 |
| Ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας (δεξιά) σε μια εκκλησιαστική διάσκεψη.Τhe Russian Orthodox Church |
Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού σε ορθόδοξη και οικουμενική προοπτική. Σύναξις Ευχαριστίας προς τιμήν του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα, εποπτεία - συντονισμός ύλης: Παντελής Καλαϊτζίδης, Νικόλαος Ασπρούλης, Εκδοτική Δημητριάδος, Βόλος 2016, 360 σελ.
Το συλλογικό έργο με τίτλο Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού σε ορθόδοξη και οικουμενική προοπτική. Σύναξις Ευχαριστίας προς τιμήν του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα είναι μια πολυεπίπεδη αναφορά στο έργο ενός από τους σημαντικότερους έλληνες θεολόγους της εποχής μας, του Ιωάννη Ζηζιούλα, Μητροπολίτη Περγάμου, για 31 συναπτά έτη, μετά την «αθρόον»[1] εκλογή του το 1986, από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Η παρουσίαση των σημαντικότερων πτυχών του θεολογικού έργου του Ιωάννη Ζηζιούλα από τα κείμενα που περιλαμβάνονται στον παρόντα τόμο δίδει την ευκαιρία για μια διαφορετική, πολιτική ανάγνωση του έργου του Ζηζιούλα, την οποία θα αποτολμήσω με τις σκέψεις που ακολουθούν.
Θα ξεκινήσω με μια προσωπική ανάμνηση. Πριν από 22 χρόνια, τον Σεπτέμβριο του 1995, ενώ τα Βαλκάνια είχαν ήδη αναφλεγεί και ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία ήταν σε πλήρη εξέλιξη, ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της πολιτικής ατζέντας ήταν ο ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στα μετακομμουνιστικά Βαλκάνια και στη νέα διεθνή πραγματικότητα. Τότε οργανώθηκε στη Χαλκιδική, από το Ινστιτούτο Ερευνών και Πολιτικής Στρατηγικής, συνέδριο με θέμα «Ο ρόλος της Ορθοδοξίας στη νέα διεθνή πραγματικότητα». Τα ονόματα αυτών που συμμετείχαν είναι ενδεικτικά της σημασίας του συνεδρίου. Εκτός από τους πολιτικούς που πήραν μέρος, από ιερωμένους συμμετείχαν ο Περγάμου Ιωάννης, ο Ελβετίας Δαμασκηνός, ο Νικοπόλεως και Πρεβέζης Μελέτιος, ο πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός. Από πανεπιστημιακούς, ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης, ο Ιωάννης Κολιόπουλος, ο Χρήστος Γιανναράς.
Από τις παρεμβάσεις ήταν προφανής μια βαθύτατη διάσταση απόψεων ανάμεσα στους συμμετέχοντες. Από τη μία πλευρά, ήταν εκείνοι που υποστήριζαν ότι η ορθόδοξη πίστη έπρεπε να είναι το βασικό κριτήριο στην επιλογή φίλων και εχθρών στα μετακομμουνιστικά Βαλκάνια. Οι ακραίοι υποστηρικτές αυτής της άποψης δεν δίσταζαν να δικαιολογήσουν, να νομιμοποιήσουν και να υποστηρίξουν κάθε είδους εγκλήματα που γίνονταν στο όνομα της ορθόδοξης πίστης.
Υπήρχαν και κάποιοι που υποστήριζαν ότι η Ορθοδοξία θα μπορούσε να συμβάλλει στην άμβλυνση των εθνικιστικών παθών και στην υπέρβαση των πολιτικών συγκρούσεων. Οι απόψεις αυτές ήταν μειοψηφικές στο συνέδριο, όπως άλλωστε και στην ελληνική κοινωνία. Ανάμεσά τους ξεχώρισε η παρέμβαση του Ιωάννη Ζηζιούλα που μίλησε με θέμα το ρόλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη νέα διεθνή πραγματικότητα.
Εκεί άκουσα με έκπληξη τον Ζηζιούλα να υποστηρίζει ότι «χρειάζεται διάλογος της Ορθοδοξίας με τα σύγχρονα ρεύματα που αρδεύουν τον πολιτισμό της εποχής μας, τον δυτικό κυρίως πολιτισμό. Και ο διάλογος αυτός απαιτεί έντονη παρουσία της Ορθοδοξίας στον σύγχρονο κόσμο, κάτι που οι υπάρχοντες ποιμένες και οι διδάσκαλοι της Ορθοδοξίας αδυνατούν, φοβούμενοι, να προσφέρουν. […] Η Ορθοδοξία πρέπει να πολιτευτεί οικουμενικά. Οι τοπικισμοί είναι μάλλον αναχρονισμός. Οι ιδιαιτερότητες των λαών πρέπει να μείνουν σεβαστές, αλλά και να ανοίξουν τους ορίζοντές τους. Η καταδίκη του εθνοφυλετισμού από τους πατριάρχες της Ανατολής στην Κωνσταντινούπολη τον περασμένο αιώνα ήταν πράξη προφητική. Ισχύει κατ’ εξοχήν για τον αιώνα που έρχεται»[2].
Μια διαφορετική φωνή
Είναι προφανές ότι επρόκειτο για μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση από εκείνη που επικρατούσε στον ελλαδικό χώρο, τόσο στο επίπεδο της θεολογίας όσο και της Εκκλησίας. Δεν είναι τυχαίο ότι στην παρέμβαση του Ζηζιούλα αντέδρασε έντονα ο Γιανναράς υποστηρίζοντας ότι «το ίδιο ισχύει και για την έννοια της οικουμενικότητας. Αρχίζουμε και την αντιμετωπίζουμε με το βατικάνειο περιεχόμενο της παγκοσμιότητας, είναι ολοφάνερο»[3] για να λάβει την απάντηση «διαφωνώ με όσα είπε (ο Χρήστος Γιανναράς) για την οικουμενικότητα. Δεν βλέπω στην Ορθοδοξία καμία δυνατότητα καν να εκτραπεί σε βατικάνεια αντίληψη για παγκοσμιότητα»[4]. Στο χώρο της ελλαδικής εκκλησίας, οι διαφορετικές φωνές από ιερωμένους, που εκφράστηκαν στη συνάντηση της Χαλκιδικής, περιθωριοποιήθηκαν εντελώς με την ανάδειξη του Χριστόδουλου στη θέση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών το 1998, ενώ στην ορθόδοξη θεολογία είχε επικρατήσει μια αντίληψη περίκλειστη, εσωστρεφής, φοβική, βαθιά αντιδυτική, με κύριους εκφραστές τους Χρήστο Γιανναρά, Βασίλειο Γοντικάκη και Ιωάννη Ρωμανίδη[5], όπου τα πάντα ανάγονταν στο μανιχαϊστικό ερμηνευτικό σχήμα Ανατολής-Δύσης.
Έκτοτε, συνέχισα να παρακολουθώ, όσο περισσότερο μπορούσα, τις δραστηριότητες και τις παρεμβάσεις του Ιωάννη Ζηζιούλα. Με εντυπωσίασε ότι εκπονήθηκαν δεκάδες διδακτορικές και μεταπτυχιακές διατριβές για το έργο του, οι περισσότερες εκτός Ελλάδος, και επισήμανα τις άοκνες προσπάθειές του για τον διάλογο με άλλες χριστιανικές μαρτυρίες, είτε στο πλαίσιο του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών, είτε σε διμερές επίπεδο με τους ρωμαιοκαθολικούς, τους αγγλικανούς, τους παλαιοκαθολικούς, είτε σε πολυμερείς θεολογικούς διαλόγους. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει επίσης να γίνει για τη συμβολή του στις δράσεις του Πατριαρχείου για την προστασία του περιβάλλοντος. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Ασπρούλης,
ΕΣΟΧΗ
η νεο-πατερική σύνθεση για τον Ζηζιούλα οφείλει να βοηθήσει τη θεολογία σε Ανατολή και Δύση να επανεύρουν τις κοινές τους ρίζες, και προς τούτο θα έρθει σε ριζική αντίθεση προς τον ακραίο, ζηλωτικού τύπου, αντιδυτικισμό που συναντήσαμε σε ορισμένους εκπροσώπους της νεο-πατερικής θεολογίας[6].
Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού
Πάντοτε όμως, είχα την απορία ποιο ήταν το θεωρητικό υπόβαθρο σε όλη αυτή την εξωστρεφή δράση, σε αυτή τη θεολογία των ανοιχτών οριζόντων. Νομίζω ότι την απάντηση σε αυτό το ερώτημα δίνει, με τον πληρέστερο τρόπο, ο παρών τιμητικός τόμος, που εντοπίζει τις βασικές σταθερές του θεολογικού έργου του Ζηζιούλα σε τρία σημεία: στο Πρόσωπο, την Ευχαριστία και τη Βασιλεία του Θεού.
Ως μετέχων θύραθεν παιδείας, αισθάνομαι αναρμόδιος να μιλήσω για τη Βασιλεία του Θεού και κατά συνέπεια θα ασχοληθώ κυρίως με τα δύο πρώτα.
Για το Πρόσωπο, ο Ζηζιούλας τονίζει «ότι ο λόγος του Χριστιανισμού δεν είναι λέξη, αλλά πρόσωπο· δεν είναι φωνή, αλλά ζωντανή παρουσία· μία παρουσία, που ενσαρκώνεται κατ’ εξοχήν στην Ευχαριστία, σε μία Ευχαριστία που είναι σύναξη και κοινωνία»[7].
Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Βέντης, «η Ευχαριστία είναι το Μυστήριο της καθολικότητας, το Μυστήριο της ένωσης των διεστώτων εν Χριστώ, καθώς εικονίζει την επιστροφή και ένωση του διασκορπισμένου λαού του Θεού γύρω από τον Χριστό και το Ποτήριο της Ζωής, χωρίς διακρίσεις φυλής, εθνικότητας, χρώματος, καταγωγής, ηλικίας, κοινωνικής τάξης και προέλευσης, μορφωτικού επιπέδου, φύλου, νοητικής και σωματικής υγείας και (όπως θα οφείλαμε να προσθέσουμε σήμερα) γενετήσιου προσανατολισμού»[8].
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ζηζιούλας, «δεν είναι τυχαίο ότι η Εκκλησία έχει δώσει στην Ευχαριστία την ονομασία Κοινωνία, διότι στην Ευχαριστία βρίσκουμε όλες τις διαστάσεις της κοινωνίας: ο Θεός κοινωνεί τον εαυτό Του σε μας, εμείς εισερχόμαστε σε κοινωνία μαζί Του, οι μετέχοντες στο μυστήριο εισέρχονται σε κοινωνία μεταξύ τους και η κτίση ως σύνολο εισέρχεται μέσω του ανθρώπου σε κοινωνία με τον Θεό. Όλα αυτά λαμβάνουν χώρα εν Χριστώ και εν Αγίω Πνεύματι, το οποίο φέρνει τις έσχατες ημέρες μέσα στην ιστορία και προσφέρει μία πρόγευση της Βασιλείας»[9].
Ας επιχειρήσουμε να μεταφέρουμε τα ανωτέρω στην ορολογία της πολιτικής επιστήμης. Το Πρόσωπο είναι ο πολίτης. Η Ευχαριστία είναι η κοινωνία. Η σχέση πολιτών και κοινωνίας είναι στο επίκεντρο θερμών πολιτικών συζητήσεων και αντιπαραθέσεων για αιώνες. Η αντιπαράθεση ανάμεσα στον φιλελευθερισμό που προτάσσει το άτομο και τον σοσιαλισμό που επιλέγει το κοινωνικό πρόταγμα έχει σφραγίσει τη νεωτερικότητα. Μόνον πολύ πρόσφατα αρκετοί διανοητές έχουν αρχίσει να ερευνούν τη δυνατότητα σύνθεσης αυτών των δύο διανοητικών παραδόσεων, των γνήσιων τέκνων του Διαφωτισμού, σε μια σοσιαλφιλελεύθερη προοπτική. Σε αυτό το σημείο οι επεξεργασίες του Ζηζιούλα, απροσδοκήτως, είναι εξαιρετικά χρήσιμες και εγκαινιάζουν έναν γόνιμο διάλογο με τα ανωτέρω. Η εκκλησιολογική αρχή περί του «ασυγχύτως και αδιαιρέτως» ανάμεσα στο Πρόσωπο και την Ευχαριστία, η παραδοχή ότι στην Ευχαριστία πραγματώνεται ο προσωπικός τρόπος ύπαρξης του ανθρώπου, είναι η καλύτερη συνηγορία στη μετριοπαθή άποψη που υποστηρίζει ότι κοινωνία και άτομο είναι αλληλένδετα, αλληλεξαρτώμενα και συνεξελισσόμενα.
Κορυφαίος εκφραστής αυτής της άποψης είναι ο ιταλός φιλόσοφος Νορμπέρτο Μπόμπιο, που κατανοεί την κοινωνία ως μια «ένωση ελευθέρων ατόμων» και που επισημαίνει χαρακτηριστικά:
η δημοκρατική θεωρία στηρίζεται σε μια ατομικιστική αντίληψη της κοινωνίας. Σε τούτο άλλωστε δε διαφέρει από τον φιλελευθερισμό […] αυτονόητο είναι πως καμία ατομικιστική αντίληψη της κοινωνίας, ούτε ο οντολογικός ατομικισμός ούτε ο μεθοδολογικός, παραγνωρίζει το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό και δεν μπορεί να ζει, ούτε εκ των πραγμάτων ζει απομονωμένος[10].
Ένας άλλος σημαίνων εκπρόσωπος αυτής της παράδοσης είναι ο Κάρλο Ροσέλι που επισημαίνει ότι
η σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και το ιστορικό-κοινωνικό περιβάλλον δεν είναι μια σχέση ανάμεσα σε δύο πράγματα ξένα το ένα προς το άλλο, αλλά μια σχέση δράσης-αντίδρασης, διαλεκτική, στο εσωτερικό μιας ενιαίας πραγματικότητας[11].
Με την έννοια αυτή, ο Ζηζιούλας, σε μια πολιτική ανάγνωση του έργου του, διαλέγεται με τη διανοητική παράδοση του μετριοπαθούς ευρωπαϊκού σοσιαλφιλελευθερισμού[12]. Η μετριοπάθεια είναι εμφανής στο ακόλουθο απόσπασμα:
η Εκκλησία δεν είναι νοητό να επιδιώκει την επιβολή των αρχών και πεποιθήσεών της χρησιμοποιώντας τα μέσα καταναγκασμού που διαθέτει η πολιτεία ή απαιτώντας από την πολιτεία την χρησιμοποίηση τέτοιων μέσων προς τον σκοπό αυτό[13].
Ο νεωτερικός ευρωπαϊσμός του Ζηζιούλα εμφανίζεται στο ακόλουθο παράθεμα:
Καμιά επιστροφή δεν δημιουργεί ταυτότητα πνευματική, αν είναι απλώς επιστροφή στο παρελθόν. Ο Ιουλιανός απέτυχε και μαζί του και η ελληνική ταυτότητα που ήθελε να αναστήση, γιατί πήρε το δρόμο της επιστροφής. Η Ορθοδοξία κέρδισε τότε το μέλλον του Ελληνισμού γιατί δεν ήταν επιστροφή, αλλά δημιουργική σύνθεση. Έτσι και σήμερα, για να φέρη στο φως την ελληνική ταυτότητα η Ορθοδοξία δεν πρέπει να είναι απλή επιστροφή στις μορφές του παρελθόντος, ένας νοσταλγικός «έρως ορθοδοξίας» που δεν περνά από τη σημερινή πραγματικότητα. Και η σημερινή πραγματικότητα για την Ελλάδα είναι η Ευρώπη. Ο ελληνισμός πρέπει να αναπλασθή στα βασικά συστατικά στοιχεία του, χωρίς να χάση την ελληνικότητά του, περνώντας μέσα από τη νέα αυτή πραγματικότητα της Ευρώπης[14].
Ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο, οι απόψεις του «βρίσκονται σε διαρκή διάλογο όχι μόνο με τα ερωτήματα και τις θέσεις των χριστιανικών Εκκλησιών και Ομολογιών της Δύσης, αλλά και με τις θύραθεν ανθρωπιστικές και φυσικές και ευρύτερα θετικές επιστήμες, καθώς και με τα ρεύματα της σύγχρονης σκέψης και διανόησης»[15].
Η Βασιλεία του Θεού
Είχα πει προηγουμένως ότι δεν θα μιλήσω για τη Βασιλεία του Θεού, ως αναρμόδιος. Μπαίνω όμως στον πειρασμό να επισημάνω ότι η εσχατολογική αντίληψη του Ζηζιούλα για τη Βασιλεία του Θεού δεν είναι μια άγονη επιστροφή στο παρελθόν. Αντίθετα, όπως επισημαίνει ο Καλαϊτζίδης,
ο εσχατολογικός προσανατολισμός της θεολογίας του Μητροπολίτη Περγάμου προφυλάσσει το έργο του από δύο συμπτώματα που αποτελούν μόνιμους πειρασμούς της νεώτερης ελληνικής ορθόδοξης θεολογίας, ακόμη και στις σοβαρότερες εκδοχές της: α) την εξιδανίκευση και αγιοποίηση του παρελθόντος, την λατρεία του έθνους και του λαού· και β) τον ελληνοκεντρισμό και τον ανέξοδο αντιδυτικισμό που στις μέρες μας είναι σχεδόν συνώνυμος του αντιευρωπαϊσμού[16].
Δεν είναι τυχαίο ότι για πολλούς ζηλωτές της ορθόδοξης θεολογίας, αυτή η ευχαριστιακή προσέγγιση του Ζηζιούλα είναι περίπου «κυοφορούμενη αίρεση», ενώ κάποιοι άλλοι εκφράζουν έντονες επιφυλάξεις. Σε όλους αυτούς, ο Ζηζιούλας απαντά λέγοντας ότι «η Ορθόδοξη θεολογία στον 21ο αιώνα θα κληθεί να συνομιλήσει και με τον έξω κόσμο – άλλως θα μετατραπεί σε ένα “γκέτο” και θα έχει την τύχη κάθε “σέκτας” στην ιστορία»[17].
Με όσα εκτέθηκαν ανωτέρω, αξίζει να επισημάνουμε τη διαπίστωση του Aristotle Papanikolaou ότι «δικαίως τιμάμε έναν ορθόδοξο θεολόγο με την μεγαλύτερη επιρροή στον οικουμενικό χώρο – τον Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα. Θα μπορούσα μάλιστα να πω ότι στον Ορθόδοξο χώρο αποτελεί τον ορθόδοξο θεολόγο με την μεγαλύτερη επιρροή από την εποχή του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ενώ, σε σχέση με την επιρροή του έξω από τα όρια της ορθόδοξης παράδοσης, είναι ο θεολόγος με την μεγαλύτερη επιρροή από την εποχή του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού»[18].
Μακάρι να υπάρξουν άξιοι συνεχιστές και η ορθόδοξη θεολογία των ανοιχτών οριζόντων να γίνει ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.
Τα κυριότερα σημεία του κειμένου αυτού αναγνώσθηκαν στην παρουσίαση του βιβλίου που έγινε στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου, στη Θεσσαλονίκη, στις 12 Μαΐου 2017.
Γράφτηκε από τον Πέτρο Παπασαραντόπουλο και δημοσιεύθηκε στο Κριτική Θεολογία Πολιτική Φιλοσοφία Τεύχος 79
[1] Αθρόον είναι η εκλογή σε Επίσκοπο απ’ ευθείας από την τάξη των λαϊκών.
[2] Συλλογικός τόμος, Ο ρόλος της Ορθοδοξίας στη νέα διεθνή πραγματικότητα, Εκδόσεις Γνώση, 1996, σελ. 305.
[3] Στο ίδιο, σελ. 313.
[4] Στο ίδιο, σελ. 324.
[5] Δες Παντελής Καλαϊτζίδης, «Η ανακάλυψη της ελληνικότητας και ο θεολογικός αντιδυτικισμός», στο Π. Καλαϊτζίδης, Θ.Ν. Παπαθανασίου, Θ. Αμπατζίδης (επιμ.), Αναταράξεις στη μεταπολεμική θεολογία – Η «θεολογία του ’60», Ίνδικτος 2009, σελ. 429.
[6] Νικόλαος Ασπρούλης, «Η νεο-πατερική μεθοδολογία του Μητροπολίτη Περγάμου: από τον π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ στη θεολογική γενιά του ’60», στο Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού σε ορθόδοξη και οικουμενική προοπτική - Σύναξις Ευχαριστίας προς τιμήν του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα, Εποπτεία - Συντονισμός Ύλης Παντελής Καλαϊτζίδης και Νικόλαος Ασπρούλης, Εκδοτική Δημητριάδος, Βόλος 2016, σελ. 55.
[7] Ιωάννη Ζηζιούλα, Η Κτίσις ως Ευχαριστία. Θεολογική προσέγγιση στο πρόβλημα της οικολογίας, Εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα, 1992, σελ. 33.
[8] Χαράλαμπος Ν. Βέντης, «Καθολικότητα έναντι ολότητας: η Ευχαριστία ως σχολείο φιλεταιρισμού στο θεολογικό έργο ζωής του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα», στο Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού… σελ. 287-8.
[9] Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα, «Κοινωνία και Ετερότητα», Σύναξη 76 (2000), σελ. 5-15, 11.
[10] NorbertoBobbio, Το Μέλλον της Δημοκρατίας, Παρατηρητής 1993, σελ. 16-7.
[11] Κάρλο Ροσέλι, Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός, Πόλις 2013, σελ. 158.
[12] Για αυτή τη διανοητική παράδοση δες Σέρι Μπέρμαν, Το πρωτείο της πολιτικής – Η Σοσιαλδημοκρατία και η Ευρώπη του 20ού αιώνα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2014.
[13] Ιωάννης Ζηζιούλας «Το Δίκαιο του Προσώπου», στο Ζηζιούλας, Ορθοδοξία και Σύγχρονος Κόσμος, Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, Λευκωσία 2006, σελ. 104. Αναφέρεται στο Aristotle Papanikolaou, Η πολιτική της θέωσης – η Ορθοδοξία συναντά την Δημοκρατία, Εκδοτική Δημητριάδος 2015, σελ. 205, όπου ο Papanikolaou υποστηρίζει ότι ο Ζηζιούλας, απηχώντας τον Μπουλγκάκοφ, αναφέρεται έμμεσα στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
[14] Ι. Δ. Ζηζιούλα, «Ευρωπαϊκό πνεύμα και ελληνική Ορθοδοξία», Ευθύνη 163 (1985), σελ. 332-333.
[15] Παντελής Καλαϊτζίδης, «Ακαδημαϊκός Έπαινος Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα», στοΠρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού… σελ. 306.
[16] Στο ίδιο, σελ. 313.
[17] Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης (Ζηζιούλας), «Η Ορθόδοξη θεολογία και οι προκλήσεις του 21ουαιώνα», στο Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού… σελ. 332.
[18] Aristotle Papanikolaou, «Πρόσωπο και ομολογία: η ομολογία της αλήθειας ως υποστατικό γεγονός. Η κληρονομιά της θεολογίας του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα», στο Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού… σελ. 259.
ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΜΕΝΟΥΣ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΥΣ.
ΞΕΣΗΚΩΝΕΙ ΟΜΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΖΗΛΩΤΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΑΝΗΚΟΥΝ ΚΑΙ ΑΥΤΟΙ ΣΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΑΛΛΑ ΕΧΟΥΝ ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΗΣΕΙ ΣΤΗΝ ΤΥΠΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΚΑΝΤΙΑΝΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ.
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΜΕΤΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΕΓΩ.
Η ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΜΑΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟ ΠΟΛΕΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΑΚΟΗ. Η ΔΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΗ ΜΕΓΑΛΟΜΑΝΙΑ, ΜΕ ΤΗΝ ΘΕΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ. ΜΕ ΤΗΝ ΚΕΝΟΔΟΞΙΑ. ΜΕ ΤΟΝ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟ. ΜΕ ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΕΓΩ.
ΑΥΤΗ Η ΚΕΝΟΔΟΞΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΨΕΥΔΟΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΛΗΡΟΥ.
Αμέθυστος
καὶ γὰρ οἱ ὄντες ἐν τῷ σκήνει στενάζομεν, βαρούμενοι ἐφ᾿ ᾧ οὐ θέλομεν ἐκδύσασθαι, ἀλλ᾿ ἐπενδύσασθαι, ἵνα καταποθῇ τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς.
Β Κορ. 5,4 Διότι ημείς που είμεθα και ζώμεν στο φθαρτόν τούτο σώμα, στενάζομεν σαν να είμεθα φορτωμένοι βαρύ φορτίον, όχι διότι θέλομεν να εκδυθώμεν το σώμα και να απαλλαγώμεν από αυτό, αλλά διότι θέλομεν να φορέσωμεν επάνω μας το αθάνατον σώμα, δια να απορροφηθή και εξαφανισθή εντελώς η θνητότης του σώματος και μεταστοιχειωθή το φθαρτόν τούτο σώμα υπό της αιωνίου και αφθάρτου ζωής του άλλου, ώστε να γίνη άφθαρτον.
Β Κορ. 5,5 ὁ δὲ κατεργασάμενος ἡμᾶς εἰς αὐτὸ τοῦτο Θεός, ὁ καὶ δοὺς ἡμῖν τὸν ἀῤῥαβῶνα τοῦ Πνεύματος.
Β Κορ. 5,5 Εκείνος δε, ο οποίος μας εδημιούργησε δι' αυτό τούτο, δια να ενδυθώμεν δηλαδή το άφθαρτον σώμα, είναι αυτός ο Θεός, ο οποίος μας έδωσε από τώρα σαν εγγύησιν και βεβαίαν υπόσχεσιν την χάριν του Αγίου Πνεύματος, του χορηγού της ζωής.
Β Κορ. 5,6 Θαῤῥοῦντες οὖν πάντοτε καὶ εἰδότες ὅτι ἐνδημοῦντες ἐν τῷ σώματι ἐκδημοῦμεν ἀπὸ τοῦ Κυρίου·
Β Κορ. 5,6 Παντοτε, λοιπόν, έχομεν θάρρος και ελπίδα και γνωρίζομεν καλά, ότι κατά το διάστημα, κατά το οποίον μένομεν στο σώμα τούτο, είναι σαν να έχωμεν ξενητευθή από τον Κυριον.
Β Κορ. 5,7 διὰ πίστεως γὰρ περιπατοῦμεν, οὐ διὰ εἴδους·
Β Κορ. 5,7 Διότι την παρούσαν ζωήν την διερχόμεθα με πίστιν, χωρίς και να βλέπωμεν με τρόπον αισθητόν κατά πρόσωπον τον Κυριον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου