Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος (14)- Η νέα αίρεση

Συνέχεια από: Τετάρτη 19 Ιουλίου 2017

Creator Spiritus
Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος
Die Geisteslehre des Joachim von Fiore
Του Ernst Benz, στο ERANOS-JAHRBUCH XXV 
V. Η θεολογία του Πνεύματος κατά τον Ιωακείμ της Φλόρα
10. Η δημιουργική διαλεκτική τής ιστορίας τής σωτηρίας

Η συνολική εικόνα τής θεολογίας τού Πνεύματος τού Ιωακείμ, δείχνει πως εντός τής διδασκαλίας του περί των τριών εποχών, αναπτύσσεται μια κανονική διαλεκτική της ιστορίας. Κατ’ αρχήν να σημειώσουμε, πως το Άγιο Πνεύμα κατανοείται από τον Ιωακείμ ως η δύναμη που κινεί την ιστορία. Η θεώρηση τής ιστορίας ως ιστορίας τής σωτηρίας βρίσκεται στο κέντρο τής θεολογίας του. Αυτό έχει ως συνέπεια, ολόκληρο το σύμπλεγμα της κοσμολογίας, δηλαδή η χριστιανική κατανόηση τής φύσης και τού σύμπαντος, να έχει σχεδόν εξολοκλήρου εγκαταλειφθεί στην διδασκαλία του Ιωακείμ. Η εξέλιξη του σύμπαντος δεν περιλαμβάνεται στην θεώρηση της ιστορίας της σωτηρίας. Ο Ιωακείμ αποδεικνύεται στο σημείο αυτό μαθητής της δυτικής θεολογίας, η οποία σε αντίθεση με την ανατολική, δεν φρόντισε τόσο πολύ την θεολογία της φύσης, την οποία μάλλον παραμέλησε, όσο την θεολογία της ιστορίας.

Ο Ιωακείμ θεωρεί την ιστορική δράση του Αγίου Πνεύματος από δυο οπτικές γωνίες: κατά πρώτον υπό την οπτική γωνία τής συνεχούς εξέλιξης και προόδου, κατά δεύτερον υπό τον οπτική γωνία τής νέας δημιουργίας. Οι κύριες κατηγορίες τής θεολογίας τής ιστορίας που ανήκουν στο πρώτο είδος θεώρησης είναι: proficere, ascendere, progressio, mutatio, processus, successio. Οι κατηγορίες του δεύτερου είδους θεώρησης είναι: consumatio, renovatio, recreatio, resurrectio. Από αυτό το σημείο, η ιστορία της σωτηρίας θεωρείται ως μια συνεχής διαδικασία, που κινείται από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι, σε όλους τους τομείς της ζωής: της γνώσης, των κοινωνικών μορφών, της ηθικής, των απαιτήσεων αγιότητας, αλλά της θρησκευτικής σχέσης του ανθρώπου προς τον Θεό. Ο παράγοντας που καθορίζει την εξέλιξη αυτή, είναι το γεγονός πως στην αλληλουχία των περιόδων της ιστορίας της σωτηρίας, τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας πραγματώνονται βαθμιαία και το κάθε ένα δίνει την προσωπική του σφραγίδα στην εποχή που τούαντιστοιχεί. Τελικός σκοπός αυτής της εξέλιξης, η κινητήριος δύναμη της οποίας είναι το Άγιο Πνεύμα, είναι η κατάσταση του Αγίου Πνεύματος, η οποία χαρακτηρίζεται από την καθαρή πνευματική γνώση, την δημιουργία ενός πνευματικού τάγματος, και από την πραγματοποίηση τής ύψιστης μορφής του θεωρητικού βίου αγιότητας.

Η ίδια όμως διαδικασία τής ιστορίας κατανοείται ως διαδικασία η οποία αποτελείται από νέες δημιουργίες και νέες γεννήσεις. Οι παλιές τάξεις των προηγουμένων εποχών πεθαίνουν και εξαντλούνται, αντικαθίστανται και καταναλώνονται- η έννοια Consummatio παίζει ένα σημαντικό ρόλο, και έχει την ίδια διπλή σημασία όπως και εγελιανή κατηγορία της ιστορίας την οποία αποκαλεί Aufhebung (αναίρεση)- και αντικαθίστανται από τις νέες δημιουργίες του Αγίου Πνεύματος. Αξιοσημείωτο, πως η κατηγορία «conservatio», που είναι πολύ συχνή στην ορθόδοξη θεολογία τής ιστορίας, δεν παίζει κανένα ρόλο στον Ιωακείμ. Η σχέση του Θεού, του Αγίου Πνεύματος, προς τον κόσμο, δεν είναι σχέση συντήρησης-conservatio-του κόσμου πού διαμορφώθηκε με την πράξη τής δημιουργίας. Αντιθέτως,είναι μια σχέση διαρκούς δράσης του Αγίου Πνεύματος, η οποία εκφράζεται στις κάθε φορά νέες δημιουργίες, αναμορφώσεις, ανανεώσεις, αναγεννήσεις. Σε κανένα σημείο τής μεσαιωνικής ιστορίας της θεολογίας, ο Spiritus creator δεν κατανοείται με τόσο δυναμικό τρόπο (σε αναφορά προς την ιστορία), όσο στον Ιωακείμ της Φλόρα.

Οι δυο πτυχές, τής συνεχούς εξέλιξης και της διαρκούς νέας δημιουργίας, φαίνεται πως αλληλοαποκλείονται.Στην πραγματικότητα όμως το ένα προϋποθέτει το άλλο με ένα τρόπο διαλεκτικό. Η συσχέτισή τους αναπαριστά το μυστικό τής ιστορικής ζωής. Κάθε εξέλιξη, κάθε πρόοδος εκτυλίσσεται ως διαδικασία διαρκούς θανάτου και ανανέωσης. Ο Ιωακείμ όμως δεν κατανοεί την διαλεκτική αυτή ως μια εγκόσμια ιστορική διαδικασία. Αυτή η διαδικασία συμβαίνει, επειδή το Άγιο Πνεύμα επιδρά διαρκώς στον κόσμο σαν ένα δημιουργικό στοιχείο, και ο κόσμος αντιτίθεται στην επίδραση αυτή. Όλα τα δημιουργήματα του Αγίου Πνεύματος απειλούνται διαρκώς από τον κόσμο, δηλαδή από την αμαρτία. Όλες οι τάξεις τής ιστορίας τής σωτηρίας είναι εκτεθειμένες στον εκφυλισμό δια μέσου του ανθρώπου. Έτσι, η Εκκλησία της Παλαιάς Διαθήκης είναι εκφυλισμένη, αλλά και η Εκκλησία των κληρικών τής εποχής της Καινής Διαθήκης, είναι εκτεθειμένη σε μια έντονη παρακμή, την οποία ο Ιωακείμ καυτηριάζει με τις προφητικές του κλήσεις προς μετάνοια.

Ο Ιωακείμ όμως γνώριζε πως το Άγιο Πνεύμα είναι αυτή η ίδια η διαλεκτική αρχή. Στην δημιουργική φύση του Αγίου Πνεύματος ανήκει, τόσο η δημιουργία νέων τάξεων σωτηρίας, όπως και η καταστροφή παλιών, ξεπερασμένων. Μια από τις πιο σημαντικές προτάσεις, στην οποία ο Ιωακείμ εκφράζει αυτή την διαλεκτική αρχή εξέλιξης τής ιστορίας της σωτηρίας, είναι η εξής: «Όταν ο παντοδύναμος Θεός θέλει κάτι να αναιρέσει -consummare- για να θεμελιώσει κάτι νέο, επιτρέπει να έρθει διωγμός κατά της Εκκλησίας. Στην περίπτωση αυτή αποκαλύπτει τι είναι αυτό το οποίο θέλει να σταματήσει, και προστατεύει αυτό που θέλει να αφήσει να συνεχίσει. Και με την ευκαιρία αυτή, φέρνει στο φως το νέο, το καλό, που ήταν κρυμμένο στο σκοτάδι.»

Οι διώξεις κατά του λαού τού Θεού αποτελούν τις ωδίνες της γέννας μιας νέας κατάστασης (φάσης) της Εκκλησίας. Η «mutatio» (μετάλλαξη) της ιστορίας της σωτηρίας εκτυλίσσεται σε μια διαδικασία διαρκούς καταστροφής και νέας δημιουργίας. Κατά την διαδικασία αυτή, γίνονται φανερές οι αρχές τής ερχόμενης εποχής, μέσα στην νέα κατάσταση, αρχές οι οποίες είχαν σχηματιστεί στα κρυφά κατά την προηγούμενη εποχή. Λέει λοιπόν ο Ιωακείμ: «Όταν ο Θεός θέλει να αλλάξει την κατάσταση της Εκκλησίας μέσω της διαδοχής των εποχών- per successiones temporum- ώστε να αναιρεθούν η μια μετά την άλλη βάσει του λόγου της Γραφής, εμφανίζονται κάποια χρόνια προηγουμένως κεραυνοί και θαύματα, προειδοποιητικές φωνές, βροντές πνευματικών ανακοινώσεων, εν μέρει για να ξυπνήσουν από τον ύπνο του θανάτου όλους αυτούς που κοιμούνται και είναι αδρανείς, και εν μέρει για να καταλάβουν και αυτοί και οι άλλοι, πως ο Κύριος θέλει να δημιουργήσει κάτι νέο πάνω στη γη.»

Στο σημείο αυτό εκφράζεται η μυστηριώδης διαλεκτική συσχέτιση των εννοιών mutatio, consummatio καιrenovatio. Η διαλεκτική αυτή της ιστορίας μπορεί να εκφράζεται με πολύ παράδοξους τρόπους, καθώς η προφητική ανακοίνωση της ερχόμενης κατάστασης συναντά ισχυρή αντίσταση από τους φορείς της ισχύουσας κατάστασης. Ο Θεός περιτυλίγει τα μυστικά του με αντιθέσεις, και το μελλοντικό-νέο προκαλεί πάντα σκάνδαλο στους φορείς των παρόντων θεσμών. Ο Ιωακείμ μιλά στο σημείο αυτό έχοντας υπ’ όψιν την δική του εμπειρία, καθώς το μήνυμα του περί τής ερχόμενης εποχής του Πνεύματος προκάλεσε την αντίθεση της Εκκλησίας. Τόσο πιο αξιοσημείωτο είναι λοιπόν το γεγονός, πως ο ίδιος δεν έφερε βαρέως αυτή την αντίθεση, αλλά την άντεξε με μια κυρίαρχη πνευματική ελευθερία, την οποία εκφράζει με ένα γενικό κανόνα: «Αν και η πνευματική ομιλία –sermo spiritalis- προκαλεί σε μερικούς σκάνδαλο λόγω του σκοταδιού τους, αυτό δεν πρέπει να μας απασχολεί, καθώς προκαλεί σκάνδαλο μόνο σε εκείνους που βρίσκονται μακριά από την χάρη του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή σε εκείνους που δεν καταλαβαίνουν τι είναι του Πνεύματος του Θεού, γιατί έχουν ένα ζωώδες ένστικτο. Αυτοί όμως που γεννήθηκαν από το Πνεύμα, αναγνωρίζουν την αλήθεια, γιατί λέει ο Κύριος: Όταν έρθει το Πνεύμα της αληθείας, θα σας διδάξει όλη την αλήθεια.»

Η διαλεκτική αυτή σύνδεση της ιδέας της εξέλιξης με την ιδέα της νέας δημιουργίας είναι χαρακτηριστική για το έργο του Ιωακείμ. Στην περιγραφή τής ανάδυσης της τρίτης εποχής συνδέει κατά προτίμηση έννοιες που χαρακτηρίζουν την δημιουργική δράση του Αγίου Πνεύματος. Παρουσιάζει λοιπόν την εμφάνιση τού Αγίου Βενέδικτου, σε μια εποχή της Εκκλησίας των κληρικών, ως πρωτοτύπου της μελλοντικής Εκκλησίας του Πνεύματος, με τα εξής λόγια: «Αλλά και σε αυτή την εποχή βλέπετε, πως ο Κύριος δημιουργεί νέο ουρανό και νέα γη.»

Με τον ίδιο τρόπο είναι σε θέση να περιγράψει την αυγή του τρίτου Σαββάτου και την εμφάνιση του πνευματικού τάγματος της τρίτης εποχής, ως «την ανοικοδόμηση της νέας Ιερουσαλήμ από νέες πέτρες, από τους υιούς της νέας περιπλάνησης». «Κατά αυτό το τρίτο Σάββατο πρέπει να κτιστεί εκ νέου ο ναός του Θεού, και η πόλη πρέπει να οικοδομηθεί πάλι με νέους λίθους, και μάλιστα από τους υιούς της μοντέρνας περιπλάνησης, όπως κάποτε ο παλιός ναός και η παλιά πόλη χτίστηκαν από τους υιούς της περιπλάνησης του Ιούδα στην αρχή του δεύτερου Σαββάτου.» Το Πνεύμα εμφανίζεται εδώ ως η αρχή της προοδευτικής νέας δημιουργίας, τόσο με την αντικειμενική ιστορική έννοια, όσο και με την γνωσιολογική έννοια, γιατί ανήκει στην ουσία τηςIntelligentia spiritualis, να μην μεταδίδεται μια τελειωμένη, κυριολεκτικά απτή γνώση. Αντιθέτως, ανοίγεται ένας ανεξάντλητος θησαυρός θεϊκής σοφίας, από τον οποίο το θεωρόν Πνεύμα μπορεί να αντλεί κάθε φορά νέες γνώσεις, «μια πηγή ύδατος, που αναβλύζει στην αιώνια ζωή.»

Η πιο καθαρή έκφραση του διαλεκτικού τρόπου θεώρησης της ιστορίας της σωτηρίας φαίνεται κατά την εφαρμογή του σχήματος της γέννησης και ανάστασης στην διαδοχή των εποχών. Ο Ιωακείμ εφαρμόζει και τα δυο σχήματα στην αλληλουχία των εποχών. Η ερχόμενη κατάσταση προσλαμβάνεται μέσα στην προηγούμενη δια της δράσης του Αγίου Πνεύματος, και αυξάνει εκεί στα κρυφά, μέχρι να έρθει στο φως της ημέρας. Τότε μεγαλώνει με την φροντίδα της γηράσκουσας κατάστασης, μέχρι να φτάσει στην ώριμη ηλικία και είναι πια σε θέση να αναλάβει μόνη της την ηγεσία της εποχής της. Και έτσι, ο Ιωακείμ δεν περιέγραψε μόνο την αντικατάσταση της συναγωγής από την χριστιανική Εκκλησία, αλλά και την αντικατάσταση της Εκκλησίας των κληρικών από την ερχόμενη Εκκλησία του Πνεύματος, βάσει του σχήματος σύλληψης και γέννησης. Την πιο λεπτομερή περιγραφή τέτοιου είδους την παρουσιάζει στο «Tractatus super quatuor Evangelia», στην τυπολογική ερμηνεία τής περιγραφής τής γέννησης του Ιωάννη του Βαπτιστή και του Ιησού. Ο ίδιος προτιμά αυτό το σχήμα καθώς αποφεύγει με αυτό τις επαναστατικές συνέπειες. Και αυτό διότι αναπαριστά την σχέση της νέας προς την παλιά κατάσταση ως σχέση του παιδιού προς τους γονείς του, ή του υιού προς τον πατρικό προστάτη και παιδαγωγό.

Πολύ πιο επαναστατική είναι η εφαρμογή του σχήματος της ανάστασης στην διαδοχή των εποχών σωτηρίας, γιατί εδώ εμφανίζεται η προηγούμενη εποχή ως η καταδικασμένη σε θάνατο και διάλυση εποχή, από  την οποία μπορεί να προκύψει μια νέα κατάσταση σωτηρίας, μόνο μέσω μια δημιουργικής πράξης του Αγίου Πνεύματος, δια της ανάστασης από τους νεκρούς. Παρόλα αυτά, ο Ιωακείμ δεν απέφυγε την εφαρμογή του σχήματος αυτού στην ιστορία της Εκκλησίας των κληρικών και την  σχέση της προς την ερχόμενη Εκκλησία του Πνεύματος:«Όπως ο Χριστός έφτασε στην Ανάσταση με πολύ κόπο και πόνο, έτσι και ο λαός της χριστιανοσύνης, θα φτάσει στην δόξα της ανάστασης, μετά από πολλούς πικρούς πόνους, στο τέλος αυτής της έκτης εποχής, τους οποίους θα υποφέρει...και θα φτάσει στην πληρότητα εκείνη του Αγίου Πνεύματος, που επιδείχθηκε στους Αποστόλους την ημέρα της Πεντηκοστής.»

Ο Ιωακείμ λοιπόν, κατανοεί με ένα μοναδικό τρόπο το Άγιο Πνεύμα ως την δύναμη εκείνη που δρα στην ιστορία της σωτηρίας, η οποία με μια διαρκή νέα δημιουργία οδηγεί το σωτηριώδες σχέδιο του Θεού προς την τελείωση του.

Μέσω της σύνδεσης της ιδέας της προόδου και εξέλιξης με την υπόσχεση της άμεσης εκπλήρωσης της ιστορίας της σωτηρίας, ο Ιωακείμ δημιούργησε το μοντέλο των θρησκευτικών, κοινωνικών, πολιτικών και φιλοσοφικών ουτοπιών της νεωτερικότητας. Στον Ιωακείμ, η εικόνα περί της τρίτης εποχής που ο ίδιος δημιούργησε, καθορίζεται από τις ευαγγελικές απαιτήσεις περί αγιότητας. Αλλά ήδη στον Ιωακείμ αναφαίνονται στην περιγραφή τής μορφής της κοινότητας της τρίτης εποχής, ορισμένες ουτοπικές κοινωνικές ιδέες. Οι ιδέες αυτές προβάλλονται με σαφήνεια στους ριζοσπαστικούς πνευματικούς των Φραγκισκανών, στον αγώνα τους για την πραγματοποίηση τού φραγκισκανικού ιδεώδους της πτωχείας. Είναι αξιοσημείωτο πως τα κοινωνικά-ουτοπικά στοιχεία του Ιωακειμισμού διακρίνονται με μεγαλύτερη ισχύ στους Hussiten της Βοημίας, αλλά και στις επιδράσεις του στο γερμανικό έδαφος, και κατά τήν  περίοδο της Μεταρρύθμισης. Για την ύστερη εξέλιξη του Ιωακειμισμού είναι σημαίνων ο εσχατολογικός χαρακτήρας της θεώρησης της ιστορίας. Η χριστιανική εσχατολογική προσμονή δεν είναι απλώς έκφραση μιας νοσταλγίας, δεν είναι απλώς ένα όνειρο των επιθυμητών ερχομένων, των αναμενόμενων μεταβολών των πραγμάτων στο εγγύς μέλλον. Η κοινωνική ουτοπία κατανοείται συχνά ως έκφραση ενός τέτοιου ονείρου, ως προβολή στα σύννεφα της ιδεατής εικόνας των ανθρώπινων επιθυμιών, ως «ιδεολογία».  Αυτό όμως που προσδίδει στην χριστιανική εσχατολογική προσμονή τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της, είναι το γεγονός, πως θεωρεί την ερχόμενη τελείωση τής ιστορίας της σωτηρίας ως εκπλήρωση μιας θεϊκής υπόσχεσης. Στο σημείο αυτό η χριστιανική εσχατολογική προσδοκία ταυτίζεται με την ιουδαϊκή. Υπάρχει όμως ένα ιδιαίτερο σημείο στο οποίο διαφέρουν. Η ιουδαϊκή προσδοκία τρέχει πάντα πίσω από την ερχόμενη εκπλήρωση. Για τον λόγο αυτό, η ιουδαϊκή συνείδηση περί ιστορίας είναι πάντα μια ανεκπλήρωτη συνείδηση, καθώς ο ερχομός του Μεσσία και της βασιλείας του κατανοείται ως εκπλήρωση και στόχος της ιστορίας, και η εκπληρωμένη ιστορία εγκαινιάζεται στο μέλλον με τον ερχομό της βασιλείας. Η χριστιανική όμως προσδοκία των εσχάτων ζει από την πίστη πως το ερχόμενο έχει ήδη αρχίσει με τον Χριστό στην ιστορία. Πως η ενσάρκωση αποτελεί την αρχή της εκπληρωμένης ιστορίας των εσχάτων. Πως με την ενανθρώπιση του Λόγου έχει σπαρεί ο σπόρος του μελλοντικού μέσα στην ιστορία και πως το ερχόμενο είναι ήδη παρόν στην ιστορία και πως μέσω του πόνου, του αγώνα και της καταδίωξης, διαμέσου μάλιστα του θανάτου, πορεύεται μέσα στην ιστορία προς την ακράτητη νίκη.

Ακριβώς αυτή η σκέψη, πως το νέο, το ερχόμενο εργάζεται ήδη μυστικά και πρόκειται να γεννηθεί μέσα στην πληρότητα του, δίνει στην ιωακειμιστική θεώρηση της ιστορίας την επαναστατική ορμή της. Ο Ιωακείμ δεν αισθάνεται μόνο προφήτης, αλλά και πρόδρομος της ερχόμενης εποχής. Αλλά και η ίδρυση του τάγματός του σκοπό έχει να βοηθήσει στην πραγματοποίηση του Ordo spiritualis των εσχάτων. Ο Ιωακείμ δεν ήταν ένας συνειδητοποιημένος επαναστάτης. Δεν ήταν καν διατεθειμένος να αναγνωρίσει τις επαναστατικές συνέπειες της θεολογίας του περί Πνεύματος, πόσω μάλλον να τις εγκρίνει. Παρά ταύτα, η θεολογία του Ιωακείμ περί Πνεύματος ωθεί τον προφήτη, με μια εσωτερική λογική, να συμβάλλει ο ίδιος ενεργά  στην υπέρβαση της παρούσας εποχής και στην πρόκληση της υποσχεθείσας ερχόμενης εποχής. Ακριβώς αυτή η εγγύτητα, η αμεσότητα της ευρισκόμενης στα πρόθυρα ερχόμενης εποχής της εκπλήρωσης, καθιστά από μόνη της αναγκαίο, να απαιτηθεί από την παρούσα εποχή εσωτερική ετοιμότητα για την ερχόμενη μεταβολή. Να απαιτηθεί μάλιστα να κάνει η ίδια η εποχή την μεταβολή, και με τον τρόπο αυτό να φέρει το ερχόμενο. Το Άγιο Πνεύμα γίνεται στο σημείο αυτό ένας ενεργός ζυμωτής της αναμόρφωσης ολόκληρης της ζωής και κοινωνίας.    

Από εδώ γίνεται κατανοητό, πως μέσα στην ιστορία του Χριστιανισμού, τα μεταρρυθμιστικά και επαναστατικά κινήματα, μπορούσαν να στηρίζονται στην θεολογία περί Αγίου Πνεύματος. Αυτός είναι και ο λόγος, που στην ιστορία του χριστιανικού δόγματος, η διδασκαλία περί Αγίου Πνεύματος έχει υποστεί παραμέληση και μαρασμό. Το στοιχείο της προοδευτικής νέας δημιουργίας, που βρίσκεται στην βάση της χριστιανικής αντίληψης για το Άγιο Πνεύμα, και που περιλαμβάνει την καταστροφή των παλιών και ξεπερασμένων μορφών, μπορεί εύκολα να στραφεί και εναντίον των εκκλησιαστικών θεσμών. Για τον λόγο αυτό, η θεολογία περί Αγίου Πνεύματος δεν εκφράστηκε τόσο στους θεολογικούς ορισμούς, όσο στους μεγάλους ύμνους εκείνων των Χριστιανών, που ένιωσαν τις ωδίνες του Αγίου Πνεύματος.

Και έτσι, ας βάλουμε στο τέλος-όπως και στην αρχή-ένα μεσαιωνικό ύμνο για το Άγιο Πνεύμα. Σε αυτόν, όπως και στον ύμνο του Rhabnus Maurus, φαίνεται η παγκόσμια ιστορική (αναφερόμενη στην ιστορία της σωτηρίας) συσχέτιση μεταξύ της δράσης του Αγίου  Πνεύματος στην δημιουργία και της ιστορίας της σωτηρίας:

Περί του Αγίου Πνεύματος

Υψηλή λάβρα, σε κάθε ώρα

Ζωοδότα όλου του κόσμου,

Ζήσε το στον βυθό της θάλασσας,

Στόχευσε το στον περίγυρο της γης,

Αιώρησε το κάτω από την ουράνια σκηνή.

Δύναμη και ώθηση και κίνηση.

Ζωτική κίνηση κάθε ζωής,

Επιθυμία δημιουργίας και γλυκιά ησυχία,

Άγιο Πνεύμα, μόνο εσύ είσαι.

Πνεύμα δημιουργό, για να μας χαροποιήσεις,

Επταπλασίως με τα χαρίσματα,

Έλα, να ανανεώσεις την γη,

Να σκορπίσεις ευτυχία και ειρήνη,

Πλούσιε παράκλητε, έλα γρήγορα!

Ω χαρά των καλών πνευμάτων,

Αλλά και του απορριφθέντος διδάσκαλε,

Τον οποίο στη βαθύτατη κόλαση

Νίκησε η δύναμη σου.

Πάνω από τα ύδατα κυρίευε,

Αιωρούμενο το Πνεύμα εκείνο του Θεού,

Αυτό, που όταν διαμόρφωσε τον κόσμο,

Στο βασίλειο των σοφών το εξέπτυξε,

Που εκεί λέγεται δύναμη και αρετή.

Και όταν εκείνος εξεπτύχθει,

Τον οποίο πρώτο αυτό εμψύχησε,

Ήταν η σωτηρία της νέας ζωής του

Και συγχώρησης πάροχος.

Στον κοσμικό κύκλο διέταξες να αντηχήσει

Ο λόγος του Αγίου Ευαγγελίου,

Ξύπνησε νέες δυνάμεις όλων,

Που είχαν πέσει στον θάνατο,

Και τους χάρισες πλούσια διαμονή.

Μας δημιούργησες δυνατή καρδιά,

Έδωσες στον άνθρωπο ασπίδα και όπλα,

Για να κατατροπώσει το πνεύμα της νύχτας

Και νικηφόρος να είναι δι' εσού, Πνεύμα δυνάμεως.

Προς εσένα, εσύ πηγή της χάριτος,

Ώθησε μας στην ψυχή ορμή:

Δυνάμωσε το, το φως των αρετών,

Πλύνε τους ενόχους με το κύμα

Της χάριτος σου.

Χάρισε το Πνεύμα του μεγάλου ελέους,

Καθοδήγησε τα μονοπάτια των κοσμοκρατόρων

Δώσε στην αγία κοινότητα,

Την ορμή της ειρήνης και της ομόνοιας.

Ο ύμνος αυτός ακούγεται σε πολλά σημεία σαν μια συμπερίληψη της διδασκαλίας του Ιωακείμ περί Πνεύματος. Εδώ αποκαλύπτεται γαι μια ακόμη φορά η εσωτερική συνάφεια μεταξύ δημιουργίας και σωτηρίας. Το Άγιο Πνεύμα ως «motor omnis creature», είναι ταυτόχρονα ο κινητήρας της δημιουργίας και της ιστορίας της σωτηρίας. Η πρώτη στροφή ακούγεται σχεδόν σαν μια χριστιανική-πνευματική επανερμηνεία της παλιάς διδασκαλίας των στωϊκών περί κοσμικής φωτιάς ως στοιχείου της κοσμικής ψυχής, που διαποτίζει όλα τα άλλα στοιχεία του σύμπαντος, τη γη, τη θάλασσα και τον αέρα. Η φωτιά αυτή, θα μετατρέψει τα πάντα σε φωτιά, ανάβοντας μια κοσμική πυρκαγιά όταν έρθει το τέλος του κόσμου. Η διαφορά στο ποίημα είναι, πως στην θέση της πύρινης κοσμικής ψυχής μπαίνει το Άγιο Πνεύμα, που ως δημιουργικό στοιχείο διαποτίζει το σύμπαν και την ιστορία της ανθρωπότητας. Ο Ιωακείμ όμως δεν ασχολείται με την κοσμική πτυχή του πράγματος. Και έτσι  τονίζεται πολύ περισσότερο η πτυχή της ιστορίας της σωτηρίας. Το Άγιο Πνεύμα ως «motor omnis creature» ενεργεί στην ιστορία της ανθρωπότητας με τρόπο διαλεκτικό: καταστρέφει και δημιουργεί, κινεί και δίνει ησυχία, σκοτώνει και ζωογονεί, είναι πόλεμος και ειρήνη, υποταγή και συμφιλίωση, οξύτητα και απαλότητα, τρόμος και χαρά, ανάθεμα και έλεος, κρίση και παρηγοριά. Αυτή η θεολογία του Πνεύματος δεν μπορεί να περιοριστεί  σε μια συγκεκριμένη μορφή έκφρασης του Πνεύματος: ο λόγος του Ευαγγελίου είναι μόνο μια από τις εμφανίσεις Του, όπως η εμφάνιση (γνωστοποίηση) στον λόγο της δημιουργίας, στην πολλαπλότητα των δωρεών της χάριτος, στην εσωτερική φωτιά της έμπνευσης. Κατά την έκπτυξη του Αγίου Πνεύματος αναδύεται ένα εξαιρετικά σημαντικό χαρακτηριστικό: πριν εμφανιστεί στις πολλαπλές μορφές των χαρισμάτων, διαποτίζει ενεργά το σύμπαν. Πριν ανυψώσει την ιστορία σε ιστορία της σωτηρίας, δίνει παλμό στην φύση. Πριν προβληθεί στην ιστορία της σωτηρίας ως δημιουργός του νέου, ως ο νικητής του θανάτου και ως ανανεωτής της ζωής, αποκαλύπτεται στο σύμπαν ως δημιουργός. Πριν κινηθεί στα πνεύματα των σοφών, αιωρείται πάνω από τα ύδατα. Πριν απευθυνθεί με τον λόγο του Ευαγγελίου στον κόσμο, μιλά δια των προφητών της παλιάς ανθρωπότητας. Όλα όμως στοχεύουν στην γέννηση της κοινότητας, στην οποία ο κόσμος θα βρίσκεται στην τάξη του Αγίου Πνεύματος. Εκείνης της κοινότητας που έχει ως χαρακτηριστικό το «pax, quies, gaudium» (ειρήνη, ησυχία, χαρά). Στην θεολογία αυτή περί Αγίου Πνεύματος βρίσκεται ένα πυρακτωμένο μεταρρυθμιστικό στοιχείο: γνωρίζει πως η ανανεωτική δύναμη του Αγίου Πνεύματος μπορεί να στραφεί και εναντίον υφιστάμενων τάξεων (οργανώσεων), που εναντιώνονται στην πραγμάτωση του. Δεν πρέπει μάλιστα να διστάσει ούτε μπροστά στους θεσμούς εκείνους που κάποτε ιδρύθηκαν εν ονόματι του Θεού, ο χρόνος των οποίων τελείωσε και πρέπει να κάνουν τόπο για τις νέες δημιουργίες του Αγίου Πνεύματος. Ο Ιωακείμ λοιπόν, έγινε ο πατέρας των μεταρρυθμιστών. Στα μάτια όμως των δυνάμεων που απειλούνται από τους μεταρρυθμιστές αυτούς, είναι ο αιρετικός. 

                                               ΤΕΛΟΣ