Ο Φράνκενσταϊν της πολιτικής ορθότητας

Θεωρώ κρίσιμο σκαλοπάτι στην πορεία μου για την ωριμότητα το πέρασμά μου από τη ζώνη της βεβαιότητας στο λυκόφως της αβεβαιότητας. Δεν μπορώ να το τοποθετήσω χρονικά με ακρίβεια. Δεν έγινε σε μια μέρα, ούτε τη σημάδεψε ένα σημαντικό γεγονός, ιστορικό, κοινωνικό ή προσωπικό. Ευτυχώς δεν έζησα πολέμους, ούτε επαναστάσεις, η δε προσωπική μου ζωή μέχρι στιγμής τουλάχιστον δεν μου επεφύλαξε μεγάλες ανατροπές. Από γεγονότα άλλο τίποτε, όμως κανένα απ’ αυτά που σε σημαδεύουν για μια ολόκληρη ζωή. Η μεταμόρφωση ήταν το αποτέλεσμα της μακράς εσωτερικής διεργασίας που την οφείλω στη μοναχική και σιωπηλή δραστηριότητα της ανάγνωσης και της γραφής.

Συγχωρήστε μου τον τόνο της προσωπικής εξομολόγησης. Ομως προσπαθώ να εξηγήσω τις αλλεργικές αντιδράσεις που μου προκαλούν όσοι εξακολουθούν να οχυρώνονται πίσω από τις βεβαιότητές τους. Για λόγους οικονομίας θα τους κατέτασσα σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν «οι προσκυνητές του μαυσωλείου του Λένιν». Κρίνουν τον κόσμο του 21ου αιώνα με τα εργαλεία που κατασκεύασε ο 19ος. Φυσιολάτρες της νεωτερικότητας ψάχνουν τους «κολασμένους» για να καλύψουν το στερητικό σύνδρομο του γνήσιου προλεταριάτου. Γι’ αυτούς η Ιστορία δεν είναι ζήτημα ανθρώπων.

Είναι ζήτημα αρχών. Το δικό μας ΚΚΕ, η κυνική εκδοχή του, ο ΣΥΡΙΖΑ, η αριστερά του Μελανσόν στη Γαλλία, αλλά και όσοι έχουν αναγάγει την οικολογία από πραγματικό πρόβλημα σε θεολογικό. Βρίσκουν τους «κολασμένους» τους στους Παλαιστίνιους, στους μετανάστες ή στα δάση του Αμαζονίου. Η δεύτερη κατηγορία έχει να κάνει με τη μετανεωτερικότητα. Είναι οι λεγόμενοι «φιλελεύθεροι δικαιωματιστές». Αυτοί έχουν αντικαταστήσει την επαγγελία της «αταξικής» κοινωνίας με την «πολυπολιτισμική» κοινωνία. Εχοντας φτιάξει ένα περίγραμμα του κοινωνικού οικοδομήματος, οργανώνουν την πολιορκητική πολιτική τους. Η ελληνική κοινωνία, για παράδειγμα, είναι «φυλετική», «σεξιστική», «ομοφοβική» και ανενδοίαστα «κρεοφαγική». Τα προβλήματά της οφείλονται σε όλ’ αυτά τα αυτοάνοσα νοσήματα. Θα λυθούν μόνον αν όλοι απελευθερώσουν τον καταπιεσμένο ομοφυλόφιλο που κρύβουν μέσα τους κι αν απαλλαγούν από τη σκουριά του φυλετισμού και δεχθούν ότι όχι μόνον οφείλουν να συμβιώσουν με τους μουσουλμάνους μετανάστες, αλλά πρέπει να αποδεχθούν και τους όρους της ζωής που εκείνοι θέλουν να επιβάλουν. Ασχέτως αν αυτοί ομνύουν στη σαρία κι αν πιστεύουν ότι τους ομοφυλόφιλους πρέπει να τους λιθοβολείς. Αυτό θα πει διάλογος πολιτισμών.

Υπάρχουν πολλά κοινά ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο ομάδες. Το πρώτο είναι οι βεβαιότητές τους. Και οι «φιλελεύθεροι δικαιωματιστές» και οι «προσκυνητές του μαυσωλείου του Λένιν» πιστεύουν στην «ορθή πολιτική» τους. Το δεύτερο είναι η πίστη τους ότι μπορούν να κάνουν καλύτερο τον κόσμο μας, να διορθώσουν τις κακοτεχνίες του και να αποκαταστήσουν τις αδικίες του. Μάλλον δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί από τους σημερινούς «φιλελεύθερους» στα νιάτα τους προσκυνούσαν το «μαυσωλείο του Λένιν». Εκεί διδάχθηκαν την πολιτική αξία της βεβαιότητας και την πίστη στην πρόοδο. Την πίστη ότι ο κόσμος είναι εκ φύσεως «προοδευτικός» και ότι κάθε πρόοδος του προσθέτει ακόμη ένα θετικό πρόσημο. Βέβαια, όπως είχε γράψει ο Μισέλ Ονφρέ, αν σου πει ο γιατρός ότι «ο καρκίνος σου προοδεύει», γίνεσαι αυτομάτως εχθρός της προόδου. Ο εστί μεθερμηνευόμενον: «η πρόοδος δεν είναι πανάκεια», όπως θέλει να μας την παρουσιάσει η «Ενιαία Σκέψη». Ως «ενιαία» ορίζεται η ταύτιση ιδεών που μπορεί να έχουν διαφορετική ή ακόμη και αντιτιθέμενη αφετηρία, όμως συναντώνται στο ίδιο σημείο. Κοινό τους χαρακτηριστικό, η βεβαιότητα της έκφρασης.

Κάπως γερασμένοι, πλην όμως θαλεροί. Ζαν-Πολ Σαρτρ - Σιμόν ντε Μποβουάρ, το ζεύγος που οργάνωσε τη σύγχρονη πολιτική ορθότητα. (Φωτ. ASSOCIATED PRESS

Ξεκίνησα σε αυτοβιογραφικό τόνο και θα κλείσω με τον ίδιο τρόπο. Οταν πήγα στο Παρίσι για τις σπουδές μου, το ζεύγος Σαρτρ – Μποβουάρ έφτιαχνε τη «βροχή και την καλοκαιρία» – για να χρησιμοποιήσω μια γαλλική έκφραση. Ονειρευόταν ο «Ποπόλ» τους ορυζώνες του Μάο; Η στοιχειώδης ευπρέπεια επέβαλλε σεβασμό στους χειρισμούς του Μεγάλου Τιμονιέρη. Η Liberation ξεκίνησε ως μαοϊκό έντυπο. Οργάνωνε όργια για να απελευθερώσει την ομοφυλοφιλία της η Σιμόνη; Η στοιχειώδης ευπρέπεια επέβαλλε να ζητήσεις από τη σύντροφό σου τη συμμετοχή σε κάποιο όργιο. Το ζεύγος είχε επιρροή, και τότε δεν υποψιαζόμουν, εννοείται, πως στο τραπέζι του Deux Magots, όπου συνήθιζε να γράφει ο διανοητής, προετοιμαζόταν το μέλλον της διανόησης στον δυτικό κόσμο. Εννοώ τη σύμπραξη της πιο αποστεωμένης προσήλωσης στις αρχές του μαρξισμού με τις ορμές των δικαιωματιστών. Το σημερινό δόγμα της πολιτικής ορθότητας ή, άλλως, της ενιαίας σκέψης.

Το δικό μας 1984 δεν είναι ένα ολοκληρωτικό καθεστώς έτσι όπως το συνέλαβε η μεγαλοφυΐα του Οργουελ με την εμπειρία των ολοκληρωτισμών του Μεσοπολέμου. Ζούμε σε δημοκρατίες που μας διασφαλίζουν την ελεύθερη έκφραση των ιδεών. Το ερώτημα είναι πώς διαμορφώνεται αυτή η ελευθερία την οποία όλοι θέλουμε να υπερασπιστούμε. Με βεβαιότητες ή με το δικαίωμα στην αβεβαιότητα; Προσωπικά έχω να πω ότι το δικαίωμα στην αβεβαιότητα μου το έδωσαν οι λεγόμενοι κλασικοί που η παιδεία μας τείνει να απαξιώσει. Κι αν θεωρούμε ότι μπορούμε να φτιάξουμε έναν άνθρωπο πέρα από τα όρια του Θουκυδίδη ή του Ευριπίδη, ας αναρωτηθούμε μήπως ο άνθρωπος αυτός δεν είναι «άνθρωπος» αλλά ένα ενεργούμενο ιδεών σαν αυτό που κατασκεύασε ο Σαρτρ. Ο Φράνκενσταϊν της ενιαίας σκέψης και της πολιτικής ορθότητας.

Τάκης Θεοδωρόπουλος

Καθημερινή