Κριτική τοποθέτηση επί του άρθρου του δρ. Ανδρέα Ζαχαρίου υπό τον τίτλο: «Η θεολογικώς αποκλίνουσα αντίληψη του Γρηγορίου Ακινδύνου για τους αγγέλους»

Η θεολογικώς αποκλίνουσα αντίληψη του Γρηγορίου Ακινδύνου για τους αγγέλους - δρ. Ανδρέα Ζαχαρίου 

 

Κριτική τοποθέτηση επί του άρθρου του δρ. Ανδρέα Ζαχαρίου υπό τον τίτλο: «Η θεολογικώς αποκλίνουσα αντίληψη του Γρηγορίου Ακινδύνου για τους αγγέλους»*

* Το άρθρο αυτό εδημοσιεύθη εν Θεολογία, τ. 90, 2 (2019), σσ. 99-123.

Εδιάβασα πρόσφατα στο περιοδικό Θεολογία του τεύχους Απριλίου-Ιουνίου του 2019 τη μελέτη του καθηγητού κ. Ανδρέα Ζαχαρίου, για την -κατά τη γνώμη του- αποκλίνουσα αντίληψη του Γρηγορίου Ακίνδυνου για τους Αγγέλους1.

Διαβάζοντας λοιπόν αυτή τη μελέτη του κ. καθηγητού, αντιλαμβάνεται κάνεις ευθύς εξ αρχής την υπεροχή της διδασκαλίας του Γρηγορίου του Ακίνδυνου έναντι του Γρηγορίου του Παλαμά, γιατί ο Γρηγόριος ο Παλαμάς δεν ξεκαθαρίζει τη θέση του έναντι των Ακτίστων ενεργειών του Θεού: ανήκουν αυτές στη Θεία Φύση ή δεν ανήκουν; Η υπεροχή του Γρηγορίου του Ακινδύνου γίνεται σαφέστερη και καθαρότερη εν συνεχεία από σ.113 και εξής του άρθρου, όπου διευκρινίζεται ότι ο Ακίνδυνος αναφέρεται στην ενοίκηση του Θεού στους Αγγέλους και τους ανθρώπους. Λέγει λοιπόν εκεί ότι η ενοίκηση του Θεού γίνεται «θεοπρεπώς και απορρήτως»· εννοεί δηλαδή με κτιστό τρόπο και όχι με  Άκτιστο, όπως υπεστήριζε ο Γρηγόριος ό Παλαμάς, και έτσι δεν καθίστανται οι άνθρωποι και οι Άγγελοι άναρχοι, άκτιστοι και συναΐδιοι με τον Θεό.  Έτσι ο Γρηγόριος ο Ακίνδυνος αποφεύγει την παγίδα της κατά φύσιν Θεώσεως, στην οποία όμως έπεσε ο Γρηγόριος ο Παλαμάς. Έτσι, σωστά ο Ακίνδυνος κατηγορούσε τον Παλαμά ότι υποστηρίζει την κατά φύσιν Θέωση των ανθρώπων και των Αγγέλων.

Ο κ. καθηγητής λέγει ότι αδικούσε ο Ακίνδυνος τον Παλαμά και ότι ό Παλαμάς δεν υπεστήριζε την κατά φύσιν Θέωση και παραθέτει ένα απόσπασμα του Γρηγορίου του Παλαμά, το οποίο όμως επιβεβαιώνει τις κατηγορίες του Ακινδύνου. Λέγει έχει ο Γρηγόριος ο Παλαμάς ότι ο Μελχισεδέκ και ο Απόστολος, Παύλος μετέχοντας της Ακτίστου Χάριτος «γεγόνασιν Άκτιστοι», έγιναν δηλαδή Άκτιστοι. Αυτό δεν είναι κατά φύσιν Θέωση; Τί είναι; Άκτιστος είναι μόνον ο Θεός, αυτόν μόνο λέμε Άκτιστο γιατί δεν έχει δημιουργηθεί, υπάρχει προ πάντων των αιώνων, όπως ομολογούμε και στο Σύμβολο της Πίστεως. Ο Γρηγόριος Παλαμάς δεν ισχυρίζεται ότι οι Θεούμενοι, είτε Άγγελοι είτε άνθρωποι, μετέχοντας της Ακτίστου Χάριτος καθίστανται και αυτοί Άκτιστοι; Έχουμε δηλαδή κατά τον Γρηγόριο Παλαμά πολλές Άκτιστες Θεότητες, όσες και οι θεούμενοι. Αυτό δεν είναι αίρεση; Δεν είναι παραλογισμός;

Ο Γρηγόριος Παλαμάς οδηγήθηκε σε αυτά τα παράλογα συμ­περάσματα γιατί δέχθηκε μετοχή του ανθρώπου και των Αγγέλων στις Άκτιστες ενέργειες του Θεού, λησμονώντας ότι οι Άκτιστες ενέργειες του Θεού είναι Θεία Φύση, ανήκουν στη Θεία Φύση. Πού ανήκουν οι Άκτιστες ενέργειες κατά τον Γρηγόριο τον Παλαμά; Στην ανθρώπινη φύση; Στην Αγγελική φύση; Δεν ανήκουν πουθενά, σε καμία φύση; Είναι αδέσποτες; Προφανώς ανήκουν στη Θεία Φύση· οτιδήποτε Άκτιστο είναι Θεία Φύση, είτε Άκτιστη Ουσία του Θεού είναι αυτή είτε Άκτιστες ενέργειες είτε Άκτιστη Χάρη είτε Άκτιστο Φως. Δεχόμενος λοιπόν μετοχή στη Θεία Φύση, στις Άκτιστες ενέργειες, φυσικώ τω λόγω οδηγήθηκε στην κατά φύσιν θέωση. Στο σφάλμα αυτό, της αποδοχής δηλαδή εκ μέρους του της μετοχής του ανθρώπου και των Αγγέλων στις Άκτιστες ενέργειες του Θεού, τον οδήγησε σε ένα άλλο σφάλμα το όποιο έκανε και το οποίο αναφέρει ο κ. καθηγητής στη μελέτη του στη σ. 105. Εκεί ο Γρηγόριος Παλαμάς εξηγεί στον Βαρλαάμ τις εμπειρίες και τα βιώματα των Αγίων, των θεουμένων, και λέγει ότι αυτό το άυλο φως το οποίο βλέπουν δεν μπορούν να πουν τί είναι (αυτός όμως λέγει ότι είναι Άκτιστο). Λέγει λοιπόν στον Βαρλαάμ ότι η απρόσιτη και αμέθεκτη ουσία του Θεού δεν μπορεί να είναι (λόγω των απαγορεύσεων των Πατέρων ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει την ουσία του Θεού). Άγγελος δεν είναι, τα αποτελέσματα του όμως επί των θεοπτών είναι τέτοια που δεν αφήνουν αμφιβολία για τη θεότητα του και άρα είναι Άκτιστο. Εδώ είναι το σφάλμα. Λησμόνησε ο Γρηγόριος Παλαμάς ότι δεν υπάρχει μόνον ο Άκτιστος Θεός. Υπάρχει και ο κτιστός Θεός, ο σαρκωθείς Θεός, ο ενανθρωπήσας Θεός, ο Κύριός μας, ο Χριστός. Αυτός επισκέπτεται τους θεουμένους και ανταποκρίνεται στο κάλεσμά τους και τις προσευχές τους και τους μεταδίδει αυτόν τον γλυκασμό και αυτήν την ομορφιά την ανείπωτη, που περιγράφει τόσο παραστατικά στο βιβλίο του Θειων Ερώτων Υμνωδία, ο Άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος και τους γεμίζει με αυτήν την απέραντη πληρότητα. Ο Άγιος Συμεών είναι Χριστοκεντρικός μυστικός, περιγράφει στο βιβλίο του την ένωσή του με τον Χριστό, με τον κτιστό Θεό δηλαδή, και θέτει ως σκοπό του μυστικού, του ασκητή, να κατορθώσει στη ζωή του να ενωθεί με τον Χριστό «ώσπερ η Αγία Παρθένος». Η Αγία Παρθένος ενώθηκε με τον κτιστό Θεό, τον περιέλαβε στη μήτρα της και τον εγέννησε· δεν ενώθηκε βέβαια με τον Άκτιστο Θεό, πράγμα αδύνατον.

Και εμείς ενωνόμαστε με τον κτιστό Θεό, με τον Κύριό μας, διά της μετοχής μας στη Θεία Ευχαριστία που είναι το μυστήριο των μυστηρίων και το κέντρο της Εκκλησίας. Διά της μετοχής μας στο μυστήριο αυτό, ο Κύριός μας μάς μεταδίδει την αναμαρτησία του και την τελειότητά του, μας δίδει την κατά Χάριν θέωση και μας οδηγεί ξανά στην αιώνια ζωή και τον απολεσθέντα Παράδεισο. Και όλα τα γνωμικά των Πατέρων που επικαλείται ο Γρηγόριος Ακίνδυνος, του Ιωάννου του Χρυσοστόμου, του Γρηγορίου του Θεολόγου, του Μαξίμου του Ομολογητού, του Διονυσίου του Αρεοπαγίτου συμφωνούν με τις θέσεις και τις απόψεις του Ακινδύνου.

Αρχιμ. Χριστόδουλος Ταμπακόπουλος

Σημειώσεις

1. Λόγω των πολλών περιοδικών και έντυπων που λαμβάνω, την εδιάβασα με καθυστέρηση ενός έτους.

Πηγή: περιοδικὸν «ΘΕΟΛΟΓΙΑ», τριμηνιαία ἔκδοσις «τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος», τεῦχος 91.4/ Ὀκτωβρίου – Δεκεμβρίου 2020.

Σχόλιο: ΔΕΝ ΘΕΟΠΟΙΟΥΝ ΟΙ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ , ΟΥΤΕ Η ΜΕΤΟΧΗ ΕΙΝΑΙ ΥΙΟΘΕΣΙΑ. Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΕ ΚΑΙ Η Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΝΥΠΟΣΤΑΤΗ, ΔΕΝ ΟΥΣΙΩΝΕΙ ΟΠΩΣ Η ΜΕΘΕΞΗ. 

Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΔΙΟΛΙΣΘΗΣΕ ΣΤΗΝ ΠΡΟ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΠΟΧΗ.

ΑΝΑΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΕΣΣΙΑ, ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ.

Ο ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΙ ΛΕΕΙ;

https://amethystosbooks.blogspot.com/2021/04/j-van-den-berg.html

ΑΛΛΟ Η ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, ΑΛΛΟ ΟΙ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ, ΑΛΛΟ Η ΦΥΣΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, ΑΛΛΟ ΟΙ ΥΠΟΣΤΑΣΕΙΣ. Ο ΚΥΡΙΟΣ ΕΝΩΣΕ ΣΤΗΝ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΑΣΥΓΧΥΤΩΣ ΚΑΙ ΑΔΙΑΙΡΕΤΩΣ . ΠΕΘΑΝΕ ΣΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΚΑΙ ΑΝΕΣΤΗΘΗ. Ο ΑΝΑΣΤΗΜΕΝΟΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΤΙΣΤΟΣ ΘΕΟΣ; ΣΤΗΝ Θ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΚΟΙΝΩΝΟΥΜΕ ΤΟΝ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟ ΚΑΙ ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΑΝΑΣΤΗΜΕΝΟ; 

ΠΡΙΝ ΣΚΕΦΤΕΙ ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ Ο ΑΦΡΩΝ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΔΕΝ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΜΕΛΕΤΗΣΕΙ ΤΟ ΠΕΡΙ ΑΚΤΙΣΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ;

ΟΙ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΟΥΣΙΩΝΟΥΝ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΣΩΖΟΥΝ.

Ο ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝ ΑΥΤΩ ΣΙΩΠΟΥΝ ΛΟΓΩ ΑΓΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΟΣ.