Συνέχεια από: Tετάρτη 4 Δεκεμβρίου 2019
Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ.
Της Maria Isabel Santa Cruz.
Η έννοια τής ποιότητος μπορεί να διαφωτισθεί μόνον στην αντίθεσή της στην έννοια τής ουσίας. Όπως σημείωσε ο Baldry το μεγαλύτερο μέρος τών συγγραφέων τού V αιώνος δεν διακρίνει ανάμεσα σε «ουσίες» και «ιδιότητες» αλλά θεωρεί αορίστως τις ποιότητες «πράγματα», στο ίδιο επίπεδο άλλων «πραγμάτων». Οι προηγούμενοι και οι σύγχρονοι τού Πλάτωνος αρνούνται ότι οι αισθητές ποιότητες, υλικές, είναι διαχωριζόμενες και τις αποδίδουν στα πράγματα! Η Πλατωνική σκέψη αναπτύσσεται στο μέσον τής συζητήσεως γύρω από την δυνατότητα τών ποιοτήτων να μπορούν να είναι ξεχωριστές, χωρισμένες από τα πράγματα! Αυτό εξηγεί κατά κάποιο τρόπο την υιοθεσία τών όρων τους, στην προσπάθεια του να αποδείξει ότι οι ποιότητες είναι πράγματι διαχωριζόμενες από τα πράγματα στα οποία ανήκουν. Και πράγματι στους πρώτους διαλόγους βρίσκουμε μία χρήση όρων σαν είδος και ιδέα τούς οποίους όσοι συζητούν με τον Σωκράτη μπορούν να κατανοήσουν πλήρως στην τρέχουσα χρήση τους!
Μερικά ίδια χαρακτηριστικά τής γλώσσας και τής ελληνικής σκέψης εξηγούν τον λόγο για τον οποίο ο Πλάτων μπορεί να χρησιμοποιήσει στους πρώτους διαλόγους ορισμένους όρους με φυσικό τρόπο! Αργότερα δεν έχει ανάγκη να επινοήσει ένα τεχνικό λεξιλόγιο, αλλά να γεμίσει μόνον παλιές προτάσεις με νέες σημασίες. Ο Baldry σημειώνει ότι υπάρχουν συχνές χρήσεις τού όρου είδος και ιδέα από μέρους τών προηγηθέντων του στοχαστών και των συγχρόνων του οι οποίοι θα μπορούσαν να μεταφραστούν σαν «ποιότης», σαν «ποιοτική φανέρωση».
Από το άλλο μέρος, σύμφωνα με τον Ch. Kahn, ένα από τα χαρακτηριστικά τής γλώσσας και τής ελληνικής σκέψης είναι ένας κάποιος «πλατωνισμός», ένας τρόπος δηλαδή ο οποίος θα μπορούσε να θεωρηθεί αφηρημένος, να αναφέρεται δηλ. στις ιδιότητες τών πραγμάτων μέσω ονομάτων σαν «ωραιότης» ή «ισότης», ή μέσω ενός ουσιαστικού σαν «το κάλλος», και ταυτοχρόνως να ισχυρίζονται ότι αυτά τα ονόματα δείχνουν αιτιατές πραγματικότητες αναφορικά με άλλες σημειωμένες με τα δικά τους αντίστοιχα επίθετα. Το γεγονός είναι ότι στα ελληνικά μοιάζει φυσικό να θεωρηθεί μία έννοια όπως εκείνη τής ωραιότητος και τού κάλλους, κάτι λογικώς προηγούμενη από τις περιγραφές-πρόσωπο ωραίο, όμορφη ψυχή. Πρόκειται λοιπόν για μία υπερίσχυση τής ονομαστικής αφηρημένης μορφής, για παράδειγμα ομορφιά ή το κάλλος, απέναντι στις αντίστοιχες περιγραφές ή τους τρόπους που λαμβάνει το καθόλου στα ξεχωριστά πράγματα όπως «σώμα ωραίο» ή «άλογο ωραίο».
Ένα άλλο χαρακτηριστικό τής γλώσσας και τής ελληνικής σκέψης, το οποίο αναφέρει ο Kahn είναι ότι η αιτία πρέπει να έχει σε υπέρτατο βαθμό το ίδιο χαρακτηριστικό με το αποτέλεσμα, διότι τίποτε δεν μπορεί να δώσει αυτό που δεν έχει. Μία αιτία προκαλεί αποτελέσματα τα οποία είναι της δικής της φύσης, αλλά ταυτοχρόνως κανένα αποτέλεσμα δεν είναι ταυτόσημο με την αιτία του, ούτε η αιτία με το αποτέλεσμά της. Έτσι τίποτε δεν μπορεί να είναι Μορφή καθαυτή. Αυτό είναι φανερό στον Φαίδωνα, 100 C: εάν, πέραν του καθαυτού ωραίου, ένα πράγμα είναι ωραίο, είναι μόνον καθόσον μετέχει του ωραίου (κάλλους). Αυτή η αρχή τής μη-ταυτότητος θα μπορούσε να γίνει μία δυνατή βάση για τον διαχωρισμό που πραγματοποιεί ο Πλάτων ανάμεσα στις Φόρμες και τις αντίστοιχες ιδιαιτερότητές τους, ακόμη περισσότερο διότι πρίν τήν χρησιμοποιήσει, είχε ήδη καθορίσει μία διάκριση ανάμεσα στην ιδιότητα και τις ιδιαιτερότητες (για παρ. Ευθύφρων, 6, D/ Μένων, 72 C). Εκείνη η διάκριση, όμως, δεν πρέπει να εμπλέξει αναγκαίως έναν οντολογικό διαχωρισμό.
Ας έλθουμε τώρα στον Φαίδωνα. Θα ήθελα να σταθώ σε κάποιο σημαντικό και πολύ γνωστό χωρίο αυτού τού διαλόγου. Στο 78 C- 80 Β, ο Πλάτων σχεδιάζει μία διάκριση πολύ καθαρή ανάμεσα σε δύο τύπους πραγματικότητος (δύο είδη των όντων, 79 Α 6): από τό ένα μέρος όπως γνωρίζουμε τα αισθητά πράγματα, διάφορα, σε συνεχή αλλαγή, πολύμορφα, σύνθετα, γεννητά και φθαρτά, από το άλλο οι νοητές Μορφές, αναλλοίωτες, μοναδικές στο είδος τους, απλές, αιώνιες, πάντοτε ταυτόσημες με τον εαυτό τους. Πιο κάτω επιμένει στον χαρακτήρα τής αιτίας ακριβώς τών Μορφών. Και πράγματι, είναι για, είναι χάρις στο κάλλος που τα ωραία πράγματα είναι ωραία, ή είναι για το μέγα που τα μεγάλα πράγματα είναι μεγάλα (100 D 7-8/ E 2-3, 5-6). Αλλά οφείλουμε να σημειώσουμε απολύτως ότι οι Μορφές δεν αποτελούν τις αιτίες τών πραγμάτων, αλλά τού ότι είναι αυτό ή εκείνο, τού ότι είναι μ’έναν τρόπο ή με έναν άλλον. Το κάλλος δηλαδή δεν είναι η αιτία τών όμορφων πραγμάτων αλλά τού γεγονότος ότι είναι όμορφα, έτσι όπως το μεγάλο δεν είναι η αιτία τών μεγάλων πραγμάτων αλλά τού γεγονότος ότι είναι μεγάλα. Με άλλα λόγια οι Μορφές δεν είναι αιτίες τής υπάρξεως-ίσως ούτε και τής ουσίας- τών αισθητών πραγμάτων , αλλά τών ποιοτήτων τους, και γενικώς τών ιδιοτήτων που έχουν.-
Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ.
Της Maria Isabel Santa Cruz.
Η έννοια τής ποιότητος μπορεί να διαφωτισθεί μόνον στην αντίθεσή της στην έννοια τής ουσίας. Όπως σημείωσε ο Baldry το μεγαλύτερο μέρος τών συγγραφέων τού V αιώνος δεν διακρίνει ανάμεσα σε «ουσίες» και «ιδιότητες» αλλά θεωρεί αορίστως τις ποιότητες «πράγματα», στο ίδιο επίπεδο άλλων «πραγμάτων». Οι προηγούμενοι και οι σύγχρονοι τού Πλάτωνος αρνούνται ότι οι αισθητές ποιότητες, υλικές, είναι διαχωριζόμενες και τις αποδίδουν στα πράγματα! Η Πλατωνική σκέψη αναπτύσσεται στο μέσον τής συζητήσεως γύρω από την δυνατότητα τών ποιοτήτων να μπορούν να είναι ξεχωριστές, χωρισμένες από τα πράγματα! Αυτό εξηγεί κατά κάποιο τρόπο την υιοθεσία τών όρων τους, στην προσπάθεια του να αποδείξει ότι οι ποιότητες είναι πράγματι διαχωριζόμενες από τα πράγματα στα οποία ανήκουν. Και πράγματι στους πρώτους διαλόγους βρίσκουμε μία χρήση όρων σαν είδος και ιδέα τούς οποίους όσοι συζητούν με τον Σωκράτη μπορούν να κατανοήσουν πλήρως στην τρέχουσα χρήση τους!
Μερικά ίδια χαρακτηριστικά τής γλώσσας και τής ελληνικής σκέψης εξηγούν τον λόγο για τον οποίο ο Πλάτων μπορεί να χρησιμοποιήσει στους πρώτους διαλόγους ορισμένους όρους με φυσικό τρόπο! Αργότερα δεν έχει ανάγκη να επινοήσει ένα τεχνικό λεξιλόγιο, αλλά να γεμίσει μόνον παλιές προτάσεις με νέες σημασίες. Ο Baldry σημειώνει ότι υπάρχουν συχνές χρήσεις τού όρου είδος και ιδέα από μέρους τών προηγηθέντων του στοχαστών και των συγχρόνων του οι οποίοι θα μπορούσαν να μεταφραστούν σαν «ποιότης», σαν «ποιοτική φανέρωση».
Από το άλλο μέρος, σύμφωνα με τον Ch. Kahn, ένα από τα χαρακτηριστικά τής γλώσσας και τής ελληνικής σκέψης είναι ένας κάποιος «πλατωνισμός», ένας τρόπος δηλαδή ο οποίος θα μπορούσε να θεωρηθεί αφηρημένος, να αναφέρεται δηλ. στις ιδιότητες τών πραγμάτων μέσω ονομάτων σαν «ωραιότης» ή «ισότης», ή μέσω ενός ουσιαστικού σαν «το κάλλος», και ταυτοχρόνως να ισχυρίζονται ότι αυτά τα ονόματα δείχνουν αιτιατές πραγματικότητες αναφορικά με άλλες σημειωμένες με τα δικά τους αντίστοιχα επίθετα. Το γεγονός είναι ότι στα ελληνικά μοιάζει φυσικό να θεωρηθεί μία έννοια όπως εκείνη τής ωραιότητος και τού κάλλους, κάτι λογικώς προηγούμενη από τις περιγραφές-πρόσωπο ωραίο, όμορφη ψυχή. Πρόκειται λοιπόν για μία υπερίσχυση τής ονομαστικής αφηρημένης μορφής, για παράδειγμα ομορφιά ή το κάλλος, απέναντι στις αντίστοιχες περιγραφές ή τους τρόπους που λαμβάνει το καθόλου στα ξεχωριστά πράγματα όπως «σώμα ωραίο» ή «άλογο ωραίο».
Ένα άλλο χαρακτηριστικό τής γλώσσας και τής ελληνικής σκέψης, το οποίο αναφέρει ο Kahn είναι ότι η αιτία πρέπει να έχει σε υπέρτατο βαθμό το ίδιο χαρακτηριστικό με το αποτέλεσμα, διότι τίποτε δεν μπορεί να δώσει αυτό που δεν έχει. Μία αιτία προκαλεί αποτελέσματα τα οποία είναι της δικής της φύσης, αλλά ταυτοχρόνως κανένα αποτέλεσμα δεν είναι ταυτόσημο με την αιτία του, ούτε η αιτία με το αποτέλεσμά της. Έτσι τίποτε δεν μπορεί να είναι Μορφή καθαυτή. Αυτό είναι φανερό στον Φαίδωνα, 100 C: εάν, πέραν του καθαυτού ωραίου, ένα πράγμα είναι ωραίο, είναι μόνον καθόσον μετέχει του ωραίου (κάλλους). Αυτή η αρχή τής μη-ταυτότητος θα μπορούσε να γίνει μία δυνατή βάση για τον διαχωρισμό που πραγματοποιεί ο Πλάτων ανάμεσα στις Φόρμες και τις αντίστοιχες ιδιαιτερότητές τους, ακόμη περισσότερο διότι πρίν τήν χρησιμοποιήσει, είχε ήδη καθορίσει μία διάκριση ανάμεσα στην ιδιότητα και τις ιδιαιτερότητες (για παρ. Ευθύφρων, 6, D/ Μένων, 72 C). Εκείνη η διάκριση, όμως, δεν πρέπει να εμπλέξει αναγκαίως έναν οντολογικό διαχωρισμό.
Ας έλθουμε τώρα στον Φαίδωνα. Θα ήθελα να σταθώ σε κάποιο σημαντικό και πολύ γνωστό χωρίο αυτού τού διαλόγου. Στο 78 C- 80 Β, ο Πλάτων σχεδιάζει μία διάκριση πολύ καθαρή ανάμεσα σε δύο τύπους πραγματικότητος (δύο είδη των όντων, 79 Α 6): από τό ένα μέρος όπως γνωρίζουμε τα αισθητά πράγματα, διάφορα, σε συνεχή αλλαγή, πολύμορφα, σύνθετα, γεννητά και φθαρτά, από το άλλο οι νοητές Μορφές, αναλλοίωτες, μοναδικές στο είδος τους, απλές, αιώνιες, πάντοτε ταυτόσημες με τον εαυτό τους. Πιο κάτω επιμένει στον χαρακτήρα τής αιτίας ακριβώς τών Μορφών. Και πράγματι, είναι για, είναι χάρις στο κάλλος που τα ωραία πράγματα είναι ωραία, ή είναι για το μέγα που τα μεγάλα πράγματα είναι μεγάλα (100 D 7-8/ E 2-3, 5-6). Αλλά οφείλουμε να σημειώσουμε απολύτως ότι οι Μορφές δεν αποτελούν τις αιτίες τών πραγμάτων, αλλά τού ότι είναι αυτό ή εκείνο, τού ότι είναι μ’έναν τρόπο ή με έναν άλλον. Το κάλλος δηλαδή δεν είναι η αιτία τών όμορφων πραγμάτων αλλά τού γεγονότος ότι είναι όμορφα, έτσι όπως το μεγάλο δεν είναι η αιτία τών μεγάλων πραγμάτων αλλά τού γεγονότος ότι είναι μεγάλα. Με άλλα λόγια οι Μορφές δεν είναι αιτίες τής υπάρξεως-ίσως ούτε και τής ουσίας- τών αισθητών πραγμάτων , αλλά τών ποιοτήτων τους, και γενικώς τών ιδιοτήτων που έχουν.-
Συνεχίζεται.
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου