Jan Patočka, Ο Πλάτων και η Ευρώπη! (1)

Jan Patočka, Ο Πλάτων και η Ευρώπη! 

Συζητήσεις!

          Μου έχουν υποβάλλει πολλές ερωτήσεις γραπτώς διατυπωμένες! Η πιο σημαντική νομίζω ότι είναι η ακόλουθη: Γιατί το πρόβλημα του Είναι, είναι μόνον μία στιγμή του προβλήματος της φανέρωσης, της εκδήλωσης! Γιατί το πρόβλημα της φανέρωσης είναι ποιο βαθύ από το πρόβλημα του Είναι;

          1, Το πρόβλημα τής εκδήλωσης (φανέρωσης) είναι ποιο αρχέγονο (καταγωγικό) τού προβλήματος τού Είναι!

          Είναι πράγματι μία ερώτηση η οποία βλέπει την ίδια την ρίζα τού πράγματος και μας υποχρεώνει να εξηγήουμε περαιτέρω την αναμόρφωση τού Χάιντεγκερ όλης τής έννοιας τής φαινομενολογίας! Γιατί το πρόβλημα τών φαινομένων και της ανάλυσής τους παίρνει την θέση, στον Χάιντεγκερ, τού προβλήματος τής σημασίας τού Είναι; Η απάντηση θα απαιτούσε μία πολύ βαθιά ανάλυση, μία εξαντλητική έκθεση τού σημείου εκκίνησης τής φιλοσοφικής τού Χάιντεγκερ και τού τρόπου με τον οποίο αυτός αναπτύσσει τα προβλήματα, μία εργασία την οποία δεν πραγματοποίησε ακόμη κανείς, από όσα ξέρω. Το έργο του Richardson, Through Phenomenology to Thought, 1963, το οποίο διαπραγματεύεται την υπέρβαση της φαινομενολογίας από τον Χάιντεγκερ, δηλαδή περί της επιστήμης της φανέρωσης των όντων, με την σκέψη του Είναι, δεν ακολουθεί, όσο μπορώ να κρίνω, το καθοδηγητικό νήμα τού προβλήματος τής σχέσης ανάμεσα στο Είναι και τό φαινόμενο. Ας δούμε περί τίνος πρόκειται!

          Σύμφωνα με την τρέχουσα εννοιολόγηση, την παραδοσιακή, τού προβλήματος τού Είναι, το Είναι είναι κάτι το οποίο χαρακτηρίζει τα πράγματα στην σύστασή τους, το Είναι είναι η γενική δομή τού όντος, των όντων. Η καινοτομία (κενοτομία) τού Χάιντεγκερ συνίσταται στην απόδειξη ότι ήδη στους Αρχαίους στοχαστές όπως ο Αριστοτέλης, το Είναι δεν συλλαμβάνεται σαν μία στιγμή τού όντος, αλλά πρόκειται στην πραγματικότητα, για τον τρόπο φανέρωσης (εκδήλωσης) των πραγμάτων. Έτσι όταν ερευνάται το γεγονός ότι το πράγμα χαρακτηρίζεται από μία μορφή (φόρμα), το πράγμα, η ουσία, αυτό που ονομάζεται ουσία καθορίζεται από το γεγονός ότι έχει ένα όριο, από το γεγονός ότι περιορίζεται μ’έναν συγκεκριμένο τρόπο, και αυτός ο περιορισμός, αυτή η είσοδος σε ένα όριο σημαίνει ότι το ίδιο το πράγμα ευθυγραμμίζεται, περιορίζεται, καθορίζεται. Τί είναι στο βάθος ο ορισμός; Η ίδια η λέξη μάς δίνει την απάντηση: [definizione], finis, ένα τέλος, ένα σύνορο, ένα όριο!

          Κατά συνέπειαν πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό τού ιδίου τού πράγματος, αλλά ποιού; Πρόκειται για το χαρακτηριστικό τού ξεσκεπάσματός του, τού φανερώματός του! Οπωσδήποτε η φανέρωση καθ’αυτή δεν γίνεται θέμα παραπάνω στους αρχαίους στοχαστές, το πρόβλημα τής γνώσεως αυτού που την καθιστά δυνατή με την αληθινή σημασία, αφήνεται μετέωρο, αλλά παρ’όλα αυτά είναι δυνατόν να δούμε το σύνολο τής αρχαίας φιλοσοφίας σ’αυτή την προοπτική. Δεν είναι ούτε κάν προφανές ότι προϋποτίθεται-κάτω από την επίδραση μιας παραδόσεως αιώνων η οποία ξεκινά με τον σχολαστικισμό- ότι πρόκειται για δομές καθαρά αντικειμενικές.

          Ας σκεφτούμε για παράδειγμα την πρόταση: η επαφή με τα υπάρχοντα πράγματα είναι δυνατή μόνον στο μέτρο κατά το οποίο είναι φανερωμένα, αποκαλυμένα, στο μέτρο κατά το οποίο εμφανίζονται! Σ’αυτή την φανέρωση, στο πεδίο τής αποκάλυψης, ανήκουν ήδη ο περιορισμός τού πράγματος, η είσοδός του στην μορφή του (φόρμα του) η έξοδός του από την συνέχεια με το περιβάλλον, το οποίο αποτελεί όλο το υπόλοιπο, το οποίο, οπωσδήποτε, διαγράφεται επίσης σε κάποιο μέτρο.

          Η μη-απόκρυψη δεν προστίθεται στο όν, στα υπάρχοντα πράγματα, μόνον χάρη στην δική μας κρίση. Αντιθέτως, κάθε διατύπωση πάνω στο όν είναι εφικτή μόνον εάν αυτό είναι κατά κάποιο τρόπο, ήδη φανερωμένο, εάν έχει ήδη εκδηλωθεί. Η μη-απόκρυψη, το φανέρωμα, είναι λοιπόν ένα σημείο του ιδίου τού όντος. Ακόμη και ο Αριστοτέλης μπορεί να πει ότι το όν και το μη-κρυμένο είναι ταυτόσημα! Δεν είναι μία υποκειμενοποίηση τού όντος, αυτό δεν σημαίνει ότι το όν δημιουργήθηκε από εμάς. Ακόμη και ο περιορισμός, η αποκάλυψη, δεν είναι το αποτέλεσμα της δικής μας ενέργειας, ή κρίσης, αλλά κάτι το οποίο δημιουργείται στα ίδια τα πράγματα! Το όν λοιπόν δεν υπολογίζεται σαν παρόν, καθότι είναι δυνατόν να είναι παρόν μονίμως: Αναφέρεται σ’αυτό, το γεγονός ότι έχει μία μορφή, μάλλον φόρμα, η οποία δεν είναι μόνον η φιγούρα του σ’αυτή ή σ’εκείνη την δεδομένη στιγμή, αλλά είναι και μία φιγούρα η οποία αναπτύσσεται στον χρόνο. Έτσι η φιγούρα τού φυτού δεν είναι μόνον το λουλούδι, το φρούτο κ.τ.λ. αλλά όλη η διαδικασία η οποία αναπτύσσεται ξεκινώντας από τον σπόρο μέχρι την άνθιση και μετά εκ νέου στον σπόρο. Μ’αυτή την σημασία, η φύσις, δηλαδή η ανάπτυξη-φύω-είναι ταυτοχρόνως η φανέρωση!

          Τί σημαίνει; Η φύσις είναι οπωσδήποτε το ίδιο το θεμέλιο τού όντος, αυτό που καθιστά τέτοιο το όν, η φύσις είναι ένας από τους βασικούς ορισμούς τού Είναι. Από που προέρχεται το γεγονός ότι ο Χάιντεγκερ εννοεί το Είναι σαν αυτό το φαίνεσθαι; Από το γεγονός ότι η φανέρωση τού χρειάζεται σαν καθοδηγητική γραμμή για την κατανόηση αυτού που είναι το Είναι. Ο Χάιντεγκερ ανοίγει ένα ρήγμα στην αιώνια παράδοση, για την οποία το Είναι, είναι ένα είδος αντικειμενικού χαρακτήρος τού όντος, δεδομένου ότι το κυρίαρχο θέμα τής φιλοσοφίας του είναι το φαίνεσθαι. Το θέμα τής φανέρωσης, στην αρχή καθοριστικό για την φιλοσοφία του, μας επαναφέρει στην τοποθέτησή μας, σύμφωνα με την οποία το κατεξοχήν φιλοσοφικό ερώτημα δεν αφορά την αντικειμενική σύσταση των πραγμάτων, κάτι που είναι αντικείμενο τόσο τών αφηρημένων επιστημών, όσο και τών συγκεκριμένων, αλλά το βασικό γεγονός ότι τα πράγματα φανερώνονται, ότι αποκαλύπτονται. Έτσι λοιπόν τώρα, οφείλουμε να αποδείξουμε ότι αυτό δεν είναι μόνον μία μοντέρνα τοποθέτηση!

          Στον Χούσσερλ, το θέμα τής φανέρωσης παρουσιάζεται σε συνδυασμό με την υποκειμενική μοντέρνα φιλοσοφία, τήν φιλοσοφία τού αναστοχαζόμενου υποκειμένου. Η φιλοσοφία τού Χούσσερλ είναι μία φιλοσοφία τού υποκειμένου που στοχάζεται τον εαυτό του, πάνω στον εαυτό του. Ο Χάιντεγκερ προσπαθεί να δείξει ότι η φανέρωση, την οποία ο Χούσσερλ συνδέει σε μία παράδοση η οποία ξεκινώντας από τον Καρτέσιο φέρει, μέσω τού Κάντ, μέχρι τον Γερμανικό Ιδεαλισμό, δεν είναι παρά ένα κομμάτι, ένα μέρος του φιλοσοφικού οράματος γενικώς. Εξ αρχής πάντοτε, η φιλοσοφία δεν είναι στην πραγματικότητα φιλοσοφία τού φαίνεσθαι, τού φαινομένου, και το πρόβλημα τού Είναι ανήκει επομένως στην συνθετότητα τού προβλήματος τής φανέρωσης.

Συνεχίζεται

ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ
Το πέπλο της Ίσιδας - Pierre Hadot 

ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ

Αμέθυστος.