HANS URS VON BALTHASAR--ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ (THEO-LOGIK) (30)

Συνέχεια από Κυριακή, 7 Ιανουαρίου 2018

                                           
                                    HANS URS VON BALTHASAR

                                     ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ  (THEOLOGIK)

                                                 Τρίτος Τόμος

             ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ  (DER GEIST DER WAHRHEIT)

        (Οι δύο προηγούμενοι τόμοι: 1) Αλήθεια τού κόσμου (Wahrheit der Welt), 2)    Αλήθεια τού Θεού (Wahrheit Gottes) )

                                                      Johannes Verlag, 1987

               
 2.  Η ΔΥΑΔΑ (DYAS) ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ (ΦΑΝΕΡΩΣΗΣ)

                                                  β)  Θεωρητική άποψη

            

Είμαστε καλά ή τόχουμε χαμένο;

   

                 Επισκοπώντας τήν παραπάνω περιγραφόμενη θεωρία, αναρωτιόμαστε εκεί όπου αποδίδεται σ’ ολόκληρη την Αγία Τριάδα η assumptio naturae humanae (ανάληψη της ανθρώπινης φύσης…) απ’ τον Υιό, αν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα “opus ad extra” (‘εξαιρετικό’ έργο, έργο-εξαίρεση!...) (το οποίο και δεν απαιτεί παρά απλές ‘ιδιοποιήσεις’ μετά), εδώ όπου γίνεται το ένα πρόσωπο άνθρωπος. Ο Bonaventura έθεσε το ερώτημα, αν μπορή να χαρακτηρισθή περισσότερο ως έργο τού Πατρός, που αποστέλλει τον Υιό, η Ενανθρώπηση, ή έργο τού Υιού, που θα διεκπεραιώση την αποστολή, ή τού Πνεύματος, που πραγματοποιεί το σχέδιο αγάπης Πατρός και Υιού ως η προσωποποιημένη αγάπη. Και θεωρεί σίγουρα ως κάτι το ρεαλιστικό και υπαρξιακό το να «αποδίδη» και στα τρία πρόσωπα το ένα έργο. Χωρίς να θελήσουμε να τον ακολουθήσουμε σε όλες τις λεπτομέρειες, θα του αναγνωρίσουμε ωστόσο τη βασική ‘διαίσθηση’, ότι αποτελεί ένα τριαδικό έργο η ενανθρώπηση τού Υιού, με την έννοια μάλιστα, ότι συμμετέχει ανάλογα με τον ιδιαίτερο «τρόπο υπάρξεώς» της η κάθε θεїκή υπόσταση. Προκαλώντας κατ’ αρχάς, με την αποστολή και ‘απελευθέρωση’ τού Υιού, το όλο ‘γεγονός’ (‘συμβάν’…) ο Πατήρ, που όχι μόνον το ‘επιτρέπει’, αλλά εμπιστεύεται και το ίδιο του το «σπέρμα Θεού» (“sperma Theou” – A’ Iωάν. 3, 9) στο Πνεύμα για να το εμφυτεύση στη μήτρα τής Παρθένου   (( !!! ))  (( «…Πας ο γεγεννημένος εκ του Θεού αμαρτίαν ου ποιεί, ότι σπέρμα αυτού εν αυτώ μένει· και ου δύναται αμαρτάνειν, ότι εκ του Θεού γεγέννηται…», λέει ο Ιωάννης!… )) .  Γιατί αυτό που θα διαμορφώση στη μήτρα της το Πνεύμα δεν είναι ένας «φυσικός Υιός» τού Πνεύματος ή όλης τής Αγίας Τριάδος, αλλά δεδηλωμένα ο Υιός τού Πατρός. Μαρτυρείται όμως πολύ καλά η ενεργητική επίδραση του Πνεύματος, ώστε να μας επιτραπή να την περιορίσουμε σε μια δευτερεύουσα απλώς παρουσία περιστασιακής χάρης! Είναι το Πνεύμα που «προπορεύεται» με την έννοια αυτού που πρωταρχικά πράττει, για να θυμηθούμε τούς λόγους τού Βασιλείου και του Γρηγορίου Ναζιανζηνού. Οπότε δεν μπορεί να κατανοηθή παρά σαν μια ηθελημένη ‘συγκατάθεση’ (αφήνει να συμβή…) – με την έννοια τής ήδη αναφερθείσας «εκ των προτέρων υπακοής» - η ‘επενέργεια’ του Υιού. Κάτι που δεν πρέπει να κατανοηθή βέβαια παθητικά, αλλ’ ως ότι βρίσκεται ολόκληρη η δράση του στην υπακοή στον Πατέρα, και άρα – εφ’ όσον αναθέτει στο Πνεύμα την εκτέλεση του έργου ο Πατήρ – και στο Πνεύμα   (( !!! )) . Όσα ειπώθηκαν για την «τριαδική αναστροφή», πρέπει να παραμείνουν ‘ακλόνητα’ εδώ, με όλες τις συνέπειες αλλά και τις ‘σχετικοποιήσεις’, που γίνονται ορατές με τις εκφράσεις «εν Πνεύματι» και «το Πνεύμα υπεράνω αυτού» κατά την επίγεια ζωή τού Ιησού. Στη διάρκεια τής οποίας παραμένει το Πνεύμα, Πνεύμα τής εξ ουρανών εντολής ως Πνεύμα τού Πατρός, και Πνεύμα τής υπακοής στον επί τής γης Υιό ως Πνεύμα τού Υιού. Δεν αλλάζει τίποτα στην ενδοθεїκή ‘τάξη’ (taxis) η οικονομική ‘αναστροφή’   (( Είναι μία και η αυτή η αίδιος και η οικονομική Τριάδα για τους ‘άσχετους’… )) . Που παραπέμπει ωστόσο, αντίστοιχα και με το θέμα αυτού τού κεφαλαίου, στη συγχρονότητα τής αποστολής Υιού και Πνεύματος, που η μεταξύ τους σχέση εναλλάσσεται ανάλογα με τις ανάγκες τής Οικονομίας (oikonomia): όπως αποστέλλεται κατ’ αρχάς το Πνεύμα, για να ενσαρκώση   (( !!! ))  τον Υιό και να συνοδεύση μέχρι τον θάνατο τον άνθρωπο  (( !!! ))  Ιησού, έτσι μπορεί να ‘διαθέση’ πάλι το Πνεύμα ο αναστημένος Χριστός και να το αποστείλη μαζί με τον Πατέρα. Αυτοί οι συλλογισμοί   (( !!! ))  δεν οδηγούν σε απλές «ιδιοποιήσεις» ή «προσαρμογές» με τη σύγχρονη έννοια, αλλά σε τρεις ιδιαιτερότητες τών επενεργούντων στη θεїκή ενότητα προσώπων, καθώς επενεργεί «με τα δυό του χέρια» και ο Πατέρας.

     Και για να το ξαναπούμε με διαφορετικό τρόπο: Βρισκόμαστε πράγματι μπροστά σ’ ένα φαινομενικό δίλημμα (Dilemma): απ’ τη μια αποδίδεται (βιβλικά) στο Άγιο Πνεύμα η πράξη τής Ενανθρώπησης   (( χωρίς την Θεοτόκο… )), απ’ την άλλη είναι όμως μόνον ο Λόγος που γίνεται άνθρωπος, και που δεν μπορεί να ‘αφήση’ να συμβή με ένα άλλο θεїκό πρόσωπο αυτή η Ενανθρώπηση. Η πιο συνηθισμένη διέξοδος είναι εδώ η περιγραφείσα διπλή δράση: κατ’ αρχάς η δράση τού Λόγου, που συνενώνει (με την gratia unionis – ενοποιό χάρη…) στον εαυτό του την ανθρώπινη φύση, και μετά η δράση τού Πνεύματος, που ‘εφοδιάζει’ με τις αναγκαίες για τη δράση της περιστασιακές χάριτες αυτήν τη φύση. Σ’ αυτήν την άποψη καταλήγει και ο H. Mühlen, που ασχολείται διεξοδικά με το συγκεκριμένο ερώτημα: «Απ’ όσα λέει η Γραφή για την ‘χρίσι’ (το χρίσμα…) τού Ιησού και απ’ τη γενική συνάρτηση τών μυστηρίων ‘καταλήγουμε’ να αποδώσουμε την «περιστασιακή» αγιότητα τού Ιησού, στην οποία και συμμετέχουν οι χριστιανοί, στην επενέργεια τού Αγίου Πνεύματος στον άνθρωπο Ιησού». Γιατί βρίσκουμε όμως αυτήν τη διέξοδο, που δεν αντιστοιχεί πράγματι στην περιγραφή τής Ενανθρώπησης απ’ τον ευαγγελιστή Λουκά; Απ’ την αυστηρή άρνηση, να παραδεχθούμε κάθε μορφή «αναστροφής» (ή «αντιστροφής», Inversion…) στο πέρασμα απ’ την ενυπάρχουσα στην οικονομική Τριάδα. Η (λογική τουλάχιστον) προτεραιότητα τής δράσης τού Υιού έπρεπε να διατηρηθή για λόγους τριαδικής τάξης απέναντι στη δράση τού Πνεύματος, και γι’ αυτό μπορεί να εγγυθή κι ο ίδιος ο Θωμάς (Ακινάτης…). Αν παραμείνουμε σ’ αυτήν την ‘αρνησικυρία’ (αυτό το ‘βέτο’…), μπορεί τότε να αποδεχθή η Enzyklika Mystici Corporis την ανωτέρω αναφερθείσα διατύπωση του Κυρίλλου και να πη, πως χρίσθηκε με το ίδιο του το Πνεύμα στην πρώτη στιγμή τής ενανθρώπησής του ο Λόγος. Για να αποφύγουμε αυτό το δίλημμα, θα μπορούσαμε να πούμε κατ’ αρχάς, πως δεν διαθέτει ως μοναδική του δραστηριότητα την «αγιοποίηση» (την «αγιοσύνη», pneuma hagiosynes, Ρωμ. 1, 4) το Άγιο Πνεύμα, αλλά ότι μπορεί να είναι παντελώς και Πνεύμα δημιουργίας. Αποφεύγοντας ωστόσο τη διατύπωση, ότι «δημιούργησε», κατεβαίνοντας επάνω στη Μαρία, την ενότητα των δύο φύσεων του Λόγου το Πνεύμα. Η αληθινή απάντηση θα μπορούσε να βρεθή με μιαν υπενθύμιση της φύσεως τού Πνεύματος, καθ’ όσον εκπορεύεται απ’ τον Πατέρα και τον Υιό, και ένα μέρος αυτής της υπενθύμισης   (( ! ))  μπορεί να προέλθη απ’ το κέιμενο του Κυρίλλου   (( Στο εργαστήρι τής διανοίας όλα μπορούν να συμβούν… )) . Πρέπει ωστόσο να απορρίψουμε τη σκέψη μιας ακριβούς αντιστοίχησης τής ενδοτριαδικής με την οικονομική τάξη (taxis). Το Πνεύμα είναι Πνεύμα τού Πατρός και του Υιού· αποστέλλεται προφανώς ως Πνεύμα τού Πατρός στην Παρθένο, ενώ κινείται ταυτόχρονα   (( !!! ))   (και όχι πρωταρχικά, per prius…) ως το Πνεύμα τού Υιού σύμφωνα με την υική του (του Υιού…) ετοιμότητα, ώστε να ολοκληρωθή (σε προϋποτιθέμενη αλλά όχι παθητική υπακοή) η υποστατική ένωση. Η ενανθρώπηση και η «χρίσις» συμπίπτουν άρα απολύτως, όπως συμπίπτουν και η «χρίσις» τής ανθρωπότητας του Χριστού με τη θεїκή φύση και με το Άγιο Πνεύμα (αφού είναι τόσο «φυσικός» όσο και «προσωπικός» ο Θεός). «Η οικονομική ‘προπαρασκευή’ τής Ενανθρώπησης του Κυρίου έγινε με το Άγιο Πνεύμα», λέει ο Βασίλειος (Περί Αγίου Πνεύματος 16)  (( Λέει στο ΙΣΤ’ κεφάλαιο του «Περί Αγίου Πνεύματος» λόγου του ο Μ. Βασίλειος: «Ότι αχώριστον επί πάσης εννοίας, Πατρός και Υιού το άγιον Πνεύμα, επί τε της των νοητών δημιουργίας, και επί τής τών ανθρώπων οικονομίας, και επί τής προσδοκωμένης κρίσεως»… )) ·  αλλά καθ’ όσον ενεργεί ως Πνεύμα τού Πατρός το Πνεύμα, φέρνει το «σπέρμα τού Θεού» στη μήτρα τής Παρθένου, και καθ΄όσον είναι Πνεύμα τού Υιού , ακολουθεί υπάκουα την οδηγία τού Πατρός ο Υιός. Ενώ αποδεικνύεται και με τις δυό αυτές ‘απόψεις’ τού Πνεύματος, ως αυτός που τελικά ενεργεί (με τα «δυό του χέρια») ο Πατήρ, έτσι ώστε να μη σφάλλουν (να μην πλανώνται…) κατά κανέναν τρόπο τα σχετικά κείμενα των Πατέρων, που λένε πως χρίει ο Πατέρας τον ενανθρωπήσαντα Υιό. Είναι, όπως ειπώθηκε, ένα τριαδικό έργο, όχι όμως με τη σύγχρονη έννοια των «ιδιοποιήσεων», η Ενανθρώπηση.

   



  ( συνεχίζεται με το επόμενο κεφάλαιο: «Η κοινή επίδραση της Δυάδας» )