ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΥ, ΤΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΟΤΗΤΟΣ. (2)

Συνέχεια από: Πέμπτη 12 Οκτωβρίου 2017

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΥ, ΤΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΟΤΗΤΟΣ. 

Του M. Pagano.

         

Είναι πολύ διαφορετική φυσικά η κατάσταση όσον αφορά τις επιστήμες των θρησκειών. Εδώ η πραγματικότης τού πλουραλισμού είναι απαρχής το θεσμικό αντικείμενο τής διαπραγμάτευσης. Γι'αυτόν τον λόγο είναι χρήσιμο να διατηρούν μία σταθερή προσοχή στην προσφορά αυτών τών επιστημών και η φιλοσοφία και η Θεολογία! Θα ήταν ίσως φρόνιμο να απευθύνουμε μία ερώτηση γύρω απο την επιστημολογική τους κατάσταση! Εάν στον θρησκευτικό κόσμο ενισχύονται τα φαινόμενα τής αντιπαραθέσεως και τής διαμάχης γύρω απο την αλήθεια, εάν λοιπόν το ίδιο το αντικείμενο αυτών τών κλάδων γνώσεως επαναπροτείνει στο εσωτερικό του το θέμα τής αλήθειας, πώς αντανακλάται αυτό το φαινόμενο στην μέθοδο αυτών τών επιστημών, η οποία κατευθύνεται κυρίως σε κριτήρια μεθοδολογικής ουδετερότητος; Και θα ήταν ακόμη πιό φρόνιμο να δούμε με συντομία και να συνδέσουμε την σύγχρονη προβληματική τού πλουραλισμού με τις συζητήσεις που προηγήθηκαν γύρω απο το θέμα μας. Διότι η σκέψη τών αιώνων που πέρασαν είχε ήδη επεξεργαστεί κάποιους θεωρητικούς πυρήνες οι οποίοι αναδύονται πάλι, παρότι μεταμορφωμένοι στο εσωτερικό τών θεμάτων που αντιμετωπίζουμε σήμερα!

          Κάθε προσπάθεια αντιμετωπίσεως τού προβλήματος τού πλουραλισμού τών θρησκειών τήν διατρέχει μία ένταση ανάμεσα σε δύο στοιχεία, τα οποία μοιάζουν πολύ δύσκολο να συμφωνήσουν. Η απαίτηση τής απολυτότητος και το άνοιγμα τής καθολικότητος ! Η βεβαίωση τού ενός στοιχείου τείνει να αποκλείσει  ή να υποτάξει το άλλο. Εάν δεχθούμε ότι η απολυτότης ολοκληρώθηκε σε μία θρησκεία, οι άλλες αποκείονται απο την αλήθεια ή τουλάχιστον υποτάσσονται. Εάν ψάξουμε για ένα κοινό έδαφος το οποίο μπορεί να ανοίξει πραγματικά στον διάλογο στον οποίο όλες θά είναι αποδεκτές εξίσου, τείνουμε να αρνηθούμε ότι κάποια φθάνει την απόλυτη αλήθεια. Και επομένως αυτή θα αποκλειστεί απο τον κόσμο τής θρησκευτικής εμπειρίας στο σύνολό του! Με ακραίους όρους η εναλλακτική λύση τίθεται ανάμεσα στην αποκλειστικότητα και την σχετικότητα!

          Ο σπόρος αυτής τής εντάσεως μπορεί να εντοπισθεί ήδη στην αυγή τής μοντέρνας εποχής, στον Κουζάνο, ο οποίος αντιμετωπίζει το πρόβλημα την επόμενη τής αιματηρής πτώσεως τής Κωνσταντινουπόλεως στα χέρια των Τούρκων. Ο Κουζάνο είναι σαν μία γέφυρα ανάμεσα στο αρχαίο και στο μοντέρνο. Απο το ένα μέρος επαναλαμβάνει παραδοσιακά θέματα τής Χριστιανικής διαμάχης με τους εθνικούς, απο τον "σπερματικό λόγο" τού Ιουστίνου στις Καθολικές συμβουλές και προτάσεις τού Τερτυλλιανού και άλλων πατέρων, και απο το άλλο τοποθετεί το πρόβλημα σ'ένα έδαφος το οποίο ανοίγει τον μοντέρνο στοχασμό, φτάνοντας να ψελλίσσει θέματα τα οποία θα αναπτυχθούν, με μικρότερη ισορροπία και πιό ριζικά, απο τον διαφωτισμό. Στο θεωρητικό επίπεδο ένα πρώτο θέμα, το οποίο σημαδεύει το καθολικίστικο άνοιγμα τής θέσεώς του, εκφράζεται στην θέση ότι, όπως το Απόλυτο είναι καθαυτό άφθαστο, άσχετο, αλλά πλησιάζεται μέσω των διαφόρων ανθρωπίνων ενώσεων (τών αντιθέτων), έτσι και η μοναδική αληθινή θρησκεία δέν αναγνωρίζεται σε καμμία πεπερασμένη μορφή: οι συγκεκριμένες θρησκείες είναι μία αναπαράσταση η οποία δέν είναι ποτέ ταιριαστή αλλά παρ'όλα αυτά ισχύει. Το δεύτερο θέμα, το οποίο σημαδεύει το πρωτείο τού Χριστιανισμού, βρίσκεται στο γεγονός ότι η απόλυτη θρησκεία είναι τυποποιημένη στην Καθολική Χριστιανική θρησκεία και ενσαρκώνεται στα θεμελιώδη της δόγματα τής Τριάδος και τής Ενσαρκώσεως. Αυτό σημαίνει ότι ο Χριστιανισμός ταιριάζει στα ουσιώδη με την απόλυτη θρησκεία ή μήπως πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι αυτός εκφράζει την απόλυτη θρησκεία μόνον, καθότι καθαίρεται μέσω τής νοήσεως απο τις αρχές και τις ιδιαιτερότητες του; Η σύνθετη κληρονομιά αυτής της θέσεως αοίγει τον χώρο για τον διάλογο τών επόμενων αιώνων.

          Η μοντέρνα εποχή κατά την διάρκεια τών πρώτων αιώνων της προσφέρει μία πλούσια διαδρομή συζητήσεων, οι οποίες ξεκινώντας ακριβώς απο τον Κουζάνο, τον Φικίνο και γενικώς απο τον νεοπλατωνισμό τής αναγεννήσεως, διατηρεί γενικώς την πεποίθηση ότι μπορεί να συνθέσει αλήθεια και πολλαπλότητα, την σημασία τού θετικού πλούτου όλων των θρησκειών και την απολυτότητα τού Χριστιανισμού. Παρότι διαδραματίζονται ουσιαστικά στο εσωτερικό τού Χριστιανικού κόσμου, ανάμεσα στις δύο διαφορετικές ομολογίες, οι θρησκευτικοί πόλεμοι, βοηθώντας τήν δραματική ανάδυση στοιχείων αδιαλλαξίας και αντιπαραθέσεως οδηγούν σε κρίση αυτή την εμπιστοσύνη. Ο διαφωτισμός σημαδεύει, αναφορικά με τους προηγούμενους αιώνες, ένα ρήγμα: το οποίο εκφράζεται σαν αναζήτηση ενός κοινού ελάχιστου   παρονομαστού  ο οποίος θα επιτρέπει την συνύπαρξη στο επίπεδο τής ανοχής: το θέμα της ετερότητος τού πλούτου τής πολλαπλότητος, μειώνεται!

          Αυτό επιστρέφει με βία στην προσοχή όλων με τον Ρομαντισμό: διότι αφότου ματαιώθηκε η απαίτηση μίας νοητικής (άχρονης) γνώσεως του Θεού, πραγματοποιείται το άνοιγμα στην ιστορία και ιδιαιτέρως στην ιστορία τών θρησκειών, με τον Σλαϊερμάχερ και ιδιαιτέρως με τον Έγελο και τον Σέλλινγκ.

          Εδώ όμως ιδρύεται μία νέα ένταση! Ανάμεσα στην ιστορία και την έννοια: για να γνωρίσουμε την Θεία αλήθεια επανερχόμαστε στην ιστορία των θρησκειών: Αλλά αυτή η έρευνα δέν μπορεί να βασισθεί στην καθαρή εμπειρία, στην απλή αναγνώριση τών γεγονότων χωρίς ένα κριτήριο! Ο Σλαϊερμάχερ, ο Χέγκελ και ο Σέλλινγκ διαπλέκουν όλοι τους την ιστορική αναγνώριση με την φιλοσοφική δημιουργία, που μόνον αυτή μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε την αλήθεια αυτής τής ιστορίας. Η κρίση του ιδεαλισμού και η γενικευμένη επιβεβαίωση τής ιστορικής μεθόδου στο δεύτερο μισό του '800 μετακινούν το βάρος, στην αντιπαράθεση, υπέρ της εμπειρίας. Αλλά ακόμη και οι θεμελιωτές τής επιστημονικής έρευνας στην ιστορία των θρησκειών απο τον Pfeiderer μέχρι τον Troeltsch, διατηρούν στην έρευνα τους το ερώτημα τής απολυτότητος τού Χριστιανισμού και επομένως την ένταση ανάμεσα στην εμπειρία και την έννοια. Ξεκινώντας απο αυτή την εποχή και στην συνέχεια στον αιώνα μας, ανθίζουν οι διάφορες επιστήμες τής θρησκείας, ψυχολογία, κοινωνιολογία, ανθρωπολογία, φαινομενολογία. Αυτές οι επιστήμες οι οποίες έχουν έναν κοινό παρονομαστή στην έρευνα στον άνθρωπο, σαν υποκείμενο τής θρησκευτικής εμπειρίας, βοηθούν στην ανάδυση μίας νέας και εξίσου συστατικής τυπικής εντάσεως τής έρευνας στο θέμα αυτό: το ερώτημα για την θρησκεία συγκεντρώνεται στον άνθρωπο, στην υποκειμενικότητα, αλλά όμως μέχρι ποίου σημείου αυτή η έρευνα είναι ικανή να αναγνωρίσει την ιδιαίτερη πρόθεση τής θρησκείας, η οποία είναι η επιβεβαίωση μίας Θείας πραγματικότητος, η οποία γενικώς είναι υπερβατική σε σχέση με τον άνθρωπο;

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.