Συνέχεια από: Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 2019
ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ
Του Giovanni Reale.
Έτσι λοιπόν όλα τα Στοιχεία τής Θεολογίας τού Πρόκλου κινούνται γύρω από αυτές τις πραγματικότητες τίς “χωριστές και ακίνητες”, δηλαδή γύρω από εκείνα τά αντικείμενα τα οποία μελετώνται από εκείνη την Θεολογική επιστήμη την οποία ο Αριστοτέλης ονόμαζε “Θεολογία”
Αλλά υπάρχει και κάτι παραπάνω. Ο ίδιος ο Πρόκλος και η Σχολή του ονόμαζαν “Θεολογία” ακριβώς τα μεταφυσικά βιβλία τού Αριστοτέλη. Και πράγματι ο Μαρίνος μάς αναφέρει ότι ο Πρόκλος διάβασε μαζί με τον Συριανό, όπως το θυμίσαμε ήδη, μέσα σε δύο χρόνια “όλα τα έργα τού Αριστοτέλη, τής λογικής, τής ηθικής, τής πολιτικής, τής φυσικής και τής Θεολογικής Επιστήμης, η οποία είναι ανώτερή τους”. Όπως βλέπουμε, το σχήμα και η ίδια η ορολογία είναι αριστοτελικά, μαζί βεβαίως με την νεοπλατωνική μεγέθυνση, δηλαδή με τον υπογραμμισμό τής ανωτερότητος τής “μυσταγωγίας” τού Πλάτωνος απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία, για τα οποία θα μιλήσουμε αργότερα.
Τελειώνοντας, τα Στοιχεία τής Θεολογίας είναι συνώνυμα τών “Στοιχείων τής πρώτης φιλοσοφίας”, δηλαδή τών “Στοιχείων τής μεταφυσικής” (βεβαίως με το νεοπλατωνικό της νόημα).
Η νεοπλατωνική καινοτομία, και ιδιαιτέρως τού Πρόκλου, συνίσταται στην μυσταγωγική διεύρυνση τής κλασσικής φιλοσοφίας. Έχουμε ήδη πει ότι ο Μαρίνος μας πληροφορεί πώς η φιλοσοφία τού Αριστοτέλη υπολογιζόταν σαν “εισαγωγικά μυστήρια”, από τα οποία έπρεπε να οδηγηθούν στα “ανώτερα”, δηλαδή σε εκείνα τα μυστήρια πού εξυμνούντο από την πλατωνική φιλοσοφία, η οποία εθεωρείτο ακριβώς σαν “μυσταγωγία”, δηλαδή σαν μυστικιστική δογματική άνοδος. Στην Πλατωνική Θεολογία ο Πρόκλος γράφει: “ισχυρίζομαι ότι η μυστική μύηση (μυσταγωγία)…. στα ίδια τα θεία μυστήρια (ντυμένη ένα δόγμα , τοποθετημένη σε άγιο θρόνο λόγω καθαρότητος, η οποία απέκτησε ζωή και το Είναι της κοντά στούς ίδιους τούς Θεούς), διά τού έργου ενός μόνον ανθρώπου (τού Πλάτωνος) πραγματοποίησε από αυτό το θείο σημείο, φανερή παρουσία, σε όποιον στα πρόσκαιρα συμβάντα είναι εις θέσιν να την γευθεί. Και δεν είναι βεβαίως μία δική μου λανθασμένη δήλωση όταν ονομάζω αυτόν (τον Πλάτωνα) οδηγό, σαν ερμηνευτή τών αγιωτάτων μυστηρίων στα οποία είναι μυημένες οι ψυχές οι οποίες είναι χωρισμένες από τα γήινα πεδία, και ιεροφάντη τών οράσεων τών ακίνητων μορφών, στις οποίες λαμβάνουν μέρος οι ψυχές οι οποίες ποθούν τήν ευτυχισμένη και μακάρια ζωή”.
Έτσι λοιπόν η τελευταία μεταφυσική λέξη τών Ελλήνων είναι μία “μύηση στα υπέρτατα μυστήρια” και αυτή είναι ακριβώς η Πλατωνική μυσταγωγία, την οποία τα Στοιχεία τής Θεολογίας θέτουν σε σχηματική και γεωμετρική μορφή”.
ΙΙ. Η Ενολογική κορύφωση τής μεταφυσικής τού Πρόκλου, το εννοιολογικό σχήμα τών “Στοιχείων τής Θεολογίας” και ο συνοπτικός πίνακας που ανακεφαλαιώνει τα θέματα τής πραγματείας!
Το δεύτερο πρόβλημα που καλεί σε λύση, εάν θέλουμε να κατανοήσουμε με ακρίβεια το έργο πού συζητούμε, αφορά τον όρο “στοιχεία”, την “γεωμετρική μέθοδο” που υιοθετήθηκε από τον Πρόκλο στην πραγματοποίηση τής μεγάλης του μεταφυσικής συνθέσεως και το σχετιζόμενο πρόβλημα τής γενικής δομής τού έργου.
Ο όρος στοιχεία, ο οποίος μεταφράζει τον πρωταρχικό όρο στοιχείωσις, όπως έχει αποδειχθεί από τους μελετητές, διαθέτει δύο σημασίες : εκείνη τών “θεμελίων” και εκείνη τών “συστατικών”. Διευκρινίζουμε επίσης ότι η εργασιακή λειτουργία τών στοιχείων σάν συστατικών είναι η μεταφυσική ενέργεια η οποία ασκείται από αυτά συστατικά και δυναμικά. Τα “στοιχεία” αποδίδουν λοιπόν μία δυναμική εποπτεία τού πραγματικού και όχι μία στατική, εξηγούν δηλαδή πώς προέρχεται η πραγματικότης από την πρώτη και από τίς πρώτες αρχές, και πώς αυτές την παράγουν δυναμικά.
Είναι όμως πιο σημαντικό να τονίσουμε ότι η μέθοδος που είναι εμπνευσμένη από τα Στοιχεία τού Ευκλείδη δεν χρησιμοποιείται ως η κατεξοχήν μέθοδος, δηλαδή δεν απολυτοποιείται, αλλά αντιθέτως εισάγεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο μεθοδολογίας, και επομένως μεγενθύνεται.
Αυτό είναι πολύ σημαντικό να το υπογραμμίσουμε για να αποφύγουμε τις μονοσήμαντες προοπτικές που μπορούν να υιοθετηθούν διαβάζοντας τα "Στοιχεία τής Θεολογίας", παρασυρόμενοι από τα σύγχρονα μαθηματικά και την μαθηματική λογική. Διαβάζοντας τον Πρόκλο μ ‘αυτές τίς μεθόδους θα κάνουμε το ίδιο λάθος εάν διαβάζαμε μ ’αυτές τις μεθόδους την ηθική, γεωμετρική αποδεικτική τάξη τού Σπινόζα. Και στις δύο περιπτώσεις η γεωμετρική μέθοδος είναι τυπική και μερική, λόγω τού ότι το διαπραγματευόμενο αντικείμενο δεν μειώνεται στα στενά όρια τού γεωμετρικού αντικειμένου και επομένως στην μέθοδο που τού ταιριάζει πλήρως. Και πράγματι ο Πρόκλος (όπως και ο Σπινόζα) αγκαλιάζει αποκλειστικώς ένα μέρος τού πραγματικού και συνεπώς η μέθοδος η οποία μπορεί να προσαρμοστεί στο μέρος τού πραγματικού είναι καθαυτή ανεπαρκής να αγκαλιάσει το Όλον.
Αφού διευκρινίσαμε αυτό το σημείο, είναι εύκολο να κατανοήσουμε πώς και γιατί ο Πρόκλος, στα στοιχεία τής θεολογίας, διαφορετικά από τα στοιχεία τής Φυσικής δεν ξεκινά από εισαγωγικούς προσδιορισμούς, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να προϋποτίθεται τίποτε στον μεταφυσική λόγο. Τα πρώτα θεωρήματα λοιπόν θα αντιμετωπίσουν ακριβώς τις τελικές και απόλυτες αρχές. Και κατανοείται καλώς επίσης πώς η ανάπτυξη διά παραλόγου και τα συλλογιστικά συμπεράσματα συνυπάρχουν. Πως η αποδείξεις τού θεωρήματος είναι μερικές φορές απλώς ένα σχόλιο στην προτεινόμενη πρόταση και πώς, συχνά η απόδειξη εισέρχεται σε ερωτήματα τα οποία δεν προέβλεπε η διατύπωση τού θεωρήματος, και ακόμη περισσότερο, πώς στην διάρκεια τών αποδείξεων εισέρχονται μερικές απρόβλεπτες εννοιολογικές μεγεθύνσεις αναφορικά με τις ίδιες τίς προϋποθέσεις τών θεωρημάτων.
Πρόκειται εν τέλει, για την φιλοσοφικό-διαλεκτική μέθοδο η οποία μπαίνει σε δράση, σε μορφή, τής οποία η ισχύς βρίσκεται στην λογική και στην διαλεκτική μεθοδολογία, παρά στην γεωμετρική μορφή!
Αλλά είναι επίσης σημαντικό, για να διαβάσουμε γόνιμα τα στοιχεία τής θεολογίας, να κατανοήσουμε εισαγωγικώς, την σφραγίδα η οποία χαρακτηρίζει την μεταφυσική τού Πρόκλου.
Συνεχίζεται
ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ
Του Giovanni Reale.
Έτσι λοιπόν όλα τα Στοιχεία τής Θεολογίας τού Πρόκλου κινούνται γύρω από αυτές τις πραγματικότητες τίς “χωριστές και ακίνητες”, δηλαδή γύρω από εκείνα τά αντικείμενα τα οποία μελετώνται από εκείνη την Θεολογική επιστήμη την οποία ο Αριστοτέλης ονόμαζε “Θεολογία” Αλλά υπάρχει και κάτι παραπάνω. Ο ίδιος ο Πρόκλος και η Σχολή του ονόμαζαν “Θεολογία” ακριβώς τα μεταφυσικά βιβλία τού Αριστοτέλη. Και πράγματι ο Μαρίνος μάς αναφέρει ότι ο Πρόκλος διάβασε μαζί με τον Συριανό, όπως το θυμίσαμε ήδη, μέσα σε δύο χρόνια “όλα τα έργα τού Αριστοτέλη, τής λογικής, τής ηθικής, τής πολιτικής, τής φυσικής και τής Θεολογικής Επιστήμης, η οποία είναι ανώτερή τους”. Όπως βλέπουμε, το σχήμα και η ίδια η ορολογία είναι αριστοτελικά, μαζί βεβαίως με την νεοπλατωνική μεγέθυνση, δηλαδή με τον υπογραμμισμό τής ανωτερότητος τής “μυσταγωγίας” τού Πλάτωνος απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία, για τα οποία θα μιλήσουμε αργότερα.
Τελειώνοντας, τα Στοιχεία τής Θεολογίας είναι συνώνυμα τών “Στοιχείων τής πρώτης φιλοσοφίας”, δηλαδή τών “Στοιχείων τής μεταφυσικής” (βεβαίως με το νεοπλατωνικό της νόημα).
Η νεοπλατωνική καινοτομία, και ιδιαιτέρως τού Πρόκλου, συνίσταται στην μυσταγωγική διεύρυνση τής κλασσικής φιλοσοφίας. Έχουμε ήδη πει ότι ο Μαρίνος μας πληροφορεί πώς η φιλοσοφία τού Αριστοτέλη υπολογιζόταν σαν “εισαγωγικά μυστήρια”, από τα οποία έπρεπε να οδηγηθούν στα “ανώτερα”, δηλαδή σε εκείνα τα μυστήρια πού εξυμνούντο από την πλατωνική φιλοσοφία, η οποία εθεωρείτο ακριβώς σαν “μυσταγωγία”, δηλαδή σαν μυστικιστική δογματική άνοδος. Στην Πλατωνική Θεολογία ο Πρόκλος γράφει: “ισχυρίζομαι ότι η μυστική μύηση (μυσταγωγία)…. στα ίδια τα θεία μυστήρια (ντυμένη ένα δόγμα , τοποθετημένη σε άγιο θρόνο λόγω καθαρότητος, η οποία απέκτησε ζωή και το Είναι της κοντά στούς ίδιους τούς Θεούς), διά τού έργου ενός μόνον ανθρώπου (τού Πλάτωνος) πραγματοποίησε από αυτό το θείο σημείο, φανερή παρουσία, σε όποιον στα πρόσκαιρα συμβάντα είναι εις θέσιν να την γευθεί. Και δεν είναι βεβαίως μία δική μου λανθασμένη δήλωση όταν ονομάζω αυτόν (τον Πλάτωνα) οδηγό, σαν ερμηνευτή τών αγιωτάτων μυστηρίων στα οποία είναι μυημένες οι ψυχές οι οποίες είναι χωρισμένες από τα γήινα πεδία, και ιεροφάντη τών οράσεων τών ακίνητων μορφών, στις οποίες λαμβάνουν μέρος οι ψυχές οι οποίες ποθούν τήν ευτυχισμένη και μακάρια ζωή”.
Έτσι λοιπόν η τελευταία μεταφυσική λέξη τών Ελλήνων είναι μία “μύηση στα υπέρτατα μυστήρια” και αυτή είναι ακριβώς η Πλατωνική μυσταγωγία, την οποία τα Στοιχεία τής Θεολογίας θέτουν σε σχηματική και γεωμετρική μορφή”.
ΙΙ. Η Ενολογική κορύφωση τής μεταφυσικής τού Πρόκλου, το εννοιολογικό σχήμα τών “Στοιχείων τής Θεολογίας” και ο συνοπτικός πίνακας που ανακεφαλαιώνει τα θέματα τής πραγματείας!
Το δεύτερο πρόβλημα που καλεί σε λύση, εάν θέλουμε να κατανοήσουμε με ακρίβεια το έργο πού συζητούμε, αφορά τον όρο “στοιχεία”, την “γεωμετρική μέθοδο” που υιοθετήθηκε από τον Πρόκλο στην πραγματοποίηση τής μεγάλης του μεταφυσικής συνθέσεως και το σχετιζόμενο πρόβλημα τής γενικής δομής τού έργου.
Ο όρος στοιχεία, ο οποίος μεταφράζει τον πρωταρχικό όρο στοιχείωσις, όπως έχει αποδειχθεί από τους μελετητές, διαθέτει δύο σημασίες : εκείνη τών “θεμελίων” και εκείνη τών “συστατικών”. Διευκρινίζουμε επίσης ότι η εργασιακή λειτουργία τών στοιχείων σάν συστατικών είναι η μεταφυσική ενέργεια η οποία ασκείται από αυτά συστατικά και δυναμικά. Τα “στοιχεία” αποδίδουν λοιπόν μία δυναμική εποπτεία τού πραγματικού και όχι μία στατική, εξηγούν δηλαδή πώς προέρχεται η πραγματικότης από την πρώτη και από τίς πρώτες αρχές, και πώς αυτές την παράγουν δυναμικά.
Είναι όμως πιο σημαντικό να τονίσουμε ότι η μέθοδος που είναι εμπνευσμένη από τα Στοιχεία τού Ευκλείδη δεν χρησιμοποιείται ως η κατεξοχήν μέθοδος, δηλαδή δεν απολυτοποιείται, αλλά αντιθέτως εισάγεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο μεθοδολογίας, και επομένως μεγενθύνεται.
Αυτό είναι πολύ σημαντικό να το υπογραμμίσουμε για να αποφύγουμε τις μονοσήμαντες προοπτικές που μπορούν να υιοθετηθούν διαβάζοντας τα "Στοιχεία τής Θεολογίας", παρασυρόμενοι από τα σύγχρονα μαθηματικά και την μαθηματική λογική. Διαβάζοντας τον Πρόκλο μ ‘αυτές τίς μεθόδους θα κάνουμε το ίδιο λάθος εάν διαβάζαμε μ ’αυτές τις μεθόδους την ηθική, γεωμετρική αποδεικτική τάξη τού Σπινόζα. Και στις δύο περιπτώσεις η γεωμετρική μέθοδος είναι τυπική και μερική, λόγω τού ότι το διαπραγματευόμενο αντικείμενο δεν μειώνεται στα στενά όρια τού γεωμετρικού αντικειμένου και επομένως στην μέθοδο που τού ταιριάζει πλήρως. Και πράγματι ο Πρόκλος (όπως και ο Σπινόζα) αγκαλιάζει αποκλειστικώς ένα μέρος τού πραγματικού και συνεπώς η μέθοδος η οποία μπορεί να προσαρμοστεί στο μέρος τού πραγματικού είναι καθαυτή ανεπαρκής να αγκαλιάσει το Όλον.
Αφού διευκρινίσαμε αυτό το σημείο, είναι εύκολο να κατανοήσουμε πώς και γιατί ο Πρόκλος, στα στοιχεία τής θεολογίας, διαφορετικά από τα στοιχεία τής Φυσικής δεν ξεκινά από εισαγωγικούς προσδιορισμούς, ακριβώς επειδή δεν μπορεί να προϋποτίθεται τίποτε στον μεταφυσική λόγο. Τα πρώτα θεωρήματα λοιπόν θα αντιμετωπίσουν ακριβώς τις τελικές και απόλυτες αρχές. Και κατανοείται καλώς επίσης πώς η ανάπτυξη διά παραλόγου και τα συλλογιστικά συμπεράσματα συνυπάρχουν. Πως η αποδείξεις τού θεωρήματος είναι μερικές φορές απλώς ένα σχόλιο στην προτεινόμενη πρόταση και πώς, συχνά η απόδειξη εισέρχεται σε ερωτήματα τα οποία δεν προέβλεπε η διατύπωση τού θεωρήματος, και ακόμη περισσότερο, πώς στην διάρκεια τών αποδείξεων εισέρχονται μερικές απρόβλεπτες εννοιολογικές μεγεθύνσεις αναφορικά με τις ίδιες τίς προϋποθέσεις τών θεωρημάτων.
Πρόκειται εν τέλει, για την φιλοσοφικό-διαλεκτική μέθοδο η οποία μπαίνει σε δράση, σε μορφή, τής οποία η ισχύς βρίσκεται στην λογική και στην διαλεκτική μεθοδολογία, παρά στην γεωμετρική μορφή!
Αλλά είναι επίσης σημαντικό, για να διαβάσουμε γόνιμα τα στοιχεία τής θεολογίας, να κατανοήσουμε εισαγωγικώς, την σφραγίδα η οποία χαρακτηρίζει την μεταφυσική τού Πρόκλου.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου