Το αυτονόητο είναι το αινιγματικό α

Το αυτονόητο είναι το αινιγματικό α

Απομαγνητοφώνηση της συνομιλίας του Erwin Koller (1940-. Σπούδασε φιλοσοφία, καθολική και προτεστάντικη θεολογία, και δημοσιογραφία. Εργάστηκε ως παραγωγός εκπομπών με φιλοσοφικά θέματα στην ελβετική τηλεόραση) με τον Hans-Georg Gadamer (1900-2002), περί τεχνικής, μνήμης, Martin Heidegger, το «πολιτικό παιχνίδι», την ιστορία, τον ρομαντισμό, τη λογοτεχνία, το βιβλίο «Αλήθεια και Μέθοδος», την ερμηνευτική, τον Jürgen Habermas και τον θάνατο (Heidelberg/SRF, 1984)

Ερώτηση (Koller): Ζήσατε όλη εκείνη την αναστάτωση, όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα αυτοκίνητα, όταν βυθίστηκε ο περήφανος Τιτανικός, όταν τα Zeppelin ανέβαιναν στον ουρανό. Μπορείτε να καταλάβετε τον σκεπτικισμό προς την τεχνολογική επανάσταση, που καθόρισε τον αιώνα μας, ενός μέρους της σημερινής γενιάς; Ή μήπως μόνο τα παιδιά της ευμάρειας είναι σε θέση να έχουν τέτοιους προβληματισμούς;

Gadamer: Όχι, η απομάκρυνση από τον φυσικό τρόπο ζωής, άρχισε πολύ νωρίς στη ζωή μου. Το ότι υπήρχε ένα τηλέφωνο. Μιλούσαν τότε οι άνθρωποι δυνατά στο τηλέφωνο, γιατί πίστευαν, πως μόνο έτσι μπορούν να ακουστούν στην άλλη πλευρά. Είναι μεγάλες οι αποξενώσεις. Από πολύ νωρίς έχω μια πρόσβαση…

Koller: Στην τεχνολογία;

Gadamer: Όχι, στην προβληματική πτυχή της τεχνολογίας. Το ότι δεν υπάρχει κάποιος μπροστά μου, όταν μιλώ στο τηλέφωνο.

Koller: Η τεχνολογία μπορεί να κάνει μόνο κάτι φυσικό. Δηλαδή να ακούσει τους νόμους της φύσης και να εφαρμόσει τεχνολογικά αυτή την γνώση. Και με τον τρόπο να αλλάξει τον κόσμο. Μπορούμε να πούμε, πως υπάρχει μια αντίφαση μεταξύ φύσης και τεχνολογίας;

Gadamer: Θα έλεγα πως δεν υπάρχει κάποια αντίφαση. Ήδη ο Αριστοτέλης είχε πει, πως η τεχνική γεμίζει τα κενά, τα οποία της άφησε η φύση. Αυτό πιστεύω παραμένει αληθινό και σωστό. Παρόλα αυτά, η νέα αυτή πλήρωση των κενών που άφησε η φύση, μπορεί να καταστεί μια αντί-φύση.

Koller: Κάπου εδώ όμως διαχωρίζονται οι τρόποι σκέψης. Τι βρίσκεται πίσω από το γεγονός, πως το τεχνικό καθίσταται ορισμένες φορές εχθρικό προς εμάς;

Gadamer: Δεν είναι μήπως το ότι, περιοριζόμαστε στην άμεση εξάσκηση της ελευθερίας μας, με το να αποδεχόμαστε την τεχνική. Όταν μπαίνω σε ένα τρένο, δεν εξαρτάται από μένα αν θα φτάσω.

Koller: Ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα. Το computer είναι ένα σύμβολο της σημερινής τεχνικής. Δεν ζηλεύετε μερικές φορές το computer για την καλή του μνήμη, που δεν ξεχνά τίποτα;

Gadamer: Όχι! Αυτή είναι η μεγάλη του αδυναμία.

Koller: Γιατί;

Gadamer: Η λήθη είναι η ρίζα κάθε παραγωγικότητας.

Koller: Της δημιουργικής δύναμης δηλαδή;

Gadamer: Μόνο όταν κάτι αποθηκεύεται κάπου, και δεν κατέχει πια τον άνθρωπο, μπορούν να του έρθουν νέες ιδέες. Λέω πως το computer είναι ένα θαυμάσιο όργανο, που διευκολύνει την εργασία, αλλά δε θα μάθει ποτέ να ξεχνά. Και αυτή είναι  η αδυναμία του.

Koller: Ο πατέρας σας ήταν επιστήμονας. Καθηγητής φαρμακευτικής χημείας. Εσείς πήρατε ένα δρόμο. Γίνατε φιλόσοφος, ή όπως έλεγε ο πατέρας σας, καθηγητής φλυαρίας. Ήταν μια νεανική διαμαρτυρία κατά του πατέρα σας;

Gadamer: Όχι. Ήταν απλώς μια μάταιη προσπάθεια από μέρους μου, να εκπληρώσω τις επιθυμίες του πατέρα μου, μέχρι που παραιτήθηκε από αυτές.

Koller: Δεν ακολουθήσατε όμως το δρόμο.

Gadamer: Ακριβώς. Προφανώς πήρα από τη πλευρά της μητέρας μου, την οποία δεν γνώρισα, πέθανε πολύ νέα, ένα εντελώς διαφορετικό γενετικό εξοπλισμό, που με εξόπλισε για το μουσικό, το στοχαστικό…

Koller: Προφανώς δεν ήταν εύκολο για σας. Γράφετε, πως έπρεπε να εξοικονομήσετε από τα χρήματα για το τραμ, και πηγαίνατε με τα πόδια στο σχολείο, για να αγοράσετε τα βιβλία του αγαπημένου σας ποιητή Stefan George. Δεν ήταν λοιπόν εύκολο να πάει κανείς στην φιλοσοφία και την τέχνη, σε ένα σπίτι όπου υπήρχαν ελάχιστα βιβλία. Ο πατέρας σας έλεγε, πως η φύση είναι το βιβλίο το οποίο πρέπει να σπουδάσει και να διαβάσει κανείς.

Gadamer: Σαφώς και δεν ήταν εύκολο. Οι αντιστάσεις όμως είναι που ξυπνούν τις δυνάμεις. Και όχι η απομάκρυνση των αντιστάσεων.

Koller: Το 1922 πήρατε το διδακτορικό σας στο Marburg. Και τότε κυκλοφόρησε η φήμη, πως στο Freiburg αναδύθηκε ένα νέο αστέρι στον ουρανό της φιλοσοφίας. Πήγατε εκεί, τον επισκεφτήκατε, μιλήσατε μαζί του, και αργότερα είπατε, πως συντάραξε ολόκληρη την σκέψη σας. Ο Martin Heidegger.

Gadamer: Δε θα έλεγα συντάραξε. Θα το διαφοροποιήσω λίγο. Θα έλεγα πως με επιβεβαίωσε σε αυτό που αναζητούσα στα σκοτεινά, και που μέχρι τότε, με τους θαυμάσιους καθηγητές φιλοσοφίας που είχα, δεν μου είχε δοθεί.

Koller: Και τι ήταν το νέο στη σκέψη του;

Gadamer: Ένα μεγάλο στοιχείο ιστορικής σκέψης. Μια σκέψη που γνωρίζει, πως οι έννοιες που χρησιμοποιούμε δεν είναι αυτονόητα εκεί, αλλά είναι απόκτημα της ιστορικής μας εμπειρίας.

Koller: Τώρα, ο στοχασμός του Heidegger και του Jaspers, χαρακτηρίστηκε με την ετικέτα «Υπαρξισμός». Καταδεικνύει αυτός ο χαρακτηρισμός κάτι από τα νέα πράγματα που έφερε στη συνείδηση η σκέψη του;

Gadamer: Φυσικά. Αυτός είναι ο κωδικός, που τότε σήμαινε την αποστροφή από την ακαδημαϊκή φιλοσοφία, του νεοκαντιανισμού. Γιατί όπως είναι γνωστό, ο όρος ύπαρξη (Existenz), προέρχεται από ένα Δανό συγγραφέα, τον Kierkegaard, που με αυτόν ασκούσε κριτική στον ιδεαλισμό του Hegel. Πως δηλαδή, ο απόλυτος αυτός καθηγητής στο Βερολίνο, ο Hegel, είχε ξεχάσει το υπάρχειν.

Koller: Μια προσωπική μοίρα σας συνόδευε τότε. Την εποχή εκείνη αρρωστήσατε βαριά, από πολιομυελίτιδα. Σας έδωσε μήπως και το γεγονός αυτό κάποια εγγύτητα για τη σκέψη του Heidegger; Και το νέο αυτό αίσθημα ύπαρξης;

Gadamer: Ήταν οπωσδήποτε η κατάληξη μιας εποχής της ζωής. Και σε καμία περίπτωση, δε θέλω να μειώσω τη σημασία της συνάντησης με τον Heidegger, όταν λέω πως ήταν μάλλον μια επιβεβαίωση, παρά ένα τράνταγμα. Ξαφνικά είχα την συνείδηση: ναι, αυτό θέλω να μπορώ να κάνω.  

Koller: Αλλά η αρρώστια, ο φόβος και ο θάνατος, ανήκουν στα αυτονόητα της ανθρώπινης ζωής. Γιατί η παραδοσιακή ακαδημαϊκή φιλοσοφία, ο νεοκαντιανισμός, δεν στοχάστηκε πάνω σε αυτά;

Gadamer: Ήταν η εποχή της φιλελεύθερης συνείδησης της προόδου. Τα πάντα κυριαρχούσε η θεώρηση, πως με την επιστήμη μπορούμε να τα ελέγχουμε όλα. Δεν μιλούσαν για τον θάνατο, δεν ήταν θέμα για την επιστήμη, καθώς είναι γνωστό, ότι δεν μπορεί να τον ελέγξει.

Koller: Και από εδώ προέρχεται η ρήση σας, πως το αυτονόητο, ο θάνατος, ο πόνος, ο φόβος, πως αυτό είναι το αινιγματικό, το οποίο πρέπει κανείς να στοχαστεί.

Gadamer: Θα έλεγα πως πρέπει να στοχαζόμαστε για οτιδήποτε είναι αυτονόητο. Γιατί κάθε τι αυτονόητο είναι πολύ πιο ακατανόητο απ’ όσο νομίζουμε.

Συνεχίζεται