ΟΙ ΔΥΟ ΣΗΜΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΤΗΤΟΣ ΣΤΟΝ ΠΛΩΤΙΝΟ (2)

Συνέχεια από: Τετάρτη 29 Μαίου 2019

ΤΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ

Τού Pietro  Prini.

        
  2. Η ερμηνευτική γραμματεία των Εννεάδων εμβάθυνε αυτές τις τελευταίες δεκαετίες το πρόβλημα τής ετερότητος. Η ετερότης είναι στην ρίζα τής προόδου τών όντων απο το Ένα, αλλά τί είναι η ετερότης σαν ετερότης; Είναι εύκολο να παρατηρήσουμε ότι ο Πλωτίνος προτιμά να πεί αυτό που αυτή δέν είναι, αντί να μας πεί τί είναι. Αλλά είναι οπωσδήποτε αλήθεια ότι εκείνο το οποίο θα μπορούσε να ονομασθεί, το θέμα του Πλωτίνου, παρά το ότι ήταν ένα πρόβλημα ήδη διάσημο και για τους αρχαίους στοχαστές, είναι: "Πώς απο το Ένα, απο ένα Ένα όπως αυτό το οποίο υποστηρίζουμε ότι είναι το Ένα, πώς ήλθε στην ύπαρξη οποιοδήποτε άλλο πράγμα-πολλαπλότης ή δυάδα ή αριθμός-; Η πώς, αντιθέτως, Αυτό δέν παρέμεινε στον εαυτό του, αλλά άφησε να διαφύγει μία τόσο διαδεδομένη πολλαπλότης, σαν αυτή που διακρίνουμε ανάμεσα στα όντα, εκείνη την πολλαπλότητα  για την οποία εμείς ισχυριζόμαστε ότι πρέπει να ξανανέβει σ'Αυτό;" (V,1/10,6,4-8).

          Αρκεί να μειώσουμε το πρόβλημα στην πιό απλή του έκφραση: Για να κατανοήσουμε αμέσως την άβυσσο η οποία χωρίζει εποχικά απο την αρχαία φιλοσοφία την μοντέρνα φιλοσοφία, στην οποία ο Λάϊμπνιτς είχε το Προνόμιο να προτείνει με την σειρά του το αληθινά βασικό θέμα, το οποίο απέκτησε τελικώς την πιό ριζική του κατάληξη, στον μηδενισμό του Νίτσε!

          Η μοντέρνα εποχή της φιλοσοφίας γεννήθηκε απο το ερώτημα: "Γιατί υπάρχει κάτι αντί του τίποτα;"! Πού είναι ακριβώς η αντιστροφή του αρχαίου ερωτήματος, του οποίου εκείνο του Πλωτίνου είναι μία παραδειγματική έκφραση!" Γιατί το Άλλο και όχι μόνον το Ένα;" Για τους μοντέρνους αυτό που προβληματίζει είναι το Ένα, το Είναι, με την σημασία τής οντικής υπέρβασης και σαν καταγωγή όλων των πραγμάτων. Για τους αρχαίους το πρόβλημα είναι ο Κόσμος, δηλαδή το Άλλο του Ενός, όπως και αν γίνεται κατανοητή η δομή αυτού του Άλλου, τόσο αιώνια ή και χρονική! Εάν η αρχαία φιλοσοφία δέν λύνει το πρόβλημα της, καταλήγει στην ακοσμιότητα, λόγω μίας υπερβολής του Θείου. Εάν δέν λύσει το πρόβλημα της η μοντέρνα φιλοσοφία, καταλήγει στον μηδενισμό, λόγω μίας υπερβολής του κοσμικού. Αλλά είτε η μία είτε η άλλη κατάληξη είναι η καταστροφή τής φιλοσοφίας τής ίδιας,λόγω της αυτο-αρνήσεως του προβλήματος απο το οποίο γεννήθηκαν αντιστοίχως τόσο η αρχαία φιλοσοφία, όσο και η μοντέρνα. Η ψευδής φιλοσοφία-η καταστροφή της σαν φιλοσοφία-αποδεικνύεται απο την αδυναμία της να κρατηθεί στο ερώτημα που την γέννησε!Σήμερα αυτό που κληρονομούμε απο αυτές τις δύο εποχές της φιλοσοφίας είναι ακριβώς αυτή η ερώτηση: Πώς είναι δυνατόν να θεωρήσουμε (να σκεφθούμε) το Άλλο και το τίποτα μαζί με το Ένα;

          Έτσι λοιπόν εγώ σκέφτομαι ότι η οδός την οποία χάραξαν οι Εννεάδες, παρότι μέσω αβεβαιοτήτων και αρκετής  γλωσσικής ασάφειας, ακόμη δέ και αντιφάσεων μερικές φορές οι οποίες δύσκολα ξεπερνιούνται είναι στ'αλήθεια, σύμφωνα με τον πετυχημένο τίτλο ενός έργου του Rist " The road to Reality", η οδός πρός την πραγματικότητα! Αλλά δέν συμφωνώ μαζί του, όπως και με πολλούς άλλους οι οποίοι συμφωνούν μαζί του, όσον αφορά την ερμηνεία τής ετερότητος, σαν "την πρώτη κίνηση και την τάση πρός την μή-ύπαρξη". Σ'αυτή την ερμηνευτική προοπτική είναι υποχρεωμένος να κατανοήσει την οδό πρός την πραγματικότητα, δηλαδή πρός την πληρότητα του Είναι, σαν μία προοδευτική εξάλειψη της ετερότητος : Η αναστροφή τής πορείας τής ετερότητος, δηλαδή πρός το μή-Είναι, είναι η πορεία πρός την ταυτοποίηση στο Ένα! Στο τέλος τής αναλύσεώς του ο Rist συγκρούεται με το ασυμβίβαστο των δύο προτάσεων : α) ότι το Ένα είναι υπερβατικό, λόγω τής απολύτου του απλότητος, β) ότι η ετερότης, καθότι κίνηση η οποία απομακρύνεται απο το Ένα, είναι το πρώτο προϊόν του Ενός. Επειδή δέ ο Πλωτίνος δέν είναι δυαλιστής καταλήγει ο Rist, θα έπρεπε να εγκαταλείψει την πρόταση β, δηλαδή την θέση ότι η Ετερότης, ο Κόσμος παράγεται απο το Ένα! Δέν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό το συμπέρασμα γεννιέται απο την προϋπόθεση ενός "τόπου" τον οποίο συμμερίζεται μεγάλο μέρος της ερμηνευτικής παραδόσεως του νεοπλατωνισμού, και ιδιαιτέρως εκείνοι οι ερμηνευτές για τους οποίους ο Πλωτίνος ανήκει, σε τελευταία ανάλυση, στην οικογένεια των στοχαστών της Γνώσης! Απο τον Βασιλίδη, στον Βαλεντίνο, μέχρι τον Ωριγένη τον μαθητή του Αμμόνιου-οι οποίοι κατανοούν την πορεία πρός τα άνω στην αλυσσίδα του Είναι, σαν μία αληθινή και πραγματική αποδημιουργία, μία απαλλαγή απο αυτό που είχε δημιουργηθεί στην κάθοδο η οποία απομάκρυνε απο το Ένα!

          Για ότι με αφορά είμαι της γνώμης ότι αυτός ο τρόπος κατανοήσεως την ετερότητα, την ετερότητα σαν ετερότητα, μόνον και μόνον σαν εναντιότητα, αντίθεση-και ακριβώς σαν την τάση πρός το μή-είναι προσκρούει σε μία ασάφεια και επισκιάζει την πρώτη σημασία της ετερότητος σαν διαφοράς, χωρίς την οποία η ίδια η αντίθεση δέν θα μπορούσε ποτέ να εμφανισθεί στον κόσμο του Πλωτίνου. Μου φαίνεται αδύνατον να μπορούμε να μιλήσουμε για την ετερότητα σαν τάση πρός το μή-Είναι, εάν η ετερότης είναι ήδη παρούσα, στην πιό ουσιώδη της έκφραση, σαν πρώτη ετερότης, πολύ πρίν απο την ψυχή, σε εκείνη την πληρότητα του Είναι που είναι ο Νούς, ο οποίος είναι τόσο κοντά στο Ένα, ώστε να διαχωρίζεται μόνον δια μέσου της ετερότητος. (V,1-10,6,53). O Vincenzo Cilento, σχετικά με την γέννηση του Νού, του πνεύματος, παρατηρούσε με πολύ βαθειά λογική: "Πάρεργον θεωρίας....τα πάντα όντα: για έναν ιδεαλιστή όπως είναι ο Πλωτίνος το αληθινό πρόβλημα είναι η γέννηση του Πνεύματος,τα υπόλοιπα περισσεύουν". Όποιος και αν είναι ο τρόπος τής ετερότητος σαν διαφορά σε όλα τα επίπεδα της προόδου τών όντων, η πρωτογενής της σημασία πρέπει να βρεθεί στο πρώτο Άλλο, στον Νού.

          Τί πράγμα είναι το άλλο, καθότι διαφορετικό απο το Ένα, εάν η ύπαρξις σ'αυτή την διαφορά συμβαίνει χωρίς να κινηθεί το Ένα, χωρίς να εκφράσει ούτε μία επιθυμία, μία θέληση, χωρίς ούτε ένα σημείο, χωρίς μία κάποια κίνηση; (6, 26-27). Γνωρίζουμε πολύ καλά ποιά είναι η απάντηση του Πλωτίνου, και δέν είναι αρνητική, αλλά θετική. Η ετερότης σαν διαφορά απο το Ένα είναι η Επιθυμία του Ενός. "Όλο αυτό που κινείται απαιτεί κάτι να είναι σκοπός της κινήσεώς του, αλλά μή έχοντας Αυτό, το Ένα, κανέναν σκοπό, εμείς δέν μπορούμε να δεχθούμε ότι Αυτό κινείται. Έτσι εάν κάτι γεννιέται μετά απο Αυτό, αναγκαίως έχει γεννηθεί μόνον καθότι στρέφεται αιωνίως πρός Αυτό (15-19). Απο εδώ έρχεται και η θέση η οποία αποτελεί τον κεντρικό άξονα του συστήματος του Πλωτίνου. Η ταύτιση θεωρίας και ποιήσεως! Η ετερότης σαν διαφορά είναι η επιθυμία η οποία έχοντας σαν αντικείμενο, θεωρώντας το Ένα ή αυτό που οδηγεί στο Ένα, ποιεί απο το αντικείμενό της μία αντανάκλαση, μία ανταύγεια ή εικόνα η οποία υφίσταται καθαυτή σαν ένα νέο όν. Η επιθυμία την οποία ο Πλωτίνος θα ονομάσει σχεδόν αδιακρίτως, στους ψυχολογικούς του χρωματισμούς, έφεσις, πόθος, ορμή, έρως-είναι ο διαλογισμός σαν σχέση-πρός, το πρός τί, πρός το Ένα ή αυτό που οδηγεί στο Ένα, και ταυτοχρόνως είναι ποίηση, παραγωγή, καθότι αντικειμενοποίηση και επομένως, κατά κάποιο τρόπο, περιορισμός αυτού στο οποίο στρέφεται μέσα στα σύνορα της δικής του επιθυμίας. Η θεωρία είναι η ποίησις κάθε όντος άλλου απο το Ένα, του οποίου με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, αυτή είναι η αντικειμενοποίηση σύμφωνα με το μέτρο της στροφής της σ'Αυτό! "Έτσι λοιπόν, η ποίησις φανερώθηκε καθαρά σαν θεωρία, (Η ποίησις άρα θεωρία ημίν αναπέφανται). Αυτή είναι, πράγματι, προϊόν της θεωρίας, μίας θεωρίας η οποία παραμένει καθαρή θεωρία και δέν κάνει τίποτε άλλο απο την ποίηση, διότι είναι θεωρία". (ΙΙΙ, 8/30, 3,20-23).

Συνεχίζεται

Αμέθυστος