Τοῦ πρωτοπρεσβύτερου πατρὸς
Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου
Εἶναι κάτι πράγματι καταπληκτικό, ποὺ εἶναι γραμμένο ἀπὸ τοὺς μεγάλους πατέρες, τὸν Μάξιμο καὶ τὸν Παλαμά. Νὰ διαβάσω τὸ κείμενο τοῦ Μαξίμου. «Ὁ Θεός», λέει, «ὁ ὁποῖος δημιούργησε τὴν ἀνθρώπινη φύση, δὲν ἔβαλε μέσα της ἡδονὴ» -μὴν τὸ παρεξηγήσετε, ἀκοῦστε πῶς τὸ ἑρμηνεύει- «ἀλλὰ κάποια νοερὴ δύναμη πρὸς ἡδονή». Θέλω νὰ σταθῶ ἕνα λεπτό, ἔχει καίρια σημασία. Εἴμαστε γεμάτοι ἀπὸ αἰσθήσεις. Βλέπουμε, ἀκοῦμε, αἰσθανόμαστε τὰ πάντα, ὅλα εἶναι αἰσθήσεις. Οἱ αἰσθήσεις εἶναι ἀπ' τὸ Θεό, ἀλλὰ ὁ Θεός, λέει, δὲν ἔδωσε ἡδονὴ στὴν κάθε αἴσθηση. Προσέξτε, ἔδωσε κίνηση πρὸς ἡδονὴ πρὸς τὸ Θεό. Ἂν οἱ αἰσθήσεις στραφοῦν στὸν Θεὸ καὶ κινηθοῦν πρὸς τὸν Θεό, ὅλες οἱ αἰσθήσεις -αὐτὸ ποὺ κάνει ἡ Ὀρθοδοξία μας. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει μέσα του τὴν κίνηση πρὸς ἡδονή, τὸ 'χει μέσα του, ἀλλὰ τί ἡδονή; Αὐτὴ ἡ ἡδονὴ τοῦ «ἐράσθαι τὸν Θεόν», λέει ὁ Μάξιμος, νὰ ἀγαπᾶς τὸ Θεό. Ἂν ἔχουμε τὴν κίνηση πρὸς ἡδονή, ὅλα τ' ἄλλα εἶναι αἰσθήσεις (ἡ γεύση κτλ), ἂν ἡ κίνηση γιὰ ἡδονὴ δὲν πάει στὸν Θεό, ὑπάρχει ὅμως μέσα, τότε στρέφεται καὶ γίνεται ἡδονὴ τῶν αἰσθήσεων καὶ ἐκεῖ ἀρχίζει ἡ ἁμαρτία.
Βλέπετε, καίριο σημεῖο αὐτὸ σὲ μία ψυχοθεραπευτικὴ διαδικασία καὶ μάλιστα τονίζει ὁ Μάξιμος «καὶ ἐπειδὴ εἶδε ὁ Θεὸς πὼς ὁ ἄνθρωπος ἔτρεψε ὅλη τὴν ἡδονή, τὴν κίνηση πρὸς ἡδονὴ ποὺ εἶχε πρὸς τὸ Θεό, τὴν ἔτρεψε τώρα πρὸς τὶς αἰσθήσεις του, ὁ Θεὸς ἔβαλε ἕνα φάρμακο καὶ...
ἕνα θεραπευτήριο, σπουδαῖο θεραπευτήριο, ἔβαλε τὴν ὀδύνη, ὅπου μὲς τὴν ὀδύνη καὶ τὸν πόνο ἡ ἡδονὴ ποὺ πάει νὰ ξεσπάσει, νὰ γίνει κάτι κυρίαρχο ἀρχίζει καὶ ὑποτάσσεται. Ἔβαλε λοιπὸν τὴν ὀδύνη ὡς φάρμακο. Ἦρθε ἡ ὀδύνη καὶ καλύπτει τὴν ἡδονὴ τοῦ ἀνθρώπου.
Αὐτὰ τὰ τρία καίρια σημεῖα τὰ θεολογικὰ -ἐπιτρέψτε μου νὰ τὰ ἐπαναλάβω ἁπλῶς νὰ τὰ θυμάστε γιὰ τὴ συνέχειά μας, γιατί ἐκεῖ θὰ στηριχθοῦμε- ὁρίζουν τὴν οὐσιαστικὴ διαφορὰ τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐκκλησίας, τῆς θεραπευτικῆς της, ἀπὸ ὁποιαδήποτε ἄλλη καλοπροαίρετη καὶ ἔντιμη κατὰ τὰ κοσμικὰ προσπάθεια θεραπευτικῆς. Τονίζω πρῶτα· ἡ διαφορὰ οὐσίας καὶ ἐνέργειας στὴν ψυχή. Ἐνέργειες εἶναι οἱ ἐκφράσεις οἱ ἐξωτερικές, οὐσία εἶναι τὸ ἔλλογο.
Ὁρίζω τὸ δεύτερο· ἡ κίνηση πρὸς τὸν Θεὸ καὶ καμία ἄλλη κίνηση δὲν θεραπεύει τὸν ἄνθρωπο παρὰ μόνο ἡ κίνηση πρὸς τὸν Θεό, ὅπως τὰ ὅρισα ἀπὸ τὸν Μάξιμο τὸν Ὁμολογητή, ἡ κίνηση ποὺ γίνεται παύση, ἔκσταση καὶ ξανὰ κίνηση.
Καὶ τρίτον· ἡ δομὴ τῆς ἡδονῆς, ἡ τάση γιὰ τὴν ἡδονή, ποὺ ἐπειδὴ δὲν τὴν ἔχουμε πρὸς τὸ Θεό, δὲν ἔχουμε αὐτὴν τὴν κίνηση νὰ ἀγαπήσουμε τὸ Θεὸ ὡς ἡδονή, αὐτὸ ξεσπάει στὰ ὁριζόντια μεγέθη. Καί θαρρεῖς καὶ κρατᾶς στὰ χέρια σου ἕναν πύραυλο ποὺ πρέπει νὰ ἐκτοξευτεῖ πρὸς τὰ πάνω, ἂν ἀποτύχει ἡ διαδικασία τῆς ἐκτοξεύσεως, σκάει κάτω ὁριζόντια καὶ συντρίβει τὰ πάντα στὸ γύρω περιβάλλον.
Αὐτὸ γίνεται. Αὐτὴ ἡ δύναμη γιὰ ἡδονὴ ποὺ ἔδωσε ὁ Θεός, ἀλλὰ ἡδονὴ τοῦ «ἐρᾶν Αὐτόν», τοῦ ἀγαπᾶν Αὐτὸν καὶ εἶναι ἡ κίνηση πρὸς ἡδονή, βλέπετε λέει κίνηση. Κινεῖσαι στὸν Θεὸ καὶ μετὰ ἔρχεται αὐτὴ ἡ ἡδονή. Ἂν δὲν ἐκφραστεῖ πρὸς τὰ πάνω, ἐπειδὴ ἔχει αὐτὸ τὸ δυναμικό, ξεσπάει πρὸς τὰ κάτω καὶ περνάει μέσα σ' ὅλες τὶς αἰσθήσεις τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἄνθρωπος τῆς ἡδονῆς. Ὅλα ποὺ λέμε, γαστριμαργία… Αὐτὴ ἡ ἔκρηξη εἶναι πιά. Τρία λοιπὸν καίρια θεολογικὰ σημεῖα.
Ο ἅγιος Θεόδωρος ὁ Ἐδέσσης έγραψε τὰ παρακάτω: «Λέγω δὲ οὐχ ὅτι οὐκ ἐχρῆν τὸν Ἀδὰμ αἰσθήσει κεχρῆσθαι. Οὐ γὰρ μάτην αὐτῷ περιέκειτο τὸ σῶμα, ἀλλ’ ὅτι τῶν αἰσθητῶν ἐντρυφᾶν οὐκ ἐχρῆν, ἀλλὰ τῆς καλλονῆς ἀντιλαμβανομένου τῶν κτισμάτων πρὸς τὸν αἴτιον ἀνατρέχειν ἔδει. (...) ... κακῶς ἐκεῖνος τῇ αἰσθήσει χρησάμενος τὸ αἰσθητὸν ἐθαύμαζε κάλλος, (...) [και] ἀφῆκε τὴν ἀπόλαυσιν τῶν νοητῶν» (Θεόδ. Ἐδέσ., Θεωρητικόν, Φ, Ά, 330, 5 ἐξ).
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι ερμηνεύει ο π. Ευσέβιος Βίττης: «..Δεν ισχυρίζομαι πως δεν έπρεπε να χρησιμοποιεί ο Αδάμ τις αισθήσεις του. Δεν του δόθηκε άλλωστε χωρίς λόγο το σώμα. Και εννοώ ετούτο. δεν έπρεπε ο Αδάμ ΝΑ ΣΤΑΘΗ στην εντρύφηση και ΑΠΟΛΥΤΗ απόλαυση των υλικών αγαθών και αισθητών πραγμάτων. Αντίθετα έπρεπε να αντιλαμβάνεται την ομορφιά των κτισμάτων και να ανάγεται διά μέσου τους προς τον αίτιο και δημιουργό τους.(...)Δεν ήταν σωστό να προσκολληθεί στα αισθητά και να τα θαυμάζει ΑΥΤΑ ΚΑΘ' ΕΑΥΤΑ αφήνοντας έτσι το νοητό κάλλος και τη νοητή ομορφιά...»
(από το βιβλίο του "Ηδονή-Οδύνη". Τα κεφαλαία δικά μου)
Η απόλαυση είναι τρόπος χρήσης των αισθητών που αρμόζει στο σωματικό μέρος του ανθρώπου. Π.χ. από την ευχαρίστηση που προκαλεί μια φυσική τροφή αντιλαμβανόμαστε ότι είναι κατάλληλη για φάγωμα, από την πίκρα και το δύσγευστο μιας άλλης καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι κατάλληλη, ή ότι έχει χαλάσει. Το πρόβλημα ξεκινά από το να μένει κανείς εκεί και να μην ανάγεται προς τον Θεό ("μετά ευχαριστίας λαμβανόμενα") και σε δεύτερο στάδιο το να μένει συνεχώς στο ίδιο σημείο και να μη πέφτει σιγά-σιγά το βάρος προς την απόλαυση των νοητών. Αυτό όμως πρέπει να συμβαδίζει με την πρόοδο του ανθρώπου στην αρετή γιατί αλλιώς, αν κανείς προσπαθεί πρόωρα και με το ζόρι να αποκοπεί από τις ανάγκες και επιθυμίες του σώματος, μπορεί να κάνει κακό περισσότερο κακό αντί για καλό στον εαυτό μου.
Ν.
Το απόσπασμα υπάρχει και εδώ:
ΑπάντησηΔιαγραφήhttp://www.imaik.gr/?p=11494
Ν.
Λόγος που έχει εκφωνηθεί και δεν έχει αλληλουχία. Εσείς προσέχετε πολύ τα κείμενά σας, πως και δεν το προσέξατε;
ΑπάντησηΔιαγραφήΠοιος είναι λόγος που έχει εκφωνηθεί; Του Θεοδώρου Ἐδέσσης;
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν κατάλαβα. Αν θέλεις γράψε τι εννοείς.
Ν.
Ο π. Στρατηγόπουλος βάζει πολύ ΕΓΩ στίς εξηγήσεις του. Οικειοποιείται τά κείμενα σάν νά τά λέει ο ίδιος. Γι' αυτό λέμε όσο λιγότερος τόσο καλύτερα.
ΑπάντησηΔιαγραφή