Η αναβίωση του κομμουνισμού

Με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας, είναι πια δυνατόν να εγκατασταθεί ένα σύστημα αυτοελέγχου, σύμφωνα με αυτό που θεωρούν αποτελεσματικότερο οι οπαδοί της κεντρικά κατευθυνόμενης οικονομίας «σοβιετικού τύπου» – οπότε προβλέπεται ένας καινούργιος ανταγωνισμός συστημάτων, η έκβαση του οποίου είναι μεν αβέβαιη, αλλά θα αναβίωνε την κομμουνιστική οικονομία που θεωρείται μετά το 1990 νεκρή, με αφετηρία την Κίνα. Αυτό σημαίνει πως θα μπορούσε να δημιουργηθεί με τη βοήθεια των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνολογία, ένα σύστημα που θα ανταγωνιζόταν επιτυχημένα τις δημοκρατικές, καπιταλιστικές κοινωνίες – ιδίως σε μία εποχή που ο καπιταλισμός, με τη μορφή του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, έχει δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα, με την κυριαρχία των ελίτ του 1% στο 99%, με την υποχώρηση της Δημοκρατίας που «άγεται και φέρεται» πλέον από τις αγορές κοκ.

Ανάλυση

Ορισμένοι έχουν την ελπίδα πως ο καπιταλισμός θα αντικατασταθεί στο μέλλον από ένα καλύτερο και δικαιότερο σύστημα – ενώ άλλοι πως θα επιστρέψει ξανά στις ρίζες του, στην πραγματική δηλαδή ελεύθερη αγορά, χωρίς τα σημερινά ολιγοπώλια που έχουν δημιουργηθεί. Υπάρχει όμως και μία τρίτη παραλλαγή, στην οποία δεν δίνεται σημασία στη Δύση: η αναβίωση της κεντρικά κατευθυνόμενης οικονομίας «σοβιετικού τύπου», με τη βοήθεια των «βάσεων δεδομένων» – των πληροφοριών δηλαδή που συλλέγονται και επεξεργάζονται από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα στην Κίνα, η οποία έχει στόχο να κυριαρχήσει στον πλανήτη – γνωρίζοντας πως για να τα καταφέρει πρέπει να εφεύρει ένα δικό της σύστημα, εντελώς διαφορετικό από το υφιστάμενο. Εύλογα, αφού είναι αδύνατον να ανταγωνιστεί τις Η.Π.Α. «στο δικό τους γήπεδο», γνωστό ως σύστημα του χρέους – το οποίο βασίζεται στο δολάριο και στα διάφορα οικονομικά όπλα που έχει στη διάθεση της η υπερδύναμη.

Ειδικότερα, στην Κίνα σήμερα δημιουργείται ένας κρατικός καπιταλισμός στηριζόμενος σε βάσεις δεδομένων, ο οποίος δεν αποτελεί μόνο πρόκληση για όλα τα επί μέρους στοιχεία της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς – αλλά θα μπορούσε επί πλέον να ανταγωνιστεί με επιτυχία τις δυτικές μορφές καπιταλισμού.

Υπενθυμίζουμε εδώ πως ο όρος «ανταγωνισμός των συστημάτων» έπαψε να υπάρχει μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου – οριζόμενος προηγουμένως ως ο ανταγωνισμός μεταξύ δύο συστημάτων, όπου από τη μία πλευρά κυριαρχούσε η ελεύθερη αγορά σε καθεστώς δημοκρατίας, ενώ από την άλλη η κεντρικά κατευθυνόμενη οικονομία «υπό την αιγίδα» ενός μονοκομματικού κράτους. Το πρώτο σύστημα βγήκε νικητής το 1989, όπου κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, κυριαρχώντας έκτοτε χωρίς να έχει κανέναν ανταγωνισμό – με αποτέλεσμα να αποτελεί πλέον το μοναδικό τρόπο οργάνωσης των κοινωνιών και καθορισμού του μέλλοντος τους. Ουσιαστικά δε το τέλος αυτού του «πολέμου των συστημάτων» με την υπερίσχυση του ενός, είναι κατά πολύ σημαντικότερο σε σχέση με τους προηγούμενους συμβατικούς πολέμους – ενώ ολοκλήρωσε την αμερικανική ηγεμονία στον πλανήτη.

Περαιτέρω οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι, όπως ο F.A. von Hayek ή ο L. von Mises, προέβλεπαν μία δημοκρατική-καπιταλιστική κοινωνία πολύ πιο πριν – θεωρώντας την ως τη λειτουργικά ανώτερη και αποτελεσματικότερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Η αιτία είναι το ότι, οι αποκεντρωμένες ελεύθερες αγορές λειτουργούν πιο ευέλικτα και πιο καινοτόμα, σε σχέση με τις κεντρικά κατευθυνόμενες – ενώ οι διαδικασίες κεντρικού σχεδιασμού είναι μη αποτελεσματικές, σύμφωνα με τον O. Williamson (βραβείο νόμπελ οικονομίας), επειδή συνεπάγονται συγκριτικά πολύ υψηλό κόστος συναλλαγών και ειδικά μεγάλο κόστος ελέγχων.

Ως εκ τούτου ούτε οι κεντρικά σχεδιασμένες οργανώσεις, ούτε οι κεντρικά σχεδιασμένες ή κατευθυνόμενες κοινωνίες, όπως κάποτε η σοβιετική, είναι σε θέση να λειτουργούν με επιτυχία μακροπρόθεσμα – πόσο μάλλον να ανταγωνιστούν και να κερδίσουν τη μάχη, ενάντια σε συστήματα βασισμένα στα κίνητρα που προσφέρει η οικονομία της ελεύθερης αγοράς (ο εθνικοσοσιαλισμός, τον οποίο δεν πρέπει να συγχέουμε με το Χίτλερ και με το ναζισμό, είναι μία μικτή μορφή κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, ενώ έχουμε αναφερθεί επιγραμματικά σε άρθρο μας – πηγή. Θεωρήσαμε δε το σύστημα που έχει κυριαρχήσει στην Κίνα ως κινεζικό εθνικοσοσιαλισμό).

Συνεχίζοντας, λόγω των πρόσφατων εξελίξεων στην ψηφιοποίηση των δεδομένων, οι συνθήκες αλλάζουν – τα χαρτιά δηλαδή μοιράζονται εκ νέου, ξανά. Οι μεγάλες βάσεις δεδομένων (bigdata) και η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην ελαχιστοποίηση του κόστους που έχει αναφέρει ο O. Williamson – θεωρώντας το ως το βασικότερο μειονέκτημα των κεντρικά κατευθυνόμενων οικονομιών και κοινωνιών.

Ειδικότερα, μέσω των «κοινωνικών δεικτών» είναι πια δυνατόν να εγκατασταθεί ένα σύστημα αυτοελέγχου, σύμφωνα με αυτό που θεωρούν αποτελεσματικότερο οι «κεντρικοί σχεδιαστές» – οπότε προβλέπεται ένας καινούργιος ανταγωνισμός συστημάτων, η έκβαση του οποίου είναι μεν ανοιχτή, αβέβαιη, αλλά θα αναβίωνε την κεντρικά κατευθυνόμενη οικονομία που θεωρείται μετά το 1990 νεκρή.

Αυτό σημαίνει πως θα μπορούσε να δημιουργηθεί με τη βοήθεια των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνολογία, ένα σύστημα που θα ανταγωνιζόταν επιτυχημένα τις δημοκρατικές, καπιταλιστικές κοινωνίες – ιδίως σε μία εποχή που ο καπιταλισμός με τη μορφή του ακραίου νεοφιλελευθερισμού έχει δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα με τις διαρκείς, συνεχώς μεγαλύτερες κρίσεις που προκαλεί, με τη μη ισορροπημένη αναδιανομή των εισοδημάτων, με τις φούσκες, με την απώλεια του ελέγχου της ποσότητας χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες, με την κυριαρχία των ελίτ του 1% στο 99%, με την υποχώρηση της δημοκρατίας που «άγεται και φέρεται» πλέον από τις αγορές κοκ.

Η κινεζική πραγματικότητα

Περαιτέρω, η εκτίμηση αυτή δεν είναι μόνο θεωρητική. Αντίθετα, μία τέτοια εξέλιξη διαπιστώνεται σήμερα ολοκάθαρα και πρακτικά στην Κίνα – η οποία συνδυάζει όχι μόνο τον πολιτικό αυταρχισμό με στοιχεία της ελεύθερης αγοράς, όπως συνέβαινε τα τελευταία χρόνια, αλλά διαθέτει επί πλέον έναν κεντρικό σχεδιασμό, εμπλουτισμένο με νέες μορφές κοινωνικού ελέγχου.

Ο έλεγχος αυτός προγραμματίζεται να εφαρμοσθεί με τη χρησιμοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών του κλάδου της πληροφορίας και της επικοινωνίας – ενώ, όσον αφορά τη συγκεκριμένη οπτική γωνία, οι εξής τέσσερις εξελίξεις φαίνονται ιδιαίτερα σημαντικές, σύμφωνα με τρεις οικονομολόγους που έχουν ερευνήσει διεξοδικά το θέμα (T. Beschorner M. Meckel, L. Steinacker):

(α)  Στον τομέα της ψηφιακής καινοτομίας, η Κίνα ανήκει στους πρωτοπόρους διεθνώς – ενώ με το πρόγραμμα «Made in China 2025» που δρομολόγησε πριν από τρία χρόνια, έθεσε ως στόχο της για το 2025 να αυξήσει το μερίδιο των εγχωρίων προϊόντων στην οικονομική της παραγωγή στο 70%.

Εκτός αυτού, με τη στρατηγική «Next Generation AI Development plan» (Σχέδιο ανάπτυξης τεχνητής νοημοσύνης νέας γενιάς, πηγή) που ψηφίσθηκε το 2017, στοχεύει να ξεπεράσει έως το 2025 τις Η.Π.Α. όσον αφορά το συγκεκριμένο κλάδο και να γίνει επικεφαλής παγκοσμίως το 2030. Ήδη όσον αφορά την εφαρμογή «στρατηγικών πλατφόρμας» (όπως στη «We Chat»), καθώς επίσης τις τεχνολογίες αναγνώρισης ή ταυτοποίησης (όπως στην αναγνώριση προσώπου), η Κίνα κατέχει την πρώτη θέση παγκοσμίως.

(β)  Το πολιτικό και θεσμικό καθεστώς της Κίνας που κυβερνάται απολυταρχικά από την κεντρική επιτροπή του κομμουνιστικού κόμματος, επιτρέπει τις δοκιμές, τα πειράματα και την υλοποίηση διαδικασιών, χωρίς κανένα πρόβλημα – αφού δεν γίνεται σεβαστό το προσωπικό απόρρητο και η ιδιωτική ζωή των Κινέζων. Ως εκ τούτου, σχεδόν 1,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι χρησιμεύουν ως πηγές δεδομένων – γεγονός που δημιουργεί ένα τεράστιο δυναμικό, στη διάθεση της κυβέρνησης της.

(γ)  Η Κίνα σχεδιάζει να εφαρμόσει ένα καινοτόμο και ολοκληρωμένο σχέδιο που στοχεύει στην αξιολόγηση και στην ενθάρρυνση των ανθρώπων – μέσω ενός μεγάλου αριθμού ψηφιακών και αναλογικών δεικτών. Στα πλαίσια αυτά, η ηγεσία της δεν προωθεί μόνο τα φιλόδοξα οικονομικά της προγράμματα αλλά, επίσης, τη δημιουργία ολοκληρωμένων συστημάτων κοινωνικού ελέγχου που θυμίζουν το 1984 του Orwell – όπου ένα πρώτο σύστημα αυτού του είδους θα λειτουργήσει σε ολόκληρη την επικράτεια της έως το 2020 και θα είναι υποχρεωτικό για όλους.

Ήδη με το σύστημα «Social Credit Score», στο οποίο έχουμε αναφερθεί στο παρελθόν και που λειτουργεί σε αρκετές περιοχές δοκιμαστικά, οι Κινέζοι και οι Κινέζες αξιολογούνται με πιστωτικούς βαθμούς όσον αφορά τη συμπεριφορά τους – με την έννοια πως, για παράδειγμα, η φροντίδα των ηλικιωμένων προσφέρει βαθμούς, ενώ η διάβαση με κόκκινο αφαιρεί. Στα πλαίσια αυτά, όποιος έχει θετική αξιολόγηση μπορεί να αγοράζει αεροπορικά εισιτήρια ή να στέλνει τα παιδιά του σε καλά σχολεία – ενώ όποιος αξιολογείται αρνητικά, δεν έχει αυτές τις δυνατότητες (τιμωρείται).

Σε κάθε περίπτωση, τα δεδομένα (big data) σε συνδυασμό με τις αλγοριθμικές αναλύσεις, παρέχουν εντυπωσιακά ακριβή αποτελέσματα – γεγονός που σημαίνει πως η κεντρικά κατευθυνόμενη οικονομία «τύπου Λένιν» θα μπορούσε σήμερα να τηρήσει την υπόσχεση της, όσον αφορά την αντικατάσταση της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς, με τη μορφή μίας κεντρικά διαχειριζόμενης οικονομίας εντελώς νέου τύπου.

Ως εκ τούτου οι Η.Π.Α. και οι σύμμαχοι τους δεν έχουν αντίπαλο την Κίνα, μόνο όσον αφορά την οικονομική της ισχύ – αλλά, επί πλέον, ένα νέο οικονομικό σύστημα, εντελώς διαφορετικό και ανταγωνιστικό στο δικό τους. Η θέση της Ρωσίας εδώ είναι αμφιλεγόμενη – αφού τη συμφέρει μακροπρόθεσμα περισσότερο η συμμαχία της Δύσης, από αυτήν της Κίνας, παρά το ότι βραχυπρόθεσμα «συστοιχίζεται» με την Κίνα.

(δ) Η ανάλυση και η πρόγνωση με βάση τα δεδομένα (data) μπορεί να επιτύχει πλήρως, μόνο εάν οι άνθρωποι αναλυθούν διεξοδικά, με κάθε λεπτομέρεια, σε όλους τους τομείς της ζωής τους – οπότε μία σύγχρονη, κεντρικά κατευθυνόμενη κομμουνιστική οικονομία και κοινωνία οδηγεί ταυτόχρονα σε μία «μετρική» κοινωνία, στην οποία η μαθηματική λειτουργία αντικαθιστά ουσιαστικά τη δημοκρατική αυτοδιάθεση. Σε μία κοινωνία όπως αυτή που πρόβλεψε ο Orwell και την οποία θεωρούσαμε ξεπερασμένη μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης – κάτι που δεν φαίνεται πια να ισχύει.

Επίλογος

Κλείνοντας, ορισμένοι θεωρούν το σύγχρονο «καπιταλισμό της πλατφόρμας» και τις πρακτικές των εταιριών τύπου Face Book, Google κλπ., ως νεοφιλελεύθερες ή καλύτερα ως νεοφεουδαρχικές εξελίξεις – οι οποίες ελαχιστοποιούν και υπονομεύουν τη Δημοκρατία. Εν προκειμένω υπενθυμίζουμε τα εξής:

«Ο τέταρτος παγκόσμιος πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει και δεν είναι πυρηνικός. Ενώ εσείς χαλαρώνετε, ενώ καταναλώνετε, ενώ απολαμβάνετε τη διασκέδαση που σας προσφέρει το σύστημα, ένας αόρατος στρατός προσπαθεί να κυριαρχήσει στη σκέψη σας, στη συμπεριφορά και στα συναισθήματα σας, ληστεύοντας σας.

Χωρίς να το παίρνετε καθόλου είδηση, χωρίς να το νοιώθετε ή να το συνειδητοποιείτε, η θέληση σας καταλαμβάνεται από αόρατες κατοχικές δυνάμεις. Οι μάχες δεν διεξάγονται σε μακρινούς τόπους, αλλά μέσα στο ίδιο σας το κεφάλι. Δεν πρόκειται πλέον για έναν πόλεμο με στόχο τη στρατιωτική κατάκτηση κάποιων περιοχών, αλλά για έναν πόλεμο που έχει αντικείμενο την κατάκτηση του εγκεφάλου σας – για μάχες που εσείς οι ίδιοι ως άτομα, όπου και αν βρίσκεσθε, αποτελείτε τον κύριο στόχο.

Ο στόχος δεν είναι πλέον ο θάνατος του εχθρού, αλλά ο έλεγχος του. Οι σφαίρες δεν κατευθύνονται πια στο κεφάλι σου, αλλά στις αντιφάσεις, στους ενδόμυχους φόβους και στις ψυχολογικές σου ευπάθειες – στα κρυφά και ευάλωτα σημεία σου. Η συμπεριφορά σου θα ερευνάται συνεχώς από ειδικούς, θα καθοδηγείται και θα ελέγχεται. Η σκέψη και η ψυχή σου θα υποβάλλονται στις ακραίες δοκιμασίες του πολέμου της 4ης γενιάς.

Ενός πολέμου χωρίς στρατιωτικά μέτωπα, χωρίς δυνατότητες υποχώρησης, χωρίς τεθωρακισμένα και χωρίς όπλα – ενός πολέμου στον οποίο εσύ θα είσαι ταυτόχρονα θύμα όσον αφορά τον εαυτό σου και δράστης σε σχέση με το περιβάλλον σου» (πηγή)

Εν τούτοις, στα τέσσερα βήματα ή εξελίξεις που προαναφέραμε, όσον αφορά την Κίνα, περιγράφεται η πλήρης κατάργηση της Δημοκρατίας και το μέλλον με βάση τα ψηφιακά δεδομένα που συλλέγονται – ενώ σύντομα θα «εκπέμπεται» από την Κίνα στις δυτικές κοινωνίες. Εν προκειμένω οφείλουμε να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψιν μας το γεγονός ότι, οι άνθρωποι επιθυμούν την άνεση τους περισσότερο από την ελευθερία τους και τη Δημοκρατία – οπότε η «αναγνώριση προσώπων made in China» ως βασικό θεμέλιο μίας κεντρικά κατευθυνόμενης, βασισμένης σε ψηφιακά δεδομένα, οικονομίας και κοινωνίας, δεν είναι απίθανο να εξαχθεί σε πολλές άλλες χώρες.

Φυσικά η τεχνολογία και η συγκεκριμένη μορφή κοινωνικής οργάνωσης θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και σε άλλους τομείς – όπως συνέβη στην Κίνα, όπου σύμφωνα με μία πρόσφατη έρευνα χρησιμοποιήθηκε για τις στοχευόμενες διώξεις μίας μουσουλμανικής μειονότητας (Uyghurs). Εκτός αυτού, σε ένα τέτοιο σύστημα κάποια στιγμή δεν κυβερνάει ένας άνθρωπος, αλλά ένας πανίσχυρος ηλεκτρονικός υπολογιστής – κάτι που μπορεί μεν να φαίνεται στον κινεζικό λαό ως πρόοδος, επειδή είναι πιο διαφανές σε σύγκριση με την αυθαιρεσία του σημερινού καθεστώτος, αλλά εμπεριέχει τεράστιους κινδύνους.

Από την άλλη πλευρά οι δυτικές κοινωνίες θα έπρεπε να προσέξουν πολύ, όσον αφορά τις παραπάνω εξελίξεις στην Κίνα – εάν δεν θέλουν να θεωρηθεί ως ένα ξεπερασμένο μοντέλο ο δημοκρατικός καπιταλισμός. Άλλωστε δεν πρόκειται για μία νομοτελειακή αλλαγή, αφού δεν είναι σε καμία περίπτωση προδιαγεγραμμένη η επιτυχία του κινεζικού «κομμουνιστικού μοντέλου» – ενώ θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πρόκληση ριζικής αλλαγής για την οικονομία της ελεύθερης αγοράς σε δημοκρατικό πλαίσιο, η οποία έχει εξελιχθεί δυστυχώς σε ένα ληστρικό καπιταλιστικό σύστημα στη Δύση.

Σε ένα σύστημα που εάν δεν βελτιωθεί, θα μας οδηγήσει σε πολύ μεγάλες περιπέτειες – όπως σε κοινωνικές αναταραχές, σε εξεγέρσεις, σε εμφυλίους και σε διακρατικούς πολέμους Με δεδομένο δε το ότι, ο ανταγωνισμός είναι αυτός που προκαλεί τις αλλαγές, ίσως το εναλλακτικό σύστημα που δημιουργείται στην Κίνα να ωφελήσει τις δυτικές κοινωνίες και ειδικά τις ευρωπαϊκές – αφού διαφορετικά θα κινδυνεύσουν να μετατραπούν σε κινεζικές αποικίες.

από Βασίλης Βιλιάρδος

analyst