Η επίδραση του Heidegger στον μετανθρωπισμό (θ)

Συνέχεια από: Τετάρτη 23 Δεκεμβρίου 2020 

Η επίδραση τού Heidegger στον μετανθρωπισμό:

Η αποδόμηση τής μεταφυσικής, η τεχνολογία και η υπέρβαση τού ανθρωπισμού θ

Gavin Rae, History of the Human Sciences, 2014, Vol. 27 (I) 51-69

Η σημασία τού «μετά»: Το ίχνος τού ανθρωπισμού στον μετανθρωπισμό

Ενώ όμως ο Heidegger υπερβαίνει τον ανθρωποκεντρισμό μέσω ενός αναμορφωμένου ανθρωπισμού, ο μετανθρωπισμός ασκεί κριτική στην προσέγγιση αυτή, καθώς θεωρεί πως δεν είναι αρκετή. Και πράγματι, η προσέγγιση του Heidegger σύμφωνα με τον Wolfe επιστρέφει στο πρόγραμμα του ανθρωπισμού, καθώς παραχωρεί πάρα πολλά στον ανθρωπισμό (2010a: 125). Επιστρέφει έτσι στον ισχυρισμό του, πως ο ανθρωπισμός είναι σαν την ύδρα, που σημαίνει πως η σκέψη που αποκαλεί τον εαυτό της μετανθρωπιστική, μπορεί ακούσια να αποδεχθεί την πλεονεκτική θέση του ανθρώπου. Ο σκοπός του Wolfe είναι να αποδομήσει την σχέση ανθρωπισμού-μετανθρωπισμού, και να αναπτύξει έναν «πλήρη» μετανθρωπισμό.  Για να το κάνει αυτό, επισημαίνει πως μια θεωρία έχει μια εσωτερική και μια εξωτερική πτυχή. Η εσωτερική πτυχή αναφέρεται στον τρόπο που η μετανθρωπιστική θεωρία αντιλαμβάνεται το ανθρώπινο, ενώ η εξωτερική πτυχή, στο πως αντιλαμβάνεται το μη-ανθρώπινο, όπως και το όριο μεταξύ ανθρώπινου και μη-ανθρώπινου. Συνεπώς, όπως είδαμε και στη διαπραγμάτευση της θεωρίας των δικαιωμάτων των ζώων από τον Wolfe, αλλά και την κριτική του στη σκέψη των Butler και Lyotard, ακόμα και αν οι εξωτερικές σχέσεις της θεωρίας είναι μετανθρωπιστικές, αφού παίρνει στα σοβαρά  την ύπαρξη μη-ανθρώπινων υποκειμένων (στο ίδιο, 123), στο εσωτερικό της παραμένει ανθρωπιστική. Αυτό ισχύει, καθώς η θεωρία τους συνεχίζει να λειτουργεί με οριστικές, γενικές έννοιες, δανεισμένες από την ανθρωπιστική παράδοση.

Ως συνέπεια αυτής της θεώρησης, ο Wolfe αναπτύσσει ένα υποβοηθητικό μάτριξ (πίνακα ενδεχομένων), όπου διακρίνει τις διάφορες μορφές ανθρωπισμού/μετανθρωπισμού, με σκοπό να δείξει τι περιλαμβάνει ο αληθινά μετανθρωπιστικός μετανθρωπισμός. Βρίσκουμε λοιπόν τέσσερις παραλλαγές της σχέσης ανθρωπισμού-μετανθρωπισμού: 1) ανθρωπιστικός ανθρωπισμός μέσα στον οποίο υπάρχει ένας προνομιούχος και καθορισμένος αυτό-αναφερόμενος ανθρώπινος εαυτός, και βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση προς τον αυστηρά καθορισμένο εξωτερικό μη ανθρώπινο κόσμο. 2) ανθρωπιστικός μετανθρωπισμός, που συλλαμβάνει έναν προνομιούχο, εσωτερικά αυτό-αναφερόμενο άνθρωπο, που αντιπαρατίθεται σε έναν θολό, ελαστικό,εύπλαστο (malleable), αναδυόμενο (emergent) κόσμο. 3) μετανθρωπιστικός ανθρωπισμός, όπου ένας εσωτερικά αποδιοργανωμένος, ελαστικός, αναδυόμενος ανθρώπινος εαυτός, υπάρχει σε αντίθεση προς σαφώς καθορισμένα, εξωτερικά μη-ανθρώπινα όρια. Και 4) μετανθρωπιστικός μετανθρωπισμός, όπου ένας «εσωτερικά» αποδιοργανωμένος, ελαστικός, αναδυόμενος ανθρώπινος εαυτός υπάρχει σε μια σχέση δέσμευσης προς ένα «εξωτερικό», διαφορετικό και διαφοροποιό κόσμο (Wolfe, 2010a: 124-6). Για τον Wolfe, οι πρώτες τρεις παραλλαγές αποτυγχάνουν να καταστρέψουν τον ανθρωπιστικό ανθρωποκεντρισμό, και έτσι, με όλη την εξυπνάδα που περιέχουν, καταλήγουν να επιβεβαιώνουν των ανθρωπισμό που προσπαθούν να υπερβούν. Για τον λόγο αυτό, αποδέχεται μια μετανθρωπιστική προσέγγιση του μετανθρωπισμού (2008: 7), γιατί μόνο μέσω αυτής της προσέγγισης, αμφισβητείται η αυτό-αναφερόμενη αντίληψη του ανθρώπινου όντος, που βρίσκεται στη βάση του ανθρωπισμού. Επίσης, το μη-ανθρώπινο γίνεται αντιληπτό με τρόπους διαφοροποίησης, αλλαγής και ανάδυσης. Επιπλέον, θολώνει η δυαδική σχέση μεταξύ «ανθρώπινου» και «μη ανθρώπινου» του ανθρωπισμού, και αποκαλύπτεται «η ενσωμάτωση και συμπλοκή» του ανθρώπινου, με όλα αυτά τα οποία δεν είναι, με όλα αυτά που μέχρι τώρα θεωρούνταν αντίθετα του ή έτερα προς αυτό» (2003: 193).

Ενώ η προσέγγιση αυτή είναι προφανώς διαφορετική από την προσπάθεια του Heidegger να στοχαστεί εκ νέου την ρίζα που προσφέρει στο ανθρώπινο είναι πλεονεκτήματα σε σχέση με το Είναι, τα διαφορετικά συμπεράσματα καλύπτουν μια κοινή αντίληψή τους, καθώς ο Wolfe γνωρίζει πολύ καλά, τον τρόπο με τον οποίο ο μετανθρωπιστικός μετανθρωπισμός πρέπει να διατηρηθεί. Με άλλα λόγια, τόσο ο Heidegger όσο και ο Wolfe αναγνωρίζουν πως η υπέρβαση της μεταφυσικής/του ανθρωπισμού δεν είναι κάτι που επιτυγχάνεται τελειωτικά, με μια προσπάθεια. Είναι μια συνεχής διαδικασία. Ο Wolfe αναγνωρίζει λοιπόν, πως η μετανθρωπιστική στάση του μετανθρωπισμού δεν υπερβαίνει τον ανθρωπισμό με τη μια. Κτίζοντας πάνω στην έννοια του ίχνους, την οποία εισηγήθηκε ο Heidegger, ο μετανθρωπισμός πρέπει να παραμείνει για πάντα μαζί με τον ανθρωπισμό, ιδιαίτερα εάν ληφθούν υπόψιν οι δυνάμεις ανανέωσης που διαθέτει ο ανθρωπισμός. Η μετανθρωπιστική σκέψη λοιπόν, η οποία σκοπό έχει να πάει πέρα από τον εκ-στατικό ανθρωπισμό του Heidegger, καταστρέφοντας το ίχνος του ανθρωπισμού που παραμένει στην σκέψη του Heidegger, πρέπει να καταπολεμά διαρκώς τον ανθρωπισμό. Η δική μου εισήγηση, είναι πως αυτό ακριβώς ορίζει τον μετανθρωπισμό: η διαρκής μάχη του εναντίον των ανθρωπιστικών κατηγοριών, της ανθρωπιστικής σκέψης και των δυαδικών αντιθέσεων. Η φύση του ανθρωπισμού, που θυμίζει την ύδρα, σημαίνει πως ο μετανθρωπισμός περιλαμβάνει ένα στιλ σκέψης που πρέπει να βρίσκεται διαρκώς σε επιφυλακή, ώστε να αποτρέψει την ανθρωπιστική σκέψη να βάλει πόδι, και πόσο μάλλον να ρίξει γέφυρα, μέσα στην σκέψη του μετανθρωπισμού. Η δυσκολία του εγχειρήματος αυτού γίνεται φανερή στην περιγραφή που δίνει ο Wolfe των μη μετανθρωπιστικών θέσεων του μετανθρωπισμού. Γίνεται επίσης φανερή η δυσκολία αυτή, από τον τρόπο με τον οποίο οι ανθρωπιστικές δυαδικές αντιθέσεις, παρά την μεγάλη λεπτότητα των τοποθετήσεων του Wolfe, υφέρπουν στην ανάλυση του, όπως για παράδειγμα στην χρήση της αντίθεσης εσωτερικού/εξωτερικού για να καθορίσει τις διάφορες μορφές ανθρωπισμού/μετανθρωπισμού. Πρέπει να σημειώσω όμως, πως και η δική μου παρουσίαση της μετανθρωπιστικής θεωρίας δεν ξεφεύγει από αυτή την κατηγορία, εφόσον η επιμονή μου, πως το «μετά» στον μετανθρωπισμό μπορεί να θεωρηθεί χρονικά ή στιλιστικά, προδίδει μια δυαδική αντίθεση, πράγμα που αποκαλύπτει πως μια πτυχή της δυαδικής λογικής του ανθρωπισμού παραμένει στην διαπραγμάτευση μου. Και ενώ μπορεί να προκύψει τώρα το ερώτημα, γιατί ενώ το διαπίστωσα, δεν επέστρεψα να αναθεωρήσω τα επιχειρήματα μου και να «υπερβώ» αυτή την δυαδική αντίθεση, το άφησα σκόπιμα για να δείξω πως ανθρωπιστική λογική μπορεί να εμφανιστεί ανεπαίσθητα σε κάθε ανάλυση, αλλά και για να δείξω τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζει κάθε προσπάθεια στοχασμού του μετανθρωπισμού μετανθρωπιστικά. Το αν ο στοχασμός μπορεί να αντιμετωπίσει αυτή την πρόκληση παραμένει ένα ανοικτό ερώτημα. Πρέπει όμως να ξεκαθαρίσουμε, πως η πρόκληση που αντιμετωπίζει η μετανθρωπιστική σκέψη, δεν είναι μόνο η συνέχιση της αμφισβήτησης και υπόσκαψης των δυαδικών αντιθέσεων του ανθρωπισμού, αναγνωρίζοντας την θολή φύση των κατηγοριών «ανθρώπινο» και «μη-ανθρώπινο», αλλά και η διαρκής προστασία από μια ακούσια παραδοχή της δυαδικής λογικής του ανθρωπισμού.

                                 Τέλος