ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΡ. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
κ. ΙΩΑΝΝΗ ΠΛΕΞΙΔΑ
Επιμέλεια: Ηρακλής Αθ. Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)
Ο Ιωάννης Πλεξίδας γεννήθηκε στα Τρίκαλα το 1972. Πραγματοποίησε σπουδές Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Θεολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι κάτοχος ενός μεταπτυχιακού διπλώματος στη Φιλοσοφία, κάτοχος ενός διδακτορικού διπλώματος στη Φιλοσοφική Ανθρωπολογία (Φιλοσοφική Σχολή) και ενός δεύτερου διδακτορικού διπλώματος στη Βυζαντινή Φιλοσοφία (Θεολογική Σχολή). Στα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα ανήκουν η βυζαντινή φιλοσοφία, η φιλοσοφική και χριστιανική ανθρωπολογία, η φιλοσοφική ερμηνευτική, η φαινομενολογία και η εγκληματολογία. Μελέτες του στην ελληνική γλώσσα είναι οι εξής: «Πρόσωπο και φύση. Προβληματισμοί γύρω από την έννοια του προσώπου στη σκέψη του Ιωάννη Δαμασκηνού», εκ. Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2001, «Ο άνθρωπος ενώπιον του θανάτου», εκδ. Αρμός, 2006, «Η μετασκευή του ανθρώπου», εκδ. Πρότυπες Θεσσαλικές Εκδόσεις, 2007, «Η ανθρωπολογία του κακού. Μία ανάγνωση του Γρηγορίου Νύσσης», εκδ. λογείον, 2013, «Άνθρωπος και Θάνατος. Απόπειρα χριστιανικής ανθρωπολογίας», εκδ. λογείον, 2015, «Γρηγόριος Νύσσης. Λόγοι για τον θάνατο και το πένθος», εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2004, «Λόγοι χριστιανών και εθνικών», εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2004, «Νεμέσιος Εμέσης. Περί φύσεως ανθρώπου», εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2006, «Νικήτας Στηθάτος. Περί Ψυχής», εκδ. Ζήτρος, 2006, «Φώτιος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Ο ηγεμών», εκδ. Αρμός, 2007.
Άρθρα του στην ελληνική γλώσσα έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά, Intellectum, Σύναξη, Φιλοσοφείν, Γρηγόριος Παλαμάς, Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ, Επιστημονική Επετηρίδα της Μητροπόλεως Κιτίου, Επιστημονική Επετηρίδα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Επικοινωνία, Αντίφωνο κ.ά. Έχει μεταφράσει και έχει επιμεληθεί βιβλία φιλοσοφικού, θεολογικού και λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, ενώ έχει συμμετάσχει σε παγκόσμια και πανελλήνια συνέδρια Φιλοσοφίας, Θεολογίας και Ψυχιατρικής.
ΗΡΑΚΛΗΣ ΦΙΛΙΟΣ: Καλωσορίζουμε με χαρά κι ενδιαφέρον μεγάλο στην ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ έναν νέο επιστήμονα με αξιόλογες σπουδές και γνώσεις καθώς και με λαμπρή πορεία στον κλάδο του. Έναν άνθρωπο με φιλοσοφική και θεολογική στάση σε θέματα που απασχολούν τον ορθόδοξο χώρο, αλλά και σε ζητήματα που θα έπρεπε κάποια στιγμή να απασχολήσουν το θεολογικό γίγνεσθαι. Η χαρά μου είναι ακόμη μεγαλύτερη καθώς ο καλεσμένος μας κατάγεται από τα όμορφα Τρίκαλα, την πόλη και δικής μου καταγωγής. Αγαπητέ κ. Ιωάννη Πλεξίδα καλωσορίσατε στην ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΛΕΞΙΔΑΣ: Καλώς σας βρήκα. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Είναι ιδιαίτερη χαρά και τιμή για μένα να συνομιλώ μαζί σας και να επικοινωνώ με τους αναγνώστες σας.
Η.Φ.: Διαβάζοντας το βιογραφικό σας, παρατηρώ σημαντικές σπουδές σε δύο κλάδους που έχουν πολλά να δώσουν στη σύγχρονη εποχή∙ στη φιλοσοφία και στη θεολογία. Μάλιστα έχετε ένα μεταπτυχιακό και δύο διδακτορικά. Τι σας ώθησε στις αναζητήσεις αυτές;
Ι.Π.: Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης, στον τομέα της Φιλοσοφίας, διαπίστωσα ότι υπήρχε ένα κενό αιώνων σε ό,τι αφορούσε στη διδασκαλία των μαθημάτων για την ιστορία της φιλοσοφίας. Έτσι, μετά από τη διδασκαλία της στωικής σκέψης καθώς και της επονομαζόμενης «νεοπλατωνικής» φιλοσοφίας (Πορφύριος και Πλωτίνος),στα μαθήματα πραγματοποιούσαμε ένα νοητικό άλμα αιώνων και οδηγούμασταν στον 17ο αιώνα, στον Descartes, στον Spinoza, στον Berkley κ.ά., για να βρεθούμε στη συνέχεια στον 19ο και στον 20ο αιώνα και σε φιλοσόφους όπως ο Heidegger, o Foucault, o Derrida κ.ά. Εύλογα, θεωρώ, τότε μου δημιουργήθηκε η απορία: Τι θα μπορούσε να έχει συμβεί στο μεσοδιάστημα τόσων αιώνων; Οι άνθρωποι σταμάτησαν, με έναν μαγικό τρόπο, να γράφουν και να διαβάζουν; Εξαφανίστηκε η γραφή ή η μελέτη κειμένων και εμφανίστηκε, έξαφνα, και πάλι τον 17ο αιώνα; Δεν υπήρχε μία συνέχεια στην ανθρώπινη σκέψη, έπαψαν οι άνθρωποι να θέτουν ερωτήματα για τα θέματα που τους απασχολούσαν; Άρχισα, λοιπόν, να αναζητώ τα κείμενα της εποχής εκείνης, τόσο της ανατολικής θεολογικής και φιλοσοφικής σκέψης όσο και της δυτικής — αναφέρομαι στην ευρωπαϊκή σκέψη.
Τότε γνώρισα τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας και των εκκλησιαστικών συγγραφέων και ήρθα σε επαφή με το μεγαλείο της σκέψης τους. Διαπίστωσα ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας όχι μόνο γνώριζαν την προγενέστερη φιλοσοφική σκέψη, αλλά τη χρησιμοποίησαν για τη διατύπωση του Ορθοδόξου δόγματος μεταμορφώνοντας το σημασιολογικό πυρήνα των φιλοσοφικών εννοιών. Έτσι, ενώ οι Πατέρες μιλούν για «φύση» ή «ουσία», για «ενέργεια» κ.ά., όπως άλλωστε και οι φιλόσοφοι, οι συγκεκριμένοι όροι αποκτούν ένα εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο για τους χριστιανούς συγγραφείς. Όχι μόνο, επομένως, δεν υπήρχε κενό αιώνων, αλλά, αντίθετα, υπήρχε μία δημιουργική συνέχεια και αφομοίωση της προγενέστερης ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης και παράδοσης.
pemptousia
Η συναρμογή του θεολογικού με το φιλοσοφικό λόγο
Τι να πρωτοαναφέρει κανείς; Τα σχόλια των χριστιανών συγγραφέων στον Όμηρο, στον Αριστοφάνη, στις Κατηγορίες του Αριστοτέλη, στον Πλάτωνα, στους «νεοπλατωνικούς» φιλοσόφους; Ο κατάλογος είναι ατελείωτος. Διαβάζοντας όλους αυτούς του ογκόλιθους της χριστιανικής σκέψης, κατανόησα αυτό που ο αριστερός φιλόσοφος και πολιτικός Benedetto Croce κάποτε είπε: «Δεν μπορούμε παρά να χαρακτηρίσουμε τους εαυτούς μας χριστιανούς». Αυτή η φράση του για μένα σημαίνει ότι ο σύγχρονος δυτικός κόσμος έχει επηρεαστεί σε όλες τις εκφάνσεις και εκφράσεις του, είτε μιλούμε για ποίηση είτε για μουσική είτε για λογοτεχνία είτε για ζωγραφική, από τη χριστιανική πολιτισμική παράδοση. Ειδικότερα σε ό,τι έχει να κάνει για τη σχέση φιλοσοφίας και θεολογίας στην πατερική σκέψη, οφείλουμε να δούμε αυτή τη σχέση με όρους συγχρωτισμού και σύγκλησης και όχι με όρους σχάσης.
Όπως εύστοχα έχει επισημάνει ο Γάλλος φιλόσοφος Merleau-Ponty, «Η σχέση της φιλοσοφίας προς τον χριστιανισμό δεν μπορεί να είναι η απλή σχέση τής άρνησης προς τη θέση, τής διερώτησης προς την κατάφαση: η φιλοσοφική διερώτηση εμπεριέχει η ίδια τις ζωτικές επιλογές της και κατά μία έννοια διατηρείται στο πλαίσιο της θρησκευτικής κατάφασης». Όπως καταλαβαίνετε, λοιπόν, μετά την ανάγνωση των πατερικών κειμένων δεν υπήρχε δρόμος επιστροφής. Ένιωθα την ανάγκη να εντρυφήσω όσο περισσότερο μπορούσα στα κείμενα αυτής της παράδοσης. Αυτή η ανάγκη είχε ως αποτέλεσμα και τα δύο διδακτορικά, ένα στη Θεολογία και ένα στη Φιλοσοφία. Εκείνο που κατάλαβα, όμως, ήταν ότι αυτή η αναζήτηση δεν είχε τέλος ή, για να μιλήσω με εκκλησιαστικούς όρους, το τέλος της ήταν ατέλεστο. Είναι τέτοιος ο πλούτος της σκέψης των εκκλησιαστικών συγγραφέων που όσα διδακτορικά ή μελέτες κι αν γράψει κανείς δεν θα έχει πετύχει τίποτα περισσότερο από το να ψηλαφήσει απλώς ψήγματα της αλήθειας τους.
Η.Φ.: Πολύ ωραία. Έχω την αίσθηση ότι η συζήτηση μας γύρω από θέματα που θίγονται στα βιβλία σας και έχετε εισηγηθεί ο ίδιος σε συνέδρια θα είναι σίγουρα ενδιαφέρουσα.
Ι.Π.: Τα κείμενα των εκκλησιαστικών συγγραφέων παρουσιάζουν τεράστιο ενδιαφέρον για τον σύγχρονο, σκεπτόμενο άνθρωπο. Αποτελούν ψυχογραφήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Είχα διαβάσει κάποτε ότι μία ώρα την ημέρα ανάγνωσης πατερικών κειμένων θα μας γλίτωνε από πολλές ώρες ψυχοθεραπείας. Θα έλεγα ότι συμφωνώ. Οι πατέρες της εκκλησίας δεν καταθέτουν στα κείμενά τους θεωρητικές απόψεις, αλλά την εμπειρία τους, τα βιώματά τους. Μία εμπειρία ζωής που εμφορείται από τη σχέση τους με τον Θεό, τον προσωπικό Θεό της χριστιανικής πίστης και παράδοσης, τον Θεό του Αβραάμ και του Ισαάκ. Επομένως, ενδιαφέροντα στην πραγματικότητα είναι όσα λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας.
Εγώ το μόνο που κάνω είναι να μεταφέρω στους αναγνώστες τη σκέψη τους και να προσπαθώ να εντοπίσω απαντήσεις στα πατερικά κείμενα για τα προβλήματα που απασχολούν τον μεταμοντέρνο άνθρωπο. Και, πιστέψτε με, αυτό δεν αποτελεί αναχρονισμό. Μπορεί οι συνθήκες διαβίωσης να έχουν αλλάξει, η τεχνολογία να έχει φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη, ωστόσο η ανθρώπινη ψυχή παραμένει η ίδια, όπως άλλωστε και ο γενετικός κώδικας του ανθρώπου. Έχουμε τις ίδιες αγωνίες, τα ίδια πάθη, τις ίδιες αναζητήσεις, τα ίδια προβλήματα. Η αγωνία ενώπιον του θανάτου, η απώλεια των αγαπημένων προσώπων ή ακόμη και η απώλεια του εαυτού μας, για παράδειγμα, εξακολουθεί να μας βασανίζει — ακόμη κι αν μας λένε με βεβαιότητα οι φυσικοί επιστήμονες ότι ο θάνατος είναι απλώς το δεύτερο αξίωμα της θερμοδυναμικής, η περίφημη εντροπία.
Ο σύγχρονος, εξάλλου, χαρακτήρας των κειμένων των Πατέρων φαίνεται, μεταξύ άλλων, και από την κριτική που ασκούν στην τοκογλυφία, στο θεσμό της δουλείας —αξίζει να δει κανείς στο σημείο αυτό τη διαφορά που υπάρχει με τις απόψεις του διαφωτιστή Βολταίρου—, από τις απόψεις τους για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία — σε ό,τι αφορά στη θέση της γυναίκας μία σειρά από κείμενα φεμινιστριών έχουν αναδείξει τον προοδευτικό χαρακτήρα των πατερικών κειμένων στο συγκεκριμένο θέμα. Ο χριστιανισμός, επομένως, δεν είναι μία μεταφυσική, απενσαρκωμένη θρησκεία που αδιαφορεί για το παρόν. Κάθε άλλο. Το παρόν για τους χριστιανούς αποκτά νέο νόημα και περιεχόμενο μέσα, όμως, από την προοπτική των εσχάτων. Ο χριστιανισμός, επομένως, είναι μοντέρνος καθώς προσφέρει μία επανερμηνεία του κόσμου. Μία επανερμηνεία που εδράζεται σε ένα αμιγώς αντιμεταφυσικό συμβάν: την ενσάρκωση του δεύτερου προσώπου της Τριάδας, του Υιού Λόγου. Ο χριστιανισμός είναι μία ενσαρκωμένη θρησκεία.
ΣΧΟΛΙΟ: Μιά ακόμη ματιά στήν Πατερική μας παραδόση μέ τό ερευνητικό βλέμμα τής Δύσεως. Καί σ' αυτό τό βλέμμα δέν ανοίγει τά μυστικά της.Ας τονίσουμε μόνον τό εξής: η ονομαζόμενη από τήν Δύση Μεταφυσική τής αρχαίας φιλοσοφίας είναι η φύσις τού ανθρώπου, η κοινή ανθρώπινη φύσις τήν οποία προσέλαβε ο Κύριος μέ τήν ενσάρκωσή Του.. Η οποία από κατασκευής διαφέρει από τήν φύση.
κ. ΙΩΑΝΝΗ ΠΛΕΞΙΔΑΕπιμέλεια: Ηρακλής Αθ. Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)
Ο Ιωάννης Πλεξίδας γεννήθηκε στα Τρίκαλα το 1972. Πραγματοποίησε σπουδές Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Θεολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι κάτοχος ενός μεταπτυχιακού διπλώματος στη Φιλοσοφία, κάτοχος ενός διδακτορικού διπλώματος στη Φιλοσοφική Ανθρωπολογία (Φιλοσοφική Σχολή) και ενός δεύτερου διδακτορικού διπλώματος στη Βυζαντινή Φιλοσοφία (Θεολογική Σχολή). Στα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα ανήκουν η βυζαντινή φιλοσοφία, η φιλοσοφική και χριστιανική ανθρωπολογία, η φιλοσοφική ερμηνευτική, η φαινομενολογία και η εγκληματολογία. Μελέτες του στην ελληνική γλώσσα είναι οι εξής: «Πρόσωπο και φύση. Προβληματισμοί γύρω από την έννοια του προσώπου στη σκέψη του Ιωάννη Δαμασκηνού», εκ. Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2001, «Ο άνθρωπος ενώπιον του θανάτου», εκδ. Αρμός, 2006, «Η μετασκευή του ανθρώπου», εκδ. Πρότυπες Θεσσαλικές Εκδόσεις, 2007, «Η ανθρωπολογία του κακού. Μία ανάγνωση του Γρηγορίου Νύσσης», εκδ. λογείον, 2013, «Άνθρωπος και Θάνατος. Απόπειρα χριστιανικής ανθρωπολογίας», εκδ. λογείον, 2015, «Γρηγόριος Νύσσης. Λόγοι για τον θάνατο και το πένθος», εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2004, «Λόγοι χριστιανών και εθνικών», εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2004, «Νεμέσιος Εμέσης. Περί φύσεως ανθρώπου», εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2006, «Νικήτας Στηθάτος. Περί Ψυχής», εκδ. Ζήτρος, 2006, «Φώτιος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Ο ηγεμών», εκδ. Αρμός, 2007.
Άρθρα του στην ελληνική γλώσσα έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά, Intellectum, Σύναξη, Φιλοσοφείν, Γρηγόριος Παλαμάς, Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ, Επιστημονική Επετηρίδα της Μητροπόλεως Κιτίου, Επιστημονική Επετηρίδα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Επικοινωνία, Αντίφωνο κ.ά. Έχει μεταφράσει και έχει επιμεληθεί βιβλία φιλοσοφικού, θεολογικού και λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, ενώ έχει συμμετάσχει σε παγκόσμια και πανελλήνια συνέδρια Φιλοσοφίας, Θεολογίας και Ψυχιατρικής.
ΗΡΑΚΛΗΣ ΦΙΛΙΟΣ: Καλωσορίζουμε με χαρά κι ενδιαφέρον μεγάλο στην ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ έναν νέο επιστήμονα με αξιόλογες σπουδές και γνώσεις καθώς και με λαμπρή πορεία στον κλάδο του. Έναν άνθρωπο με φιλοσοφική και θεολογική στάση σε θέματα που απασχολούν τον ορθόδοξο χώρο, αλλά και σε ζητήματα που θα έπρεπε κάποια στιγμή να απασχολήσουν το θεολογικό γίγνεσθαι. Η χαρά μου είναι ακόμη μεγαλύτερη καθώς ο καλεσμένος μας κατάγεται από τα όμορφα Τρίκαλα, την πόλη και δικής μου καταγωγής. Αγαπητέ κ. Ιωάννη Πλεξίδα καλωσορίσατε στην ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΛΕΞΙΔΑΣ: Καλώς σας βρήκα. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Είναι ιδιαίτερη χαρά και τιμή για μένα να συνομιλώ μαζί σας και να επικοινωνώ με τους αναγνώστες σας.
Η.Φ.: Διαβάζοντας το βιογραφικό σας, παρατηρώ σημαντικές σπουδές σε δύο κλάδους που έχουν πολλά να δώσουν στη σύγχρονη εποχή∙ στη φιλοσοφία και στη θεολογία. Μάλιστα έχετε ένα μεταπτυχιακό και δύο διδακτορικά. Τι σας ώθησε στις αναζητήσεις αυτές;
Ι.Π.: Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης, στον τομέα της Φιλοσοφίας, διαπίστωσα ότι υπήρχε ένα κενό αιώνων σε ό,τι αφορούσε στη διδασκαλία των μαθημάτων για την ιστορία της φιλοσοφίας. Έτσι, μετά από τη διδασκαλία της στωικής σκέψης καθώς και της επονομαζόμενης «νεοπλατωνικής» φιλοσοφίας (Πορφύριος και Πλωτίνος),στα μαθήματα πραγματοποιούσαμε ένα νοητικό άλμα αιώνων και οδηγούμασταν στον 17ο αιώνα, στον Descartes, στον Spinoza, στον Berkley κ.ά., για να βρεθούμε στη συνέχεια στον 19ο και στον 20ο αιώνα και σε φιλοσόφους όπως ο Heidegger, o Foucault, o Derrida κ.ά. Εύλογα, θεωρώ, τότε μου δημιουργήθηκε η απορία: Τι θα μπορούσε να έχει συμβεί στο μεσοδιάστημα τόσων αιώνων; Οι άνθρωποι σταμάτησαν, με έναν μαγικό τρόπο, να γράφουν και να διαβάζουν; Εξαφανίστηκε η γραφή ή η μελέτη κειμένων και εμφανίστηκε, έξαφνα, και πάλι τον 17ο αιώνα; Δεν υπήρχε μία συνέχεια στην ανθρώπινη σκέψη, έπαψαν οι άνθρωποι να θέτουν ερωτήματα για τα θέματα που τους απασχολούσαν; Άρχισα, λοιπόν, να αναζητώ τα κείμενα της εποχής εκείνης, τόσο της ανατολικής θεολογικής και φιλοσοφικής σκέψης όσο και της δυτικής — αναφέρομαι στην ευρωπαϊκή σκέψη.
Τότε γνώρισα τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας και των εκκλησιαστικών συγγραφέων και ήρθα σε επαφή με το μεγαλείο της σκέψης τους. Διαπίστωσα ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας όχι μόνο γνώριζαν την προγενέστερη φιλοσοφική σκέψη, αλλά τη χρησιμοποίησαν για τη διατύπωση του Ορθοδόξου δόγματος μεταμορφώνοντας το σημασιολογικό πυρήνα των φιλοσοφικών εννοιών. Έτσι, ενώ οι Πατέρες μιλούν για «φύση» ή «ουσία», για «ενέργεια» κ.ά., όπως άλλωστε και οι φιλόσοφοι, οι συγκεκριμένοι όροι αποκτούν ένα εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο για τους χριστιανούς συγγραφείς. Όχι μόνο, επομένως, δεν υπήρχε κενό αιώνων, αλλά, αντίθετα, υπήρχε μία δημιουργική συνέχεια και αφομοίωση της προγενέστερης ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης και παράδοσης.
pemptousia
Η συναρμογή του θεολογικού με το φιλοσοφικό λόγο
Τι να πρωτοαναφέρει κανείς; Τα σχόλια των χριστιανών συγγραφέων στον Όμηρο, στον Αριστοφάνη, στις Κατηγορίες του Αριστοτέλη, στον Πλάτωνα, στους «νεοπλατωνικούς» φιλοσόφους; Ο κατάλογος είναι ατελείωτος. Διαβάζοντας όλους αυτούς του ογκόλιθους της χριστιανικής σκέψης, κατανόησα αυτό που ο αριστερός φιλόσοφος και πολιτικός Benedetto Croce κάποτε είπε: «Δεν μπορούμε παρά να χαρακτηρίσουμε τους εαυτούς μας χριστιανούς». Αυτή η φράση του για μένα σημαίνει ότι ο σύγχρονος δυτικός κόσμος έχει επηρεαστεί σε όλες τις εκφάνσεις και εκφράσεις του, είτε μιλούμε για ποίηση είτε για μουσική είτε για λογοτεχνία είτε για ζωγραφική, από τη χριστιανική πολιτισμική παράδοση. Ειδικότερα σε ό,τι έχει να κάνει για τη σχέση φιλοσοφίας και θεολογίας στην πατερική σκέψη, οφείλουμε να δούμε αυτή τη σχέση με όρους συγχρωτισμού και σύγκλησης και όχι με όρους σχάσης.
Όπως εύστοχα έχει επισημάνει ο Γάλλος φιλόσοφος Merleau-Ponty, «Η σχέση της φιλοσοφίας προς τον χριστιανισμό δεν μπορεί να είναι η απλή σχέση τής άρνησης προς τη θέση, τής διερώτησης προς την κατάφαση: η φιλοσοφική διερώτηση εμπεριέχει η ίδια τις ζωτικές επιλογές της και κατά μία έννοια διατηρείται στο πλαίσιο της θρησκευτικής κατάφασης». Όπως καταλαβαίνετε, λοιπόν, μετά την ανάγνωση των πατερικών κειμένων δεν υπήρχε δρόμος επιστροφής. Ένιωθα την ανάγκη να εντρυφήσω όσο περισσότερο μπορούσα στα κείμενα αυτής της παράδοσης. Αυτή η ανάγκη είχε ως αποτέλεσμα και τα δύο διδακτορικά, ένα στη Θεολογία και ένα στη Φιλοσοφία. Εκείνο που κατάλαβα, όμως, ήταν ότι αυτή η αναζήτηση δεν είχε τέλος ή, για να μιλήσω με εκκλησιαστικούς όρους, το τέλος της ήταν ατέλεστο. Είναι τέτοιος ο πλούτος της σκέψης των εκκλησιαστικών συγγραφέων που όσα διδακτορικά ή μελέτες κι αν γράψει κανείς δεν θα έχει πετύχει τίποτα περισσότερο από το να ψηλαφήσει απλώς ψήγματα της αλήθειας τους.Η.Φ.: Πολύ ωραία. Έχω την αίσθηση ότι η συζήτηση μας γύρω από θέματα που θίγονται στα βιβλία σας και έχετε εισηγηθεί ο ίδιος σε συνέδρια θα είναι σίγουρα ενδιαφέρουσα.
Ι.Π.: Τα κείμενα των εκκλησιαστικών συγγραφέων παρουσιάζουν τεράστιο ενδιαφέρον για τον σύγχρονο, σκεπτόμενο άνθρωπο. Αποτελούν ψυχογραφήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Είχα διαβάσει κάποτε ότι μία ώρα την ημέρα ανάγνωσης πατερικών κειμένων θα μας γλίτωνε από πολλές ώρες ψυχοθεραπείας. Θα έλεγα ότι συμφωνώ. Οι πατέρες της εκκλησίας δεν καταθέτουν στα κείμενά τους θεωρητικές απόψεις, αλλά την εμπειρία τους, τα βιώματά τους. Μία εμπειρία ζωής που εμφορείται από τη σχέση τους με τον Θεό, τον προσωπικό Θεό της χριστιανικής πίστης και παράδοσης, τον Θεό του Αβραάμ και του Ισαάκ. Επομένως, ενδιαφέροντα στην πραγματικότητα είναι όσα λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας.
Εγώ το μόνο που κάνω είναι να μεταφέρω στους αναγνώστες τη σκέψη τους και να προσπαθώ να εντοπίσω απαντήσεις στα πατερικά κείμενα για τα προβλήματα που απασχολούν τον μεταμοντέρνο άνθρωπο. Και, πιστέψτε με, αυτό δεν αποτελεί αναχρονισμό. Μπορεί οι συνθήκες διαβίωσης να έχουν αλλάξει, η τεχνολογία να έχει φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη, ωστόσο η ανθρώπινη ψυχή παραμένει η ίδια, όπως άλλωστε και ο γενετικός κώδικας του ανθρώπου. Έχουμε τις ίδιες αγωνίες, τα ίδια πάθη, τις ίδιες αναζητήσεις, τα ίδια προβλήματα. Η αγωνία ενώπιον του θανάτου, η απώλεια των αγαπημένων προσώπων ή ακόμη και η απώλεια του εαυτού μας, για παράδειγμα, εξακολουθεί να μας βασανίζει — ακόμη κι αν μας λένε με βεβαιότητα οι φυσικοί επιστήμονες ότι ο θάνατος είναι απλώς το δεύτερο αξίωμα της θερμοδυναμικής, η περίφημη εντροπία.
Ο σύγχρονος, εξάλλου, χαρακτήρας των κειμένων των Πατέρων φαίνεται, μεταξύ άλλων, και από την κριτική που ασκούν στην τοκογλυφία, στο θεσμό της δουλείας —αξίζει να δει κανείς στο σημείο αυτό τη διαφορά που υπάρχει με τις απόψεις του διαφωτιστή Βολταίρου—, από τις απόψεις τους για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία — σε ό,τι αφορά στη θέση της γυναίκας μία σειρά από κείμενα φεμινιστριών έχουν αναδείξει τον προοδευτικό χαρακτήρα των πατερικών κειμένων στο συγκεκριμένο θέμα. Ο χριστιανισμός, επομένως, δεν είναι μία μεταφυσική, απενσαρκωμένη θρησκεία που αδιαφορεί για το παρόν. Κάθε άλλο. Το παρόν για τους χριστιανούς αποκτά νέο νόημα και περιεχόμενο μέσα, όμως, από την προοπτική των εσχάτων. Ο χριστιανισμός, επομένως, είναι μοντέρνος καθώς προσφέρει μία επανερμηνεία του κόσμου. Μία επανερμηνεία που εδράζεται σε ένα αμιγώς αντιμεταφυσικό συμβάν: την ενσάρκωση του δεύτερου προσώπου της Τριάδας, του Υιού Λόγου. Ο χριστιανισμός είναι μία ενσαρκωμένη θρησκεία.
[Συνεχίζεται]
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου