Σύμπτωση ή κάτι συμβαίνει;
π. Βασίλειος Θερμός
Υπάρχει μια συγκεκριμένη 20ετία κατά την οποία παρατηρείται συρροή γεννήσεων προσώπων τα οποία αργότερα κατέστησαν σημαντικές έως και πρωτοπορειακές μορφές, συνδεόμενες με ποικίλους τρόπους με την Ορθόδοξη Εκκλησία.
Φυσικά θα αντείπει κάποιος ότι τα κριτήρια κατ’ ανάγκην θα είναι υποκειμενικά. Συμφωνώντας προχωρώ στην δική μου αποτίμηση, κατά την οποία έλαβα υπόψη ως κριτήρια, είτε την πρωτότυπη και αφυπνιστική συμβολή τους στη Θεολογία, είτε την υψηλή επιδραστικότητά τους στην Εκκλησία υπό την έννοια της ανανέωσης ορισμένων πτυχών της ζωής της (μοναχισμός, ιεραποστολή).
(Διευκρινίζω και πάλι πως η σύνδεσή τους με την Ορθόδοξη Εκκλησία παρουσιάζει μεγάλη διαφοροποίηση. Άλλοι εξ αυτών είναι Άγιοί της, άλλοι έγιναν μεγάλοι θεολόγοι και διανοητές, άλλοι άνοιξαν δρόμους σε συγκεκριμένες περιοχές εκκλησιαστικής δράσης. Δεν θα πρέπει να θεωρήσει κάποιος ότι εξισώνονται ή ταυτίζονται, άλλωστε κάποιοι εξ αυτών ).
Έχουμε και λέμε λοιπόν:
1919= Ηλίας Μαστρογιαννόπουλος
1920= Ιάκωβος Τσαλίκης
Ιγνάτιος Χαζίμ
1921= Αλέξανδρος Σμέμαν
Δημήτρης Κουτρουμπής
Ολιβιέ Κλεμάν
1922= Φίλιππος Σέρραρντ
1924= Παΐσιος Εζνεπίδης
Νικόλαος Νησιώτης
1926= Ιωάννης Μάγεντορφ
Ιωάννης Κορναράκης
1927= Ιωάννης Ρωμανίδης
Ηλίας Βουλγαράκης
Ιωάννης Φουντούλης
Ευσέβιος Βίττης
Δημήτριος Τρακατέλλης
1929= Αναστάσιος Γιαννουλάτος
1930= Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος
Φιλόθεος Φάρος
1931= Ιωάννης Ζηζιούλας
1934= Κάλλιστος Γουέαρ
Αιμιλιανός Βαφείδης
Νίκος Ματσούκας
1935= Χρήστος Γιανναράς
Γεώργιος Καψάνης
Γεώργιος Μαντζαρίδης
Στυλιανός Χαρκιανάκης
Αλέξανδρος Μέν
1936= Βασίλειος Γοντικάκης
Παναγιώτης Νέλλας
1938= Αμφιλόχιος Ράντοβιτς
Αθανάσιος Γέβτιτς
1939= Στέλιος Ράμφος
1940= πατριάρχης Βαρθολομαίος
Οπωσδήποτε ουδέποτε εξέλιπαν οι μεγάλες μορφές. Είχαν προηγηθή ενδεικτικά οι: Νικόλαος Μπερντιάγεφ (1874), Παύλος Φλορένσκυ (1882), πατριάρχης Αθηναγόρας (1886), Παναγιώτης Τρεμπέλας (1886), Αμφιλόχιος Μακρής (1889), Μαρία Σκομπτσόβα (1891), Σεραφείμ Παπακώστας (1892), Λέβ Ζιλέ (1892 ή 1893), Γεώργιος Φλωρόφσκυ (1893), Ιουστίνος Πόποβιτς (1894), Σωφρόνιος Σαχάρωφ (1897), Γαβριηλία Παπαγιάννη (1897), Παύλος Ευδοκίμωφ (1901), Δημήτριος Στανιλοάε (1903), Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος (1903), Πορφύριος Μπαϊρακτάρης (1906), Ελισάβετ Μπέρ-Σιζέλ (1907), Ειρηναίος Γαλανάκης (1911), Εφραίμ Κατουνακιώτης (1912), Διονύσιος Ψαριανός (1912), Αντώνιος Μπλούμ (1914) κ.ά. Παραθέτω και αυτά ώστε να αντιληφθούμε συγκριτικά την αραιότητά τους.
Εννοείται ότι και μεταπολεμικά ήλθαν στον κόσμο άλλες σπουδαίες προσωπικότητες (από τις οποίες σκόπιμα δεν κατονομάζω) και συνεχίζουν να προκύπτουν. Έτσι θα γίνεται πάντοτε. Αλλά θεωρώ πρωτοφανή την πυκνή συσσώρευση τόσων επιδραστικών προσώπων σε σχετικά μικρό και συνεχόμενο διάστημα! Κατέγραψα 35 σε 21 χρόνια, ενώ στον παλαιότερο κατάλογο 20 σε 40 χρόνια.
Πού οφείλεται; Έχουμε δυνατότητα να το ερμηνεύσουμε;
Δεν είναι απλό. Η διαμόρφωση και εξέλιξη κάποιου είναι ‘πολλών ανθρώπων παιδί’ κατά τον Σεφέρη. Για παράδειγμα, ορισμένοι από τον κατάλογο δέχθηκαν την επίδραση του ενθουσιασμού των χριστιανικών οργανώσεων, άλλοι την ευεργετική επήρεια συγκεκριμένων προσώπων που βρέθηκαν στον δρόμο τους. Τα περιβάλλοντα (τοπικά και διανοητικά) χαρακτηρίζονταν από μεγάλη ποικιλία.
Ίσως να έπαιξαν ρόλο η τυπογραφία και η εξέλιξη των μετακινήσεων, που επιτρέπουν στους νεότερους να είναι πιο επιδραστικοί. Αλλά η συρροή σε τόσο κοντινές χρονικές στιγμές πώς εξηγείται, ανθρωπίνως τουλάχιστον; (Διότι πάντοτε υπάρχει και ο παράγοντας ‘Χάρη και Πρόνοια του Θεού’ ο Οποίος προετοιμάζει ανθρώπους και γενιές).
Ευχαρίστως θα ακούσω και ερμηνείες άλλων. Όμως προσωπικά διερωτώμαι λοιπόν για την σημασία που διαδραμάτισαν τα κατακλυσμικά γεγονότα του 1940-50: Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, Γερμανική κατοχή, εμφύλιος στην Ελλάδα, εγκαθίδρυση κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη. Όλα αυτά τους βρήκαν σε ηλικίες από νηπιακή έως νεανική (35-40 ετών). Έζησαν την ευαίσθητη φάση της εφηβείας μέσα σε ένα περιβάλλον φόβου και αγωνίας, οδύνης και θλίψης, αλλά και ιδεολογικής σύγχυσης, απογοήτευσης, μηδενισμού… Γνώρισαν από το ξεκίνημά τους το τοπίο της ψυχικής και κοινωνικής ερήμωσης που ακολούθησε για πολλά χρόνια μετά από τα τραυματικά γεγονότα. Είδαν ότι το κενό είναι βαρύ και αδυσώπητο, και γι’ αυτό περιμένει να γεμίσει.
Σύμφωνα με αυτή τη γραμμή σκέψης η κρίση αποβαίνει πηγή γονιμότητας, η έλλειψη γεννά τον πόθο για το νέο, η απόγνωση προδιαθέτει για ελπίδα. Η Θεολογία, καθώς και οι πρακτικές εκφάνσεις της μέσα στη ζωή της Εκκλησίας, μπορούν βέβαια να ακολουθήσουν την οδό της πεπατημένης και της αντιγραφής, κάτι που συμβαίνει συνήθως σε καιρούς άνεσης. Αλλά σε κοσμογονικές συνθήκες έχει τη δυνατότητα να πάρει δρόμους πρωτότυπους, να χαράξει νέες διαδρομές, να τολμήσει.
Είναι η εξωτερική πίεση που μάς στραγγίζει ώστε να βγάλουμε ό,τι καλύτερο κυοφορείται μέσα μας.
Στον βαθμό που ευσταθεί αυτή η υπόθεση, οι οδυνηρές κρίσεις δεν είναι μόνο ατυχήματα της ιστορίας, αλλά και σταυροδρόμια για έναν καλύτερο κόσμο.
Και ένα τελευταίο. Γιατί άραγε είναι ελάχιστες οι γυναίκες στον (όντως υποκειμενικό) αυτό κατάλογο, και οι περισσότερες μη Ελληνίδες; Μήπως στην Ελλάδα, και εν γένει στην Ανατολικοευρωπαϊκή Ορθοδοξία, δεν δίνουμε στη γυναίκα τη δυνατότητα να είναι επιδραστική μέσα στην Εκκλησία;
π. Βασίλειος Θερμός Ψυχίατρος παιδιών καί εφήβων. Δρ. Θεολογικής Σχολής του Παν/μιου Αθηνών. Αναπληρωτής καθηγητής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών
ΕΚΤΟΣ ΕΛΑΧΙΣΤΩΝ ΟΙ ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΧΑΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ. ΕΡΜΗΝΕΥΣΑΝ ΤΟ ΕΛΛΗΝΟ-ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΠΝΕΥΜΑ ΜΕ ΤΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΛΛΑΖΕ ΣΕΛΙΔΑ, ΜΕ ΤΟΣΗ ΑΦΟΣΙΩΣΗ ΠΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΟΥΜΕ ΜΕ ΣΙΓΟΥΡΙΑ ΟΤΙ ΔΕΝ ΑΦΗΣΑΝ ΤΙΠΟΤΕ ΟΡΘΙΟ. ΑΝΤΑΛΛΑΞΑΝ ΤΙΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΜΕ ΛΕΞΕΙΣ ΟΠΩΣ ΤΙΣ ΒΡΗΚΑΝ ΣΤΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΑ ΘΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΤΟΙΜΟΙ ΠΛΕΟΝ ΝΑ ΕΝΤΑΦΙΑΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΠΟΥ ΔΟΞΑΣΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ.
Ο ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΕΙΣΗΓΑΓΑΝ ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΠΑΡΕΣΥΡΕ ΤΟ ΠΟΙΟ ΔΙΕΦΘΑΡΜΕΝΟ ΥΛΙΚΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΜΑΣ ΤΟΣΟ ΚΥΝΙΚΑ ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΛΕΟΝ ΚΑΜΜΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ. ΤΕΤΕΛΕΣΤΑΙ!!!
Δεν κατάλαβα τι ήθελε να μας είπει ο ποιητής.
ΑπάντησηΔιαγραφή