Συνέχεια από Τρίτη 4 Μαίου 2021
4. Η ύλη ή το είδος αντικείμενο τής φυσικής επιστήμης;
Η αριστοτελική ανάλυση της δομής του γίγνεσθαι δεν μας έδωσε ακόμη την απάντηση στο ερώτημα : τί είναι η φύση; Η ουσία τής φύσης ορίζεται στο δεύτερο βιβλίο τής Φυσικής ακροάσεως, που αρχίζει από μια βασική διάκριση ανάμεσα στη φύση και την τέχνη[7]. Τῶν ὄντων τὰ μέν ἐστι φύσει, τὰ δὲ δι’ ἄλλας αἰτίας (192 b 8-9). [Μετ: Από τα όντα, άλλα οφείλουν την ύπαρξή τους στη φύση και άλλα σε άλλες αιτίες[iv]]. Η διάκριση αυτή δηλώνει πρώτα-πρώτα ότι η φύση είναι ένα είδος αιτίας. Αυτό σημαίνει πως για να ορίσωμε την ουσία της φύσης, πρέπει να καταλάβωμε πως η φύση είναι αιτία. Η φύση είναι, μας λέει ο Αριστοτέλης, αιτία της κίνησης (192 b 13-14), αλλά με ποιον τρόπο είναι η φύση αιτία στην προκείμενη περίπτωση; Η απάντηση του Αριστοτέλη είναι σαφής : Ἕνα μὲν οὖν τρόπον οὕτως ἡ φύσις λέγεται, ἡ πρώτη ἑκάστῳ ὑποκειμένη ὕλη τῶν ἐχόντων ἐν αὑτοῖς ἀρχὴν κινήσεως καὶ μεταβολῆς, ἄλλον δὲ τρόπον ἡ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος τὸ κατὰ τὸν λόγον (193 a 28-31). [Μετ: Κατά έναν πρώτο τρόπο ορισμού λοιπόν, «φύση» λέγεται η υποκείμενη πρωταρχική ύλη εκείνων των όντων που έχουν μέσα τους μια αρχή κίνησης και μεταβολής. Κατά έναν δεύτερο τρόπο ορισμού, «φύση» λέγεται η μορφή ενός όντος ή το είδος το σύμφωνο με τον ορισμό του.].
Αλλά αν η φύση ως αιτία τής κίνησης είναι και η ύλη και η μορφή, τότε σε ποιά σχέση βρίσκονται άραγε μεταξύ τους; Είναι και τα δυο φύση; Κατά τον Αριστοτέλη η μορφή είναι περισσότερο φύση από την ύλη, γιατί πληροί περισσότερο, θα λέγαμε, τους όρους τής ουσίας. Η φύση είναι λοιπόν ουσία. ὥστε ἄλλον τρόπον ἡ φύσις ἂν εἴη τῶν ἐχόντων ἐν αὑτοῖς κινήσεως ἀρχὴν ἡ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος, οὐ χωριστὸν ὂν ἀλλ’ ἢ κατὰ τὸν λόγον. (τὸ δ’ ἐκ τούτων φύσις μὲν οὐκ ἔστιν, φύσει δέ, οἷον ἄνθρωπος). Καὶ μᾶλλον αὕτη (η μορφή) φύσις τῆς ὕλης· ἕκαστον γὰρ τότε λέγεται ὅταν ἐντελεχείᾳ ᾖ, μᾶλλον ἢ ὅταν δυνάμει. (193 b 6-8). [Μετ.: Άρα, κατά τον δεύτερο τρόπο ορισμού, η φύση είναι η μορφή ή το είδος εκείνων των όντων που έχουν μέσα τους μια αρχή κίνησης – το είδος βέβαια δεν μπορεί να διαχωριστεί από την ύλη παρά μόνο στον ορισμό του όντος. (Aυτό πάλι που συγκροτείται από το είδος και την ύλη δεν είναι φύση, αλλά είναι κάτι που οφείλεται στη φύση, όπως ένας άνθρωπος). Και το είδος ή η μορφή είναι σε μεγαλύτερο βαθμό φύση από την ύλη. Γιατί κάθε πράγμα τότε ορίζεται, όταν βρίσκεται σε εντελέχεια παρά όταν υπάρχει δυνάμει[v]]. Το φύσει oν δηλαδή είναι όντως ον, όταν φτάνη στο τέλος. Η ύλη υπόκειται πάντα σαν κάτι που είναι κατάλληλο να πάρη μιαν ορισμένη μορφή. Γι’ αυτό και στην εντελέχεια η καταλληλότητα της ύλης, θα λέγαμε, πληρούται. Απ’ αυτήν την άποψη η εντελέχεια είναι περισσότερο φύση από την ύλη. Αλλά αν η μορφή είναι περισσότερο φύση, πρέπει η ίδια να είναι αρχή της κίνησης, επομένως αρχή του γίγνεσθαι. Αν η κίνηση προσδιορίζεται από τη μορφή, τότε η φύση είναι πράγματι μορφή. Στο σημείο αυτό ο Αριστοτέλης επανέρχεται στη διπλή σημασία της μορφής που ήδη μας έχει αναφέρει : ἡ δὲ μορφὴ καὶ ἡ φύσις διχῶς λέγεται· καὶ γὰρ ἡ στέρησις εἶδός πώς ἐστιν (193 b 19-20). [Μετ.: Η μορφή όμως και η φύση λέγονται με δύο έννοιες. Γιατί και η στέρηση είναι, κατά μιαν έννοια, είδος]. Η φύση είναι και είδος και στέρηση (η στέρηση δηλαδή είναι είδος). Άρα κατά τη γένεση των φύσει όντων έχομε ένα πέρασμα από το είδος στο είδος. Ή φύση λοιπόν κυμαίνεται άνάμεσα στή στέρηση καί τή μορφή.
Αλλά αν η φύση είναι και ύλη και μορφή, ποιό είναι το αντικείμενο της φυσικής επιστήμης, η ύλη ή η μορφή; Καὶ γὰρ δὴ καὶ περὶ τούτου ἀπορήσειεν ἄν τις, ἐπεὶ δύο αἱ φύσεις, περὶ ποτέρας τοῦ φυσικοῦ. (194 a 15-16). [Μετ.: Aλλά ακόμη και για αυτό το ζήτημα θα μπορούσε κανείς να θέσει ορισμένα ερωτήματα: αφού υπάρχουν δύο φύσεις, με ποιαν από τις δύο ασχολείται ο φυσικός;]. Η φυσική επιστήμη πρέπει να γνωρίζη και την ύλη και τη μορφή, αλλά τη μορφή μέχρις ενός ορισμένου σημείου : δηλαδή στη σχέση της με την ύλη. Τη μορφή καθ’ εαυτήν, χωρίς τη σχέση της με την ύλη, δηλαδή την καθαρή ουσία, την εξετάζει η Πρώτη φιλοσοφία, η Μεταφυσική. Πῶς δ’ ἔχει τὸ χωριστὸν[vi] καὶ τί ἐστι, φιλοσοφίας ἔργον διορίσαι τῆς πρώτης. (194 b 14-15). [Μετ. : Το ποια μορφή ύπαρξης έχει αυτό που μπορεί να διαχωριστεί από την ύλη, και το τι ακριβώς είναι αυτό, είναι έργο της πρώτης φιλοσοφίας να το προσδιορίσει].
[7] Βλ. Heidegger, Vom Wesen und Begriff der Physis (Σχετικά με την ουσία και την έννοια της φύσης). Aristoteles, Physik B 1, «II Pensiero» 3 (1958) 131-156 και 257-289 (=Wegmarken, Frankfurt/M. 1967, 309-71).
[iv] Από την πραγμάτευση που ακολουθεί προκύπτει ότι «άλλες αιτίες» ύπαρξης των όντων είναι η τέχνη και η τύχη. (Βασίλης Κάλφας, Φυσικά Βιβλίο ΙΙ: Αρχαίο Κείμενο - Μετάφραση - Σχόλια)
[v] Πρβ. Περί ζώων μορίων 640b28, ἡ γὰρ κατὰ τὴν μορφὴν φύσις κυριωτέρα τῆς ὑλικῆς φύσεως. Στο Z των Mετά τα φυσικά, με επίκεντρο τα έμβια όντα, ο Aριστοτέλης ζητεί να μην αναφέρεται καν η ύλη στους ορισμούς μας (1035a7-9, 1041b6-8). H ἐντελέχεια ενός όντος είναι η πραγμάτωση των δυνατοτήτων του. Στο χωρίο αυτό συνδέονται αυτομάτως η ύλη με το δυνάμει και το είδος με την ἐντελέχειαν του όντος. Η διαδικασία της πραγμάτωσης ενός όντος είναι η διαδικασία του καθορισμού της ύλης από το είδος. (Βασίλης Κάλφας, Φυσικά Βιβλίο ΙΙ: Αρχαίο Κείμενο - Μετάφραση - Σχόλια).
[vi] «Xωριστό ον» είναι το Κινούν Ακίνητο. Η γνώση του ανήκει στη δικαιοδοσία της «θεολογικής επιστήμης» και αναλύεται στο Λ των Mετά τα φυσικά. O Αριστοτέλης λοιπόν διακρίνει τρεις μορφές θεωρητικής γνώσης ή φιλοσοφίας: πρώτη φιλοσοφία ή θεολογία, φυσική και μαθηματικά. (Βασίλης Κάλφας, Φυσικά Βιβλίο ΙΙ: Αρχαίο Κείμενο - Μετάφραση - Σχόλια)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου