Θεολογικά δοκίμια
ΙΙΙ, ΠΝΕΥΜΑ
του
Hans Urs Von Balthasar.
Ήδη στην αδιαίρετη Καθολικότητά του, το γεγονός
να είναι ανοιχτό κάθε όν στο μέλλον και σε όσα θα προστεθούν σ'αυτό έχει κάτι κοινό
με το πνεύμα. Γι'αυτό σε μία εικόνα τού κόσμου απλά υλιστική, θα
μπορούσαμε να πούμε προηγούμενοι, το αυθεντικό μέλλον είναι αδύνατον. Μας
δίδεται στο μάξιμο μιά επαρκής αιτιότης με μία καθορισμένη διαδρομή, η οποία είναι
αδύνατον να υπολογισθεί από πριν. Και η γνώση, όλο και περισσότερο ακριβής αυτής
της κανονικότητος, αποτελεί όλο το περιεχόμενο τής επιστήμης του κόσμου, καθώς ο
σχεδιασμός "φιλο-σοφία", σ'αυτή την περίπτωση είναι πολύ υψηλός και
δυσθεώρητος. Ο Josef Pieper παρατήρησε δικαίως ότι στον υλιστικό μαρξισμό η σημασία
της έννοιας της ελπίδος παραποιείται, καθώς "στην θέση μιας περιγραφής και
ερμηνείας αυτού που οφείλουμε να ελπίζουμε "μπαίνει μπρός" ο
προγραμματισμός τής πράξης, της μετάλλαξης και της παραγωγής". Αυτό που
εδώ, σε αντίφαση με έναν νόμο του Είναι, κλείνει, μένει ανοιχτό απο μία εικόνα
του κόσμου η οποία ανήκει στο πνεύμα. Αλλά το πνεύμα είναι αδιαχώριστο απο την
ελευθερία. Όπου ένας άνθρωπος εισάγει κάτι σαν την ενότητα, έναν προκαταβολικό αντικατοπτρισμό τής καθοριστικότητος, στο αποσπασματικό έργο που είναι η θνητή
του ύπαρξη, εκεί αυτός γνωρίζει, με μία ενέργεια ελεύθερης επιλογής, ότι
αποφάσισε γι'αυτή την πραγματικότητα η οποία ήδη αχνοφαίνεται, και ότι ετέθη
κάτω απο το νόμο ενός συγκεκριμένου ιδεαλισμού, όσο αόριστος και
δυσκολοπραγματοποιήσιμος τού φαντάζει ακόμη στο καθαυτό είναι του.
Θα πρέπει χωρίς άλλο να συμπεράνουμε
απο τον Σίλλερ, τον Σέλλινγκ και τον Έγελο ότι ήδη στα φυσικά όντα είναι παρόν
κάτι απο αυτή την πνευματικότητα : διότι πράγματι δέν υπάρχει τίποτε πιό
μυστηριώδες, πιό αναποκωδικοποιήσιμο απο το "αντικειμενικό πνεύμα" το
οποίο κυριαρχεί στην προσπάθεια της πανίδος, στο ένστικτο του ζώου και το οποίο
άπειρες φορές υπερβαίνει την σφαίρα τής συνειδητότητος τού ίδιου του Είναι.
Αυτό είναι που εκτινάσσει πρός σκοπούς οι οποίοι είναι καλοί γι'αυτό το ίδιο,
σαν είδος και σαν στοιχείο ενός κοσμικού στοιχείου.
Η στιγμή του παιχνιδιού και της
ομορφιάς σαν "ελευθερία αποκαλυπτόμενη", σαν απόσταση ελεύθερη και
αναίτια απο τις αλυσίδες τού καθαρού καθορισμού είναι αδιαχώριστη απο αυτή την
σκοπιμότητα. Υπάρχει μία "ηδονή" στην έκθεση στο σκοτεινό και
πολιορκητικό κάλεσμα τού είναι, στο να του θέσεις στην διάθεση του τις
δυνατότητές σου και τα όργανά σου. Παρ'όλα αυτά παραμένουν καλέσματα μέσα στο
πλαίσιο ενός κλειστού κύκλου, εκεί ανήκει ο Έρως, αλλά ισοδύναμα και το κάλεσμα
στον θάνατο: να ξεραθείς και να πέσεις σαν τα φύλλα, να συμμαχήσεις με τον
θάνατο που πλησιάζει, για να δώσεις χώρο στο άγνωστο μέλλον, το οποίο αναδύεται
απο πίσω!
Άλλο πράγμα υφίσταται για τον άνθρωπο,
ο οποίος είναι ταυτοχρόνως άτομο και πρόσωπο και για τον οποίο επομένως ο
ανοιχτός χώρος γίνεται ένα περιβάλλον με περισσότερες προοπτικές απο πολλές
πλευρές. Να λοιπόν πρώτα απ'όλα ο ξεχωριστός άνθρωπος (ο μόνος) ο οποίος σαν
άτομο ενός είδους, ειναι θνητός και σε μία καθορισμένη σφαίρα πρέπει όπως το
άτομο του ζώου, να εγκαταλειφθεί στο περιεκτικό αγαθό του γένους. Αυτή η
προσφορά, η υπέρβαση, υφίσταται για όλες τις υλιστικές-βιολογικές ανθρωπολογίες, γίνεται η μοναδική ή τουλάχιστον η κεντρική. Αυτός ο ξεχωριστός όμως άνθρωπος
είναι επίσης ένα πρόσωπο, και σαν τέτοιο δέν μπορεί να βρεί στην θνητότητα την
τελειωτική ολοκλήρωση του εαυτού του παρά μόνον προτρέχοντας προκαταβολικώς
όπως το μνημονεύσαμε, μία ολοκλήρωση την οποία δέν έχει επινοήσει, στην οποία
αυτός ο ίδιος προσωπικώς ακριβώς στην ελάχιστη υπόθεση πρέπει να αποτελεί μέρος
του αγαθού τής ολοκληρώσεως που έχει κατακτήσει το είδος, αλλά σε ένα πιό βαθύ
όραμα, και η οποία μπορεί να πληρωθεί μόνον με την απόκτηση του απόλυτου
Αγαθού, το οποίο ονομάζουμε Θεό.
Απο το άλλο μέρος στέκεται η
ανθρωπότης στο σύνολό της, της οποίας το άνοιγμα μπορεί να καθορισθεί με μεγάλη δυσκολία.
Διότι πράγματι απο το ένα μέρος αυτή συνίσταται απο άτομα χωρίς άλλο θνητά, για
τα οποία η αγωνία, η μιζέρια τού θανάτου, καθότι είναι πρόσωπα, είναι επίσης
και μία πρωτάκουστη διάκριση : ένας ορίζοντας ο οποίος προσδίδει στην αξία τής
στιγμής μία άπειρη εντατικοποίηση, μία βαρύτητα, την οποία το είδος, το οποίο
δέν "πεθαίνει" καθαυτό, με όλους του τους σκοπούς δέν μπορεί να
κατακτήσει, εκτός και αν αυτό διατηρεί πάντοτε παρόντα τον θάνατο όλων των
ατόμων του στην επίτευξη των σκοπών του. Συνεχώς κάποιος πεθαίνει, συνεχώς το
είναι του ανθρώπου χτυπά σ'αυτό το όριο πέραν του οποίου μπορούμε μόνον να
ελπίζουμε κάποια ικανοποίηση και κάποια εκπλήρωση για το πρόσωπο. Το είδος δέν
μπορεί να παραδώσει τα άτομα στην μοίρα τους στον θάνατο για να ασχοληθεί με τα
προσωπικά τους πεπραγμένα, το είδος, στο μέσον της ζωής τους είναι όχι μόνον
περικυκλωμένο, αλλά διάτρητο απο τον θάνατο, η θάλασσα του και το κύμα του
σπάνε αιωνίως στις όχθες της αιωνιότητος. Και παρ'όλα αυτά η ανθρωπότης σ'αυτό καί λόγω αυτού, έχει ένα άνοιγμα πρός το χρονικό μέλλον. Και αυτό επίσης είναι
άλλη μια φορά διαλεκτικό σε υψηλότατο βαθμό. Αυτό φανερώνει τρείς όψεις: Πρώτα
απ'όλα η ανθρωπότης είναι ένα κοσμικό φαινόμενο κατασκευασμένο μέσα στην δομή η
οποία είναι κοσμικώς διαδεδομένη και γενική τού όχι-ακόμη και χωρίς καμμία
ελπίδα να διέλθει απο μόνη της δια μέσου αυτής της δομής, Για παράδειγμα να
υψωθεί στην σφαίρα της δικής της αθανασίας-κάτι που θα σήμαινε υπερχρονικότητα,
ολόκληρη η βιολογική εικόνα του ανθρώπου το απαγορεύει. Τι θα γινόταν με τους
μυριάδες νεκρούς στην περίπτωση αυτής της τελειωτικής εξυψώσεως πάνω απο τον
θάνατο;
Αλλ'όμως η ανθρωπότης κατέχει, χάρη
στην συγκέντρωση των ανακαλύψεων και των πνευματικών κατορθωμάτων των ξεχωριστών
γενεών και ανθρώπων, μία μνήμη η οποία επιτρέπει κάτι σαν την πρόοδο του
είδους, στην οποία πρόοδο πρέπει να τεθεί το παράδοξο πρόβλημα εάν αυτή η
πρόοδος διαθέτει μία αναγνωρίσιμη κατεύθυνση η οποία μπορεί να αξιολογηθεί και
έναν τελικό σκοπό.
Και κατά τρίτον, αυτό γίνεται τόσο πιό
προβληματικό όσο οι αληθινές και ιδιαίτερες προσωπικές αξίες μιάς ξεχωριστής
ζωής δέν μεταδίδονται ή πολύ ατελώς. Υψηλότατες ηθικές αποφάσεις ενός προσώπου μπορούνε να πραγματοποιηθούν χωρίς κανένα θόρυβο και να παραμείνουν χωρίς καμμία
ιστορική σημασία. Τότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτές οι αξίες τοποθετούνται
σε μία αποθήκη που υπερβαίνει την ιστορία, για να επιστρέψουν απο εκεί, μ'έναν
αφανή τρόπο, για το πλεονέκτημα της προόδου, ή μήπως μόνον για την κατάσταση
τής ολοκληρώσεως του είδους: αλλά ποιός θά θελε να το αποδείξει; στο πεδίο όμως
αυτού που αναγνωρίζεται, συμβαίνει να μπορεί να μεταδοθεί εύκολα στον θησαυρό
τής ιστορίας η τεχνολογία και η επιστήμη, ενώ αυτό που δέν είναι ή σχεδόν δέν
είναι δεκτικό παραδόσεως: η ιδιαίτερη ηθική αξία της προσωπικότητος,
εξαφανίζεται πάντοτε με αυτούς που πεθαίνουν, στον ακυβέρνητο χώρο της
αιωνιότητος;!
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου