Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (5)

Συνέχεια από: Τετάρτη 15 Μαρτίου 2017 

Του Adolf Trendelenburg.

Εισαγωγή του Giovanni Reale.

5. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης θα είχε δείξει την γραμματική απαγωγή την οποία χρησιμοποίησε στις κατηγορίες, ταυτίζοντας τες με πτώσεις με την γραμματική σημασία!

       

   Άλλες αποδείξεις υπέρ της θέσης του, αντλεί ο Trendelenburg απο υπολογισμούς πάνω στο παρόνυμον το οποίο ορίζεται στην αρχή των Κατηγοριών (1, 1α 13).

          Παρόνυμα ονομάζονται εκείνες οι λέξεις οι οποίες, ίσες στην ρίζα τους, διαφέρουν στην πτώση τους. Αυτός ο ορισμός δέν χρησιμοποιείται μέσα στο γραπτό, παρά μόνον φευγαλέως, αλλά ο μελετητής μας είναι πεπεισμένος ότι πρέπει να έχει μία πιό πλατειά εφαρμογή.

          Ο όρος πτώσις ο οποίος, στην στωϊκή γραμματική, θα περιοριστεί νά δείξει τις περιπτώσεις του ονόματος, στον Αριστοτέλη έχει πιο΄πλατειά σημασία και σημαίνει όχι μόνον τους διάφορους ορισμούς που μπορεί να προσλάβει το όνομα, αλλά επίσης για παράδειγμα τούς διαφορετικούς χρόνους οι οποίοι χρηματίζονται απο το ίδιο θέμα του παρόντος και τα επίθετα και τα επιρρήματα τα οποία προέρχονται απο το ίδιο θέμα του ουσιαστικού.

          Τώρα, η γραμματική καταγωγή των κατηγοριών επιβεβαιώνεται απο την εφαρμογή αυτού του όρου στις ίδιες τις κατηγορίες. Στις διαφορετικές γραμματικές πτώσεις θα αντιστοιχούσαν οι διάφορες κατηγορίες. Στην Μεταφυσική, σχετικά με το πρόβλημα του μή-Είναι, διαβάζουμε : "Υπάρχουν τόσες σημασιες του μή-είναι όσες είναι οι κατηγορίες (το μέν κατά τας πτώσεις μή όν, ισαχώς ταις κατηγορίαις λέγεται), με την έκφραση δέ πτώσεις ο Αριστοτέλης εννοεί τα παραδείγματα τα οποία είχε παρουσιάσει λίγο πρίν, το μή-είναι τοδί, το μή-είναι τοιονδί, το μή-είναι τοσονδί (Μετ. Ν2, 1089 α 26), δηλαδή ουσία, ποιότητα και ποσότητα. Στον μελετητή μας λοιπόν φαίνεται εδώ να αποδεικνύεται με σιγουριά η αντιστοιχία των κατηγοριών με τις γραμματικές πτώσεις, και γι'αυτό συμπεραίνει ότι δέν μας εκπλήττει πώς στην Ευθήδηρο Ηθική, οι κατηγορίες ονομάζονται με τον απλό όρο πτώσεις.

          Ένα ίχνος της εφαρμογής, την οποία το παρόνυμον θα έπρεπε να έχει, βρίσκεται επίσης σ'ένα σημείο των κατηγοριών (7,6 b 1), όπου εφαρμόζεται για να διακρίνει και να προσδώσει σε διαφορετικές κατηγορίες έννοιες οι οποίες εκφράζονται απο όρους οι οποίοι λεξικώς δέν συγγενεύουν. Έτσι θέσις με τις σχετικές μ'αυτή έννοιες όπως, ανάκλισις, στάσις, καθέδρα, ανήκουν στην κατηγορία πρός τί, ενώ τα παράγωγα των όρων που εκφράζουν αυτές τις έννοιες: ανακείσθαι, εστάναι, καθήσθαι, δέν είναι θέσεις (και επομένως δέν ανήκουν στην κατηγορία του πρός τί) αλλά είναι παρόνυμοι, και γι'αυτό η διαφορά βρίσκεται στις διαφορετικές πτώσεις έτσι ώστε, βάσει όσων είπαμε πιό πάνω, πρέπει να αναφερθούν σε διαφορετικές κατηγορίες.

          Το ίδιο θα επαναβεβαίωνε ένα χωρίο του δευτέρου βιβλίου των τοπικών (ΙΙ 2, 109 b 1...). Αλλά αυτό το χωρίο δέν εχει σχολιασθεί αρκετά απο τον συγγραφέα μας και δέν γίνεται κατανοητό με πιά έννοια αποδεικνύει την θέση!

          Σ'αυτή την απόδειξη απάντησε ικανοποιητικά, με φιλολογική επιχειρηματολογία, ο πιό βαθύς γνώστης που είχαμε μέχρι τώρα, του αριστοτελικού λεξικού. Η γραμματική συγγένεια των κατηγοριών-παρατηρεί-προκύπτει πιστευτή μέσω αυτού του δεσμού με τον όρο πτώσις, μόνον επειδή ο Trendelenburg αναφέρει αποκλειστικά παραδείγματα στα οποία η λέξη χρησιμοποιείται με την γραμματική σημασία. Αλλά ο όρος πτώσις δέν περιορίζεται σ'αυτή την χρήση! Ο Αριστοτέλης μιλά, για παράδειγμα, για πτώσεις του συλλογισμού, με την έννοια των τρόπων του συλλογισμού, δηλαδή για να δείξει τους τρόπους του συλλογισμού, δηλαδή με μία ολότελα διαφορετική σημασία!

          Με την σειρά του ο Bonitz προτείνει να εννοήσουμε τον όρο πτώσεις με την σημασία της "τροποποιήσεως" (Modificationem) και ιδιαιτέρως, εφαρμοσμένη στις κατηγορίες, με την σημασία των "τροποποιήσεων του Είναι", με την έννοια δηλαδή των τρόπων ή τους προσδιορισμούς του Είναι. Έχουμε δεί πράγματι οτι στην Μεταφυσική, ο όρος πτώσεις συναντάται να σημαίνει τις κατηγορίες σε ενότητα με το Είναι (όν) και το μή-είναι (μή-όν): το κατά τας πτώσεις μή όν (Μετ. 1089 α 26). Επομένως γι'άλλη μια φορά διαψεύδεται η γραμματική γένεση των κατηγοριών, υπέρ μίας καταγωγής ή οποια βυθίζει τις ρίζες της στην έρευνα για το Είναι!

        
  6. Τελευταία ομάδα αποδείξεων υιοθετημένες απο τον Trendelenburg υπέρ της θέσης του:

          
Τα τελευταία επιχειρήματα τα οποία υιοθέτησε ο Trendelenburg δέν προσθέτουν πλέον  τίποτε καινούργιο και τα παρουσιάζουμε επιγραμματικά λόγω πληρότητος.

          Στην κατηγορία της σχέσης (πρός τί) θα ήταν ιδιαιτέρως φανερή η γραμματική καταγωγή σε παραπάνω απο ένα σημείο των κατηγοριών. Ο κανόνας καθορισμού τής σχέσεως υποδεικνύεται σ'αυτό : Εάν η έννοια, εκφρασμένη γραμματικά, συνεπάγεται μία αναφορά σε μία συμπληρωματική περίπτωση έστω και αν είναι γενική ή δοτική. Έτσι στο έβδομο κεφάλαιο πάντοτε των κατηγοριών, για να αποδείξει ότι η ουσία δέν μπορεί ποτέ να πέσει κάτω απο την σχέση, χρησιμοποιείται ένα επιχείρημα το οποίο είναι γραμματικού χαρακτήρος.

          Αναφορές γραμματικές βρίσκονται επίσης στο ένατο κεφάλαιο του ιδίου γραπτού, για να αποφασίσει εάν οι έννοιες έξις και διάθεσις (habitus και dispositio) είναι ποιότητα ή σχέση! Η έννοια της επιστήμης για παράδειγμα η οποία εμπίπτει κάτω απο την έννοια τής έξις, λέει στην ουσία της αναφορά σε άλλο, έχει ανάγκη δηλαδή ενός καθορισμού ενός αντικειμενικού γενικού (γένους), είναι επιστήμη κάποιου πράγματος και γι'αυτό ανήκει στην κατηγορία της σχέσεως. Τα υποείδη όμως σαν γραμματική ή μουσική, έχουν ήδη εν αυτώ το αντικείμενο τους και δέν έχουν ανάγκη κανενός συμπληρώματος και γι'αυτό δέν ανήκουν στην σχέση!

          Αυτή την σειρά αποδείξεων την ολοκληρώνει η υπόδειξη ενός χωρίου των Τοπικών, ανώδυνο μάλλον, όπου αναπτύσσονται γραμματικοί υπολογισμοί στον καθορισμό των γενών, τα οποία στην καθολικότητά τους, οδηγούν στις κατηγορίες και στις οποίες εξάλλου πρέπει να αναφερθούν επίσης έγκυροι υπολογισμοί για τα πρώτα!

          Επομένως συμπεραίνει ο Trendelenburg, χωρία απο τις πιό διαφορετικές πραγματείες του Αριστοτέλη μαρτυρούν αυτό που μοιάζει αληθοφανές απο τις κατηγορίες, "ότι δηλαδή οι λογικές κατηγορίες έχουν πρώτα απ'όλα γραμματική καταγωγή και ότι η γραμματική καθοδηγητική γραμμή κυριαρχεί και στην χρήση τους".

Συνεχίζεται

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΗΔΗ ΝΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΘΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΓΓΕΝΗ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΠΕΒΑΛΛΕ Ο ΑΝΕΚΔΙΗΓΗΤΟΣ ΛΟΥΘΗΡΟΣ.

Αμέθυστος.