ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ καί ο Χριστιανικός Πλατωνισμός. (5)

Συνέχεια από: Παρασκευή 6 Οκτωβρίου 2017

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ 

Καί ο Χριστιανικός Πλατωνισμός.

του Salvatore Lilla.

2. Ωριγένης (συνέχεια).

          
5. Αφήνοντας κατά μέρος τις διάφορες αρνητικές ιδιότητες που είναι χαρακτηριστικές όχι μόνον τής πρώτης υποστάσεως τού Πλωτίνου, αλλά και τού πρώτου Θεού τού μεσοπλατωνισμού και τού Θεού τού Φίλωνος και τού Κλήμη (όπως το αγέννητο και το άφθαρτο, και το επέκεινα κάθε όντος και κάθε τόπου, το αμετάβλητο, η απουσία αναγκών, η επάρκεια, η έλλειψη μορφής, διαστάσεων και χρωμάτων, το άρρητο, η έλλειψη ονομάτων, παθών, η απλότης, το αδιαίρετο και η έλλειψη μερών), ο Πατήρ τού Ωριγένη έχει σαν κοινό χαρακτηριστικό με το Ένα-αγαθό τού Πλωτίνου και με τον Θεό τού Κέλσου, τού Φίλωνος και τού Κλήμη, αλλά όχι με τον Θεό τών άλλων μεσοπλατωνικών και τών Ελλήνων απολογητών, το χαρακτηριστικό τής αγνωσίας στην ανθρώπινη νόηση. Επι πλέον, όπως ο Πλωτίνος έτσι και ο Ωριγένης χρησιμοποιεί τις εικόνες τού Θεού σαν "πηγή" και την απορροή τής πολλαπλότητος τών όντων απο την ενότητά Του (η έκφραση τού Ωριγένη "η ποικιλία τών όντων που ξεχυλίζουν" (Περί Αρχών ΙΙ, 1,1) έχει το παράλληλό της στον Πλωτίνο (Εν. V, 1.6) "η πολλαπλότης ξεχύλισε"). Αλλά αντιθέτως εκ τής πρώτης υποστάσεως τού Πλωτίνου η οποία δέν διαθέτει καμμία νοητική δραστηριότητα, ο Ωριγένης παρουσιάζει τον Πατέρα σαν έναν Νού ο οποίος σκέφτεται τον εαυτό του, ένα χαρακτηριστικό το οποίο ταιριάζει περισσότερο στην δεύτερη υπόσταση του Πλωτίνου και στον πρώτο Θεό του Αλκίνοου, κάτι που είναι σύνηθες στην περιπατητική παράδοση. Επι πλέον ο Πατήρ τού Ωριγένη δέν διαθέτει την άπειρη γενετική δύναμη τού Ενός-Αγαθού τού Πλωτίνου (Εν. ΙΙ, 4,15), καθώς η δύναμίς του αντιστοιχεί ακριβώς στον αριθμό τών όντων που θέλει να κυβερνήσει! (Ενν. V, 5,3).

          6. Σχετικά με το θέμα τής ιεραρχικής θέσεως τών τριών μελών τής Τριάδος τού Ωριγένη, εστιάσαμε ήδη την προσοχή μας σε ένα σημαντικό παράλληλο ανάμεσα στον Υιό τού Ωριγένη και τον Νου τού Πλωτίνου! Η υποταγή και των δύο στην πρώτη υπόσταση είναι εύλογη! Ο στενός παραλληλισμός ανάμεσα στην δεύτερη υπόσταση τού Ωριγένη και εκείνη τού Πλωτίνου αναφέρεται και σε πολλά άλλα σημεία, μερικά απο τα οποία θα δούμε αμέσως. Ι. Ο λόγος τού Ωριγένη και ο νούς τού Πλωτίνου είναι ο δεύτερος Θεός, κάτι που εκφράζεται και απο τον Νουμένιο. ΙΙ. Ο λόγος περιέχεται στον Πατέρα όπως ο νούς περιέχεται στο Ένα. ΙΙΙ. Παρότι διακεκριμένος απο τον Πατέρα, ο λόγος δέν είναι χωρισμένος απο Αυτόν, όπως ο νούς δέν είναι ξεκολλημένος απο το Ένα! ΙV. Ο Λόγος είναι η δόξα η οποία απορρέει απο το φώς τού Πατρός, ακριβώς όπως ο νούς μπορεί να συγκριθεί με το φώς το οποίο απορρέει απο τον ήλιο. V. Όπως ο νούς, ο λόγος είναι γεννημένος απο τον Πατέρα προαιωνίως. VI. Ο Λόγος οφείλει την ύπαρξή του και το Είναι του σαν Θεού στην θεωρία  τού Πατρός, όπως ο νούς είναι τέτοιος διότι στρέφεται να θεωρήσει το Ένα. VII. Εξίσου με το Ένα και τον Νού, ο Πατήρ και ο Υιός είναι δύο φώτα (Η έκφραση φώς εκ φωτός Ενν. IV, 3,17). VIII. Όπως ο νούς τού Πλωτίνου και ο δεύτερος Θεός τού Νουμένιου, ο λόγος είναι ο δημιουργός IX. Όπως ο Λόγος είναι μία εικόνα τής αγαθότητος τού Πατρός, αλλά δέν είναι το απόλυτο αγαθό, το οποίο ταυτίζεται με τον Πατέρα, κατά τον ίδιο τρόπο ο νούς τού Πλωτίνου είναι η εικόνα τού Ενός, το απόλυτο αγαθό και ο δεύτερος Θεός τού Νουμένιου είναι καλός αλλά δέν είναι το καθαυτό καλό, καθότι μετέχει τού πρώτου Θεού, ο οποίος είναι το απόλυτο αγαθό και το μοντέλλο. X. Η Θεία σοφία, η οποία ταυτίζεται με το ανώτερο επίπεδο τού λόγου, περιέχει όλες τις μορφές και τις λογικές αρχές τις οποίες έχει συλλάβει ο Θέος ή κατέχει ο Θεός (δηλαδή τις σκέψεις του), οπως ο νούς περιέχει όλα τα όντα και τις ιδέες και η ψυχή τού κόσμου περιέχει όλες τις λογικές αρχές (Ενν. V, 5,8). Επι πλέον ο νούς τού Πλωτίνου είναι και σοφία (Ενν. V,5,8).

          7. Στην Πατριστική  Ελληνική παράδοση μοιάζει να είναι ο Ωριγένης ο συγγραφεύς τού δόγματος τής προόδου του Αγίου Πνεύματος απο τον Πατέρα μέσω του Υιού, το οποίο ενστερνίστηκαν και ανέπτυξαν οι Καππαδόκες Πατέρες (μεγάλη σφαγή των νηπίων τού Θεού), για να γίνει τελικώς επίσημο δόγμα της Βυζαντινής Εκκλησίας (Απίστευτη παράνοια). Ο Ωριγένης ισχυρίζεται ανοιχτά ότι οι χάρες οι οποίες προορίζονται γι'αυτούς οι οποίοι αποδεικνύονται ικανοί και άξιοι να λάβουν μέρος σ'αυτές προέρχονται απο τον Πατέρα και μεταδίδονται μέσω τού Χριστού (σαν αρρώστεια) στο Άγιο Πνεύμα όπου έχουν μία ουσιώδη ύπαρξη (περί Αρχών Ι, 3,7). Τα θεμέλια αυτής της πεποιθήσεως πάντως, ανιχνεύοντας όχι μόνον στον Παύλο (Τι. 3,6). [Δέν υπάρχει αναφορά στον Πατέρα], αλλά και στον νεοπλατωνισμό: Για τον Πλωτίνο η τρίτη υπόσταση παράγεται απο την απορροή ή την υπερχείλιση τής δυνάμεως τής δεύτερης, έτσι όπως η δεύτερη δημιουργείται απο την απορροή τής απείρου δυνάμεως τής πρώτης (Ενν. V, 2,1). Είναι η ίδια Θεία δύναμις  η οποία υπερχειλίζει απο το Ένα στον Νού και απο αυτόν στην ψυχή τού κόσμου.

          8. Η κατωτερότης τού Αγίου Πνεύματος απέναντι στον Υιό και η πρόοδός του απο τον Πατέρα μέσω τού Χριστού είναι τα μόνα σημεία με τα οποία μπορούμε να εδραιώσουμε μία αντιστοιχία ακριβέστατη ανάμεσα στο τρίτο μέλος τής Τριάδος τού Ωριγένη και την τρίτη υπόσταση τού Πλωτίνου. Στο σύστημα τού Πλωτίνου, το μεγαλύτερο χρέος τής ψυχής τού κόσμου είναι η κυβέρνηση και η ενότης τού αισθητού σύμπαντος (Ενν. II, 3,13). Ο Ωριγένης όμως αποδίδει ανοιχτά αυτό το έργο όχι στο Άγιο Πνεύμα αλλά στον Λόγο, ο οποίος, όπως ο λόγος πνεύμα τών στωϊκών και ο λόγος τού Κλήμη και τού Φίλωνος, αγκαλιάζει και κρατά ενωμένο το αισθητό σύμπαν. Πολύ πιθανόν ο Ωριγένης να διέκρινε το υπερβατικό επίπεδο τού Λόγου, ταυτόσημου με την Θεία Σοφία, απο το κατώτερό του επίπεδο, όπου αυτός είναι η ενυπάρχουσα στο σύμπαν κοσμική δύναμις. Αυτή η υπόθεση επιβεβαιώνεται απο ένα χωρίο τού σχολίου του στό κατά Ιωάννην, όπου ο Ωριγένης διακρίνει την "σοφία-αρχή"-ταυτόσημη με τον Χριστό-απο τον Λόγο του Ιωάννη!

          Μία ανάλογη διάκριση μπορούμε να παρατηρήσουμε στην Σοφία Σολομώντος. Σ'αυτή την δημιουργία τού Ελληνιστικού Ιουδαϊσμού, εξαρτημένου απο τον συγκρητιστικό στωϊκισμό τού Ποσειδόνιου, η Θεία σοφία είναι ταυτοχρόνως υπερβατική και ενυπάρχουσα. Αυτή περιέχει εις εαυτή ένα άγιο πνεύμα, διεισδύει παντού όπως ο λόγος-πνεύμα τών στωϊκών και μεταμορφώνει τις Άγιες ψυχές σε "φίλους τού Θεού και προφήτες (Σοφία 7,22-27). Ο Ωριγένης επηρεασμένος απο την στωϊκή θεωρία τού λόγου-πνεύμα κια την Σοφία Σολομώντος, πολύ πιθανόν υπολόγιζε το Άγιο Πνεύμα σαν να ανήκει και στο ενυπάρχον επίπεδο τού Λόγου, το οποίο αντιστοιχεί ουσιαστικώς με την ψυχή τού κόσμου τού Πλωτίνου. Αλλά ταυτοχρόνως τού αποδίδει την ιδιαίτερη λειτουργία τής μεταφοράς τής αγιότητος, τής μετάδοσης τής αγιότητος, μία λειτουργία που άντλησε απο το βιβλίο τής Σοφίας.

          Ο H. Crouzel ανακάλυψε ένα ίχνος τού δόγματος τού Πλωτίνου τής ψυχής τού κόσμου, στην θεωρία τού Ωριγένη τού Corpus Christi: όπως η ψυχή τού κόσμου είναι ταυτοχρόνως μία και πολλαπλή καθότι αποτελείται απο τις ψυχές όλων τών ζωντανών όντων, με τον ίδιο τρόπο σύμφωνα με τον Ωριγένη το σώμα τού Χριστού, το οποίο είναι ένα, σχηματίζεται απο πολλά μέλη τα οποία αντιπροσωπεύουν το σύνολο τού ανθρώπινου γένους και ίσως και όλα τα ζωντανά πλάσματα!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.