Το αυτονόητο είναι το αινιγματικό β

 Συνέχεια από: Kυριακή 2 Μαίου 2021

Το αυτονόητο είναι το αινιγματικό β

Πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=I-5_I8Z6PmA&t=800s

Koller: Στο κύριο έργο σας, «Αλήθεια και Μέθοδος» έχετε γράψει, πως το σημαντικό δεν είναι αυτό που θα έπρεπε να κάνουμε, αλλά αυτό που μας συμβαίνει. Δηλαδή, δεν δώσατε προσοχή στην ηθική, αλλά στο πεπρωμένο, και ίσως και σε αυτόν που έχει το πεπρωμένο στο χέρι. Έχουν λοιπόν οι φιλόσοφοι ένα Θεό;

Gadamer: Ο Θεός των φιλοσόφων είναι μια μορφή που έχει συκοφαντηθεί πολύ άσχημα, όπως ξέρετε. Ως σκεπτόμενοι, έχουμε την συνείδηση, πως ούτε καλέσαμε εμείς τους εαυτούς μας στην ύπαρξη, ούτε μπορούμε να καθορίσουμε ουσιαστικά τα νήματα του πεπρωμένου που μας κατευθύνουν μέσα στην ύπαρξη. Αυτό μπορούμε να το εκφράσουμε με ένα εντελώς κοσμικό τρόπο, μπορούμε να μιλήσουμε για τις επιδράσεις των γονιδίων και του περιβάλλοντος. Παρόλα αυτά, μέσα σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη βρίσκεται η εμπειρία, μιας σκέψης η οποία δεν είναι δυνατόν να ολοκληρωθεί. Πως δηλαδή το τέλος αυτής της προσωπικής αλήθειας είναι ουσιαστικά αδιανόητο. Και όμως γνωρίζουμε για τον θάνατο. 

Koller: Δηλαδή αυτό που μας υπερβαίνει, αυτό που μας ξεπερνά, και που μπορεί πισώπλατα να μας επιτεθεί, αυτό που οι φιλόσοφοι ονομάζουν υπερβατικότητα δηλαδή, θεωρείτε πως ανήκει στην ερμηνεία της ύπαρξης.

Gadamer: Ναι. Και θα έλεγα πως ο φόβος δεν είναι αποφασιστικής σημασίας, ούτε και ο θάνατος, αλλά μάλλον το πέρασμα του χρόνου, που περνά ανεπιστρεπτί.

Koller: Αυτό θα σήμαινε πως δε θα έπρεπε να παραμερίσουμε τα ερωτήματα αυτά ή να τα εγκαταλείψουμε μόνο σε ορισμένους τομείς, στην φιλοσοφία, ή την τέχνη ή την θρησκεία, καθώς ανήκουν σε κάθε ανθρώπινη ζωή;

Gadamer: Βεβαίως. Ο Αριστοτέλης λέει, μου αρέσει πολύ να παραθέτω τον Αριστοτέλη, πως ακόμα και ένας Θεός, δεν μπορεί να καταστήσει μη συμβεβηκός αυτό που έχει συμβεί.

Koller: Κάποτε αναφέρατε πως αυτό είναι ιδιαίτερα ορατό σε τρεις μορφές, περιπτώσεις: το παιδί, ο ετοιμοθάνατος και οι ερωτευμένοι. Αυτοί βρίσκονται πιο κοντά απ’ όλους στην εμπειρία αυτή.

Gadamer: Είπα εγώ κάποτε τέτοια σοφά πράγματα (γελάει);

Koller: Ας πάμε όμως πίσω στην από εδώ πλευρά. Το 1933, ο Heidegger είχε υπερασπιστεί σε μια ομιλία του τον εθνικοσοσιαλισμό. Ήταν συνταρακτικό για πολλούς.

Gadamer: Και για μένα ήταν συνταρακτικό.

Koller: Είναι οι φιλόσοφοι ακατάλληλοι για την πολιτική;

Gadamer: Αυτό ήταν, πως να το πω, πυροβολισμός στα φύλλα, για να το πούμε στη γλώσσα των κυνηγών. Κανείς δεν λέει με άνεση πως είναι για κάτι εντελώς ακατάλληλος. Και γι’ αυτό διστάζω να το πω αυτό. Πρέπει όμως να παραδεχτώ, πως εδώ είναι διάφορες δυνάμεις επί τω έργω. Όταν κάποιος φιλοσοφεί, που σημαίνει πως σε όλη του τη ζωή ρωτά τις τελευταίες αναπάντητες (ή χωρίς απάντηση) ερωτήσεις, ή όταν κάποιος προσπαθεί να καταλάβει πράγματα που αντιμετωπίζονται μόνο με την πράξη. Αυτά τα δυο είναι οπωσδήποτε δυο πλευρές του ανθρώπου. Δε θα έλεγα πως η φιλοσοφία είναι μια ιδιαίτερη επινόηση πολύ ιδιαίτερων ανθρώπων, αλλά αυτό που ονομάζουμε φιλόσοφο (και δείχνει τον εαυτό του), ελπίζω να το αντιλαμβάνεστε με τα προσήκοντα εισαγωγικά, θέλω να πω, κάποιος που καταπιάνεται με την φιλοσοφία επαγγελματικά, το κάνει λίγο καλύτερα από τους άλλους ανθρώπους.

Koller: Αυτό τον στοχασμό εννοείτε;

Gadamer: Ναι. Δεν υπάρχει κανείς που να μην καταπιάνεται με τέτοια ερωτήματα: γιατί να υπάρχει ένα τέλος; Ή πότε άρχισε το όλο πράγμα;

Koller: Υπάρχει όμως εξ αρχής μια δυσκολία στην φιλοσοφική σκέψη. Λέτε για παράδειγμα: κάθε ερώτηση έχει διάφορες απαντήσεις, πρέπει να το λάβει υπόψιν κανείς αυτό. Ή, σε κάθε αντιπαράθεση, πρέπει να υπολογίζει κανείς πως ο αντίπαλος μπορεί να έχει δίκαιο. Σε ένα πολιτικό δεν επιτρέπεται να πει κάτι τέτοιο, ακόμα και αν το σκέφτεται.

Gadamer: Δεν του επιτρέπεται να το πει, αλλά πρέπει να το σκέφτεται έτσι.

Koller: Δεν νομίζετε, πως με μια τέτοια στάση, είναι σχεδόν αδύνατο να ασκηθεί η πολιτική, που πρέπει να δίνει πρακτικές απαντήσεις;

Gadamer: Δεν είναι καθόλου μη πρακτικό να σκέφτεται κανείς πως και ο άλλος έχει λογική.

Koller: Την εποχή του εθνικοσοσιαλισμού είχατε μια θέση καθηγητή στη Λειψία, αλλά δεν σας επιτρεπόταν να εργαστείτε, γιατί σας θεωρούσαν ύποπτο και αναξιόπιστο. Δεν σας απασχόλησε που δεν είχατε κάποια εξουσία, έστω στην καθημερινότητα, την εξουσίας ενός φιλοσόφου που στοχάζεται;

Gadamer: Όχι. Πρέπει να πω δεν με απασχόλησε με τον τρόπο αυτό. Και πρέπει να πω και το εξής: η μεγάλη περίοδος αναμονής άλλαξε τα πράγματα. Παλιά ήταν μια αποτυχία στον χώρο αυτό (των πανεπιστημίων) κάτι το καταθλιπτικό. Ξαφνικά ήταν κάτι το αξιοσέβαστο.

Koller: Μετά το 1945 έπρεπε πολύ γρήγορα να αναλάβετε διοικητικές θέσεις. Στην αρχή την κοσμητεία και κατόπιν την πρυτανεία του Πανεπιστημίου της Λειψίας. Έπρεπε να συνεννοηθείτε με τους Γερμανούς κομμουνιστές που ανέλαβαν την εξουσία, και πάνω απ’ όλα με τις δυνάμεις κατοχής. Ποιες ήταν οι εμπειρίες σας με την εξουσία την περίοδο εκείνη;

Gadamer: Χαιρόμουν αφάνταστα με το πολιτικό παιχνίδι. Εύρισκα απίστευτα ενδιαφέρον το πόσο δίκαιο είχε ο Μακιαβέλλι. Δηλαδή, όταν δυο εχθροί μου εχθρεύονται ο ένας τον άλλο, ο ένας είναι πιθανός μου φίλος. Είναι ένας από τους μεγάλους αλγεβρικούς κανόνες που ανέπτυξε ο Μακιαβέλλι. Τα παιχνίδια αυτά τα έπαιξα με μεγάλη απόλαυση. Με σκοπό όμως να επιτύχω αυτά που μου ήταν σημαντικά. Ήθελα να διασώσω στην τρικυμία των καιρών το γνωστικό επίπεδο ενός μεγάλου γερμανικού πανεπιστημίου.  

Koller: Η εξουσία όμως είναι επικίνδυνη. Υπάρχει κάποιο μέσο, ώστε να μην μολυνθεί κανείς από το μακιαβελλικό αυτό παιχνίδι;

Gadamer: Ήμουν πολύ καλά προστατευμένος από την έλλειψη οποιοσδήποτε εξουσίας ως πρύτανης στην κομμουνιστική Γερμανία και σε μια περιοχή κατεχόμενη από τους Σοβιετικούς. Ψευδαισθήσεις εξουσίας δεν μπορούσες να έχεις εκεί.

Συνεχίζεται