ENRICO BERTI-ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (1)

 ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ

Εισαγωγή

Η μεταφυσική του Αριστοτέλη είναι ίσως το πιο μελετημένο, το πιο συζητημένο και αυτό που σίγουρα εξάσκησε την μεγαλύτερη επιρροή πάνω σε ολόκληρη την ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας. Μιλούμε για αυτό για πάνω από είκοσι αιώνες, διότι η πρώτη νύξη της μεταφυσικής βρίσκεται σε έναν αρχαίο συγγραφέα του πρώτου αιώνος μετά Χριστόν, στον Νικόλαο της Δαμασκού, και υποθέτουμε πώς η μεταφυσική εξεδόθη για πρώτη φορά τον πρώτο αιώνα π.Χ, ίσως στη Ρώμη, διότι η πρώτη έκδοση των έργων του Αριστοτέλη, σύμφωνα με έναν διάσημο μελετητή αυτών των θεμάτων, τον Paul Moraux, έγινε από τον Ανδρόνικο της Ρόδου, στη Ρώμη, στην εποχή του Κικέρωνος. Η πρώτη αναφορά σε αυτή βρίσκεται μερικά χρόνια μετά, όπως ξαναείπαμε, στον Νικόλαο της Δαμασκού και από εκείνη την στιγμή αρχίζει να σχολιάζεται, να συζητείται και να εξασκεί μια βαθιά επίδραση πάνω στη φιλοσοφία. Πρίν αναφέραμε Δυτική Φιλοσοφία, αλλά δέν είναι σωστό να πούμε Δυτική, γιατί πρέπει να λάβουμε υπ’οψιν και όλον τον Αραβικό κόσμο, τον Ισλαμικό πολιτισμό - Ένα απο τα κέντρα στα οποία μεταφράστηκε η μεταφυσική στα Αραβικά είναι η Βαγδάτη τον ένατο αιώνα - έτσι ώστε να κατέχει μια κεντρική θέση στην ιστορία της σκέψης και στη Δύση και στην Ανατολή.

Παρόλα αυτά όμως, όπως όλοι μας γνωρίζουμε, η μεταφυσική του Αριστοτέλη δέν είναι ένα βιβλίο, ή καλύτερα, δέν γεννήθηκε, δέν δημιουργήθηκε από τον δημιουργό της σαν ένα βιβλίο. Ο Αριστοτέλης δέν διέθετε αυτό το βιβλίο και δέν γνώριζε καν την λέξη Μεταφυσική. Αυτή η λέξη η οποία είναι δεμένη για πάντα με το όνομα του, δέν είναι ο τίτλος ενός έργου του διότι το έργο συνετέθη έτσι όπως το γνωρίζουμε μέσα απο την παράδοση των χειρογράφων, για τις ανάγκες τής διδασκαλίας στη σχολή του.

Είχαν ήδη εκδοθεί άλλα έργα του Αριστοτέλη, οι διάλογοι, έργα γραμμένα σε μορφή διαλόγου κατά μίμησιν του Πλάτωνος, πρίν απο την έκδοση του συνόλου των έργων από τον Ανδρόνικο. Ο αρχαίος κόσμος γνώριζε μόνο τους διαλόγους του Αριστοτέλη. Όταν όμως εκδόθηκαν όλες οι μεγάλες του πραγματείες, που εχρησιμοποιούνταν στη σχολή του, δηλαδή τα έργα της λογικής -το όργανον-, τα έργα της φυσικής, η Μεταφυσική, τα Ηθικά Νικομάχεια, η πολιτική, η ρητορική, η ποιητική, δηλαδή όλες οι μεγάλες πραγματείες που δημιούργησαν την ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας, τότε οι διάλογοι, που ήταν γνωστοί πρίν, έπαψαν να έλκουν το ενδιαφέρον των φιλοσόφων, διότι δέν μπορούσαν να ανταγωνιστούν σε σπουδαιότητα, σε μέγεθος και σε βάθος με αυτές τις μεγάλες πραγματείες.

Δέν έχουμε καμία σιγουριά για τον αριθμό των βιβλίων που περιέχονται στην Μεταφυσική, όπως ακριβώς δέν έχουμε καμία σιγουριά και όσον αφορά τον τίτλο, το όνομα του έργου. Διότι στα Ελληνικά τα μετά τα Φυσικά, που σημαίνει τα πράγματα που έρχονται μετά από αυτά της φυσικής, αυτός ο τίτλος, είχε σαν σκοπό να δείξει την θέση που είχε πάρει το βιβλίο από τον Ανδρόνικο, δηλ. μετά τα βιβλία της Φυσικής. Λόγω αυτού του γεγονότος πολλοί είπαν : Το όνομα Μεταφυσική σημαίνει απλώς αυτό που έρχεται μετά την φυσική. Επομένως δέν έχει καμιά φιλοσοφική σημασία, αφορά απλώς την τακτοποίηση της βιβλιοθήκης, την θέση που πρέπει να τοποθετηθεί στις βιβλιοθήκες.

Όμως και σε αυτό το σημείο, ο ίδιος ο Moraux, μας αποκάλυψε ότι σε έναν από τους πλέον αρχαίους σχολιασμούς, εκείνον του Αλεξάνδρου της Αφροδισίας, λέγεται ότι κατά την μέθοδο του Αριστοτέλη, πρέπει να ξεκινούμε απο αυτό που είναι πιό γνωστό σε εμάς, δηλαδή από αυτό που συλλαμβάνεται με τα αισθητήρια μας, από την εμπειρία μας και από τα πράγματα που είναι τα πιό γνωστά σε εμάς, κατόπιν πρέπει να ανέλθουμε σε εκείνα, όπως λέει ο Αριστοτέλης, που είναι πιό γνωστά καθεαυτά, ή κατα φύσιν, καθώς είναι η αιτία που γίνονται κατανοητά όλα τα άλλα, και έτσι με αυτό το επιχείρημα μπορούμε να σκεφτούμε επίσης πώς η Μεταφυσική δέν ονομάστηκε έτσι μόνον επειδή έρχεται μετά την φυσική αλλά και λόγω της φιλοσοφικής μεθόδου του Αριστοτέλη. Και πράγματι η πρόθεση μετά δέν σημαίνει μόνον «μετά» αλλά σημαίνει και «πέρα» και συμπίπτει με το λατινικό Trans, δείχνει δηλ. αυτό που υπερβαίνει την Φυσική, αυτό που υπερβαίνει την εμπειρία. Επομένως ο τίτλος μπορεί να έχει και ένα Φιλοσοφικό νόημα και όχι μόνον όνομα τάξεως.

Εκείνο που είναι σίγουρο όμως είναι ότι η λέξη Μεταφυσική δέν υπάρχει στον Αριστοτέλη. Η επιστήμη που αναπτύσσεται σε αυτό το βιβλίο ονομάζεται απο τον Αριστοτέλη «Πρώτη Φιλοσοφία» ή «Πρώτη Επιστήμη». Στον Αριστοτέλη οι όροι φιλοσοφία και επιστήμη εξισώνονται. Αυτό που εκτίθεται λοιπόν σε αυτό το βιβλίο είναι η πρώτη ανάμεσα σε όλες τις επιστήμες. Θα δούμε στη συνέχεια το Γιατί.

Δέν πρέπει να ξεχνούμε επίσης πώς όλες οι μελέτες που εκδόθηκαν απο τον Ανδρόνικο, εκδόθηκαν τρείς αιώνες μετά τον θάνατο του Αριστοτέλη, διότι ο ίδιος δέν είχε εκδόσει τίποτα. Ήταν όλες μελέτες γραμμένες για να δωσει τα μαθήματα του και το όνομα με το οποίο ήταν γνωστοί ήταν «Λόγοι».

Λόγοι στα Ελληνικά σημαίνει ομιλίες. Οι λόγοι αυτοί λοιπόν, λόγω ενός κοινού θέματος συγκεντρώθηκαν και αποτέλεσαν μέρος ενός βιβλίου, ενός τόμου. Επειδή όμως ήταν μαθήματα, ακόμη και αν ήταν γραμμένα απο τον ίδιο τον Αριστοτέλη, πιθανως θα περιειχαν και συμπληρώματα απο τον ίδιο, πιθανως δέ θα έχουν προστεθεί και λέξεις απο τους μαθητές του. Ίσως δέν είναι δικές του όλες οι λέξεις των λόγων που διαθέτουμε. Η ρητορική π.χ διδάχθηκε μέσα στη σχολή του Πλάτωνος, διότι ο Αριστοτέλης δίδασκε ήδη μέσα στην Ακαδημία, επομένως αφού δίδασκε για πάρα πολλά χρόνια, ενδεχομένως τα κείμενα εμπλουτίζονταν με νέα περιεχόμενα. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την Μεταφυσική.

Έτσι λοιπόν με όλα αυτά τα προβλήματα, προκύπτει ένα βιβλίο δύσκολο στην κατανόηση του, το οποίο παρουσιάζει άπειρα προβλήματα, αλλά ταυτοχρόνως είναι και ένα βιβλίο μεγαλειώδους ομορφιάς, ενός βάθους απροσμέτρητου, που το καθιστούν το πιο πολύτιμο βιβλίο ολοκλήρου της ιστορίας της Φιλοσοφίας.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος