισσότερο ως σύνθημα χωρίς καλά-καλά να αντιλαμβάνεται τι ακριβώς εννοεί και αν είναι εφικτό. Στην μέση βρίσκεται η πλευρά των θεολόγων εκείνων οι οποίοι πρότειναν και απεργάσθηκαν τα νέα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ). Οι πρόσφατες εξελίξεις έδωσαν τη δυνατότητα στην πρώτη πλευρά να θριαμβολογεί. Αλλά με λογική στρατοπέδων δεν μπορούν να ληφθούν ψύχραιμες και σωστές αποφάσεις.

Η επιχειρηματολογία της τελευταίας (ανανεωτικής) πλευράς συνοψίζεται στο εξής: το ΜτΘ υπονομεύεται από την Πολιτεία και την κοινωνία. Για να διασωθή πρέπει να αλλάξει, διαφορετικά κινδυνεύει να γίνει προαιρετικό. Είναι ανάγκη, όμως, για πολλούς λόγους, να παραμείνει υποχρεωτικό. Έτσι προχώρησαν σε αλλαγές οι οποίες όντως εισάγουν περισσότερο το θρησκειολογικό στοιχείο, όχι στον βαθμό που θα το ήθελαν οι συνθηματολογούντες θύραθεν.

Γιατί έλαβα το θάρρος να εκφέρω τη γνώμη μου για το ΜτΘ; Είναι γεγονός ότι στερούμαι διδακτικής εμπειρίας στο σχολείο και οικειότητας με τις διδακτικές και παιδαγωγικές μεθόδους. Πιστεύω όμως ότι διαθέτω αρκετή και συνεχή επί τριάντα χρόνια εμπειρία επαφών με εφήβους και με τις δύο ιδιότητες μου: την ιερατική-θεολογική (κατήχηση, εξομολόγηση και καθοδήγηση, ελεύθερη συζήτηση, ομιλίες και διάλογοι σε εκδηλώσεις σχολείων) και την ψυχιατρική-ψυχοθεραπευτική. Παράλληλα έχω μιλήσει με πολλούς θεολόγους και γονείς. Έτσι βλέπω την γνώμη μου ως κατάθεση όποιας γνώσης και πείρας έχω αποκομίσει σχετικά με α) τις ιδιαιτερότητες της εφηβείας από γνωστική και συναισθηματική άποψη, β) τις εν γένει σύγχρονες πολιτισμικές και κοινωνικές εξελίξεις, γ) τις ελληνικές ιδιαιτερότητες.

Με βάση αυτά καταλήγω στο συμπέρασμα ότι όντως το ΜτΘ χρειάζεται αλλαγές, καθώς και ότι τα προτεινόμενα ΠΣ έχουν ανάγκη από τροποποιήσεις. Μεταξύ των δύο θεολογικών τάσεων, δηλαδή, βρίσκομαι κάπου στη μέση. Για να διευκολύνω τη συζήτηση προβαίνω σε πρόταση για το ΠΣ του Λυκείου που, εξ όσων γνωρίζω, δεν έχει ακόμη διαμορφωθή.

Κατ’ αρχήν μια εισαγωγική παρατήρηση. Αν όσοι κατηγορούν το ΜτΘ ως παιδαριώδες (χρησιμοποιώντας επίσης ένα σύνθημα: ‘η ώρα του παιδιού’) είχαν καταδεχθή να ρίξουν μια ματιά στα σχολικά βιβλία, θα άλλαξαν σίγουρα γνώμη βλέποντας το επίπεδό τους. Έχει επισημανθή από πολλούς η δυσκολία και η διανοητικότητα των ΠΣ και των σχετικών βιβλίων των τελευταίων 20-30 χρόνων. Καθόλου τυχαία, πρόκειται για την περίοδο κατά την οποία η σχολική θεολογία σεμνύνεται δικαίως ότι απαγκιστρώθηκε από την παλιά σχολαστική τάση και έφερε μέσα στην σχολική τάξη τον φρέσκο αέρα της ‘θεολογίας του ‘60’. Λέω ‘καθόλου τυχαία’ διότι τελικά αποδείχθηκε πως η νέα αυτή (και αυτονόητη για εμάς) θεολογική σχολή σκέψης χαρακτηριζόταν από μια εγγενή δυσκολία να εκλαϊκεύσει και εν γένει να προσεγγίσει το σύγχρονο υποκείμενο στο ‘εδώ και τώρα’. Αυτή η πραγματικότητα συνεπάγεται την ανάγκη όποιο υλικό παρασχεθή σε καθηγητές και μαθητές να μην είναι δύσκολο και εξεζητημένο. Ας σημειώσω ότι κάποιοι από τους συντηρητικούς πολεμίους των αλλαγών στα ΠΣ απλά δεν καταλαβαίνουν μέρος των προτεινομένων, οπότε το δυσνόητο γίνεται κατ’ αυτούς και επικίνδυνο.

Επί της ουσίας τώρα. Είχα την ευκαιρία προ ετών να διαβάσω τα προτεινόμενα ΠΣ Δημοτικού και Γυμνασίου. Το θρησκειολογικό υλικό του Δημοτικού είναι, εξ όσων είδα, λίγο σε σύγκριση με το περί Ορθοδοξίας. Παρ’ όλα αυτά δεν είμαι σίγουρος ότι αποφεύγεται ένα άτυπο είδος συγκρητιστικής σκέψης όχι ως στόχος αλλά ως τελική επίγευση. Και τούτο επειδή το παιδί (8-12 ετών) τείνει να επικεντρώνει στις ομοιότητες με τα άλλα παιδιά, κάτι για το οποίο εκπαιδεύεται και από τους γονείς του, στο πλαίσιο αναζήτησης προσβάσεων για δημιουργία κοινωνικού δεσμού. Αυτό το γνώρισμα προσδίδει μια χροιά αναζήτησης ομοιοτήτων σε ό,τι διαβάζει ή ακούει, με πιθανό απώτατο αποτέλεσμα την εξομοίωση των θρησκειών στο μυαλό του ‘αφού έχουν τόσα κοινά’. Με άλλα λόγια, χρειάζεται δάσκαλος- μεγάλος ‘μάστορας’ για να αποφευχθή ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Αντίθετα, ο έφηβος θεμελιακά χαρακτηρίζεται από την ζωτική ανάγκη για εξατομίκευση και σχηματισμό προσωπικής ταυτότητας, η οποία τον ωθεί να αναζητεί διαφορές. Καθώς το πρόσωπό του δικαιώνεται μέσα από την διαφορά του από τους άλλους και καθώς η διανοητική του σκευή είναι ικανή για αφηρημένες έννοιες, απόλυτο προαπαιτούμενο των συγκρίσεων, κινδυνεύει λιγότερο από συγκρητιστική σκέψη. Ίσως μάλιστα να τον γοητεύει και το ‘παιγνίδι’ αναζήτησης διαφορών μεταξύ των θρησκειών.
Η συνέχεια στό Αναστάσιος 

ΣΧΟΛΙΟ: Η ταυτότητα καί η αναζήτηση διαφορών είναι έργο τής λογικής. Τά θρησκευτικά στό ορθόδοξο σχολείο έχουν ένα βαρύτερο χρέος. Νά διδάξουν τήν διάκριση. ΚΤΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΑΚΤΙΣΤΟΥ. Καί εδώ ακριβώς απέτυχε η θεολογία τής Μέσης εκπαιδεύσεως, καθότι δασκαλεμένη στήν ιστορία τών δογμάτων, στόν Μεσσιανισμό  καί τήν ψευδοπροφητεία πού φύτεψε στίς θεολογικές σχολές ο Αγουρίδης, στόν Καθολικισμό τού Τρεμπέλα καί στόν Οικουμενισμό τού Ζηζιούλα.
Τό μόνο αντίδοτο πού χρησιμοποιείται, η θεολογία τού Ρωμανίδη, τυποποίησε τήν οδό τής σωτηρίας μέχρι ναυτίας καί επέβαλλε τόν Φλωρόφσκυ σάν τόν μεγαλύτερο ορθόδοξο θεολόγο τής εποχής μας, ο οποίος όμως ενεργούσε σέ διάλογο μέ τήν Δύση, όπως καί ο Ρωμανίδης. Καί ο διάλογος συνθέτει νέα Θρησκεία.
Τέσσερις αιρέσεις κυκλοφορούν αδέσποτες στά μυαλά μας αυτή τήν στιγμή καί αλληλοσπαράσσονται. Ο κληρικαλισμός, ο Οικουμενισμός, τό παλαιό καί η αποτείχιση. Είναι σωτηριολογικές πλάνες. Ο κλήρος πιστεύει πώς μέ τήν χειροτονία σώζεται, ο οικουμενισμός οτι είμαστε όλοι σωσμένοι μέ τό Τετέλεσται τού Σταυρού καί απομένει σάν χρέος η ένωση όλων, τό παλαιό μέ τήν  αποφυγή τού μαγαρισμού καί τέλος οι αποτειχισμένοι σώζονται διά τής χάριτος τού 15ου κανόνος τής πρωτοδευτέρας. Ορθοδοξία δέν υπάρχει πλέον.
Μέσα σ' αυτό τό χάος μαιντανοί σάν τόν Θερμό νομίζουν ότι δοξάζονται.

Αμέθυστος