Η ΣΟΦΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ (14)

  Συνεχίζεται απο : Παρασκευή 28 Μαίου 2021

Η ΚΕΝΩΣΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ Ο ΑΓΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΛΗΣ.

Η δεύτερη μετα-πατερική σύνθεση, μετά τού Φλωρόφσκυ.

ΠΕΡΙ ΠΡΟ-ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ.

Θεός-κόσμος: τα μονοπάτια του σοφιολογικού προβλήματος.

Η ΣΟΦΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ

ΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΡΙΑΔΑ. 

Η Φύση και η διαφάνειά της στο θείο υποκείμενο

Η ΤΑΥΤΙΣΗ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΣΟΦΙΑ.

Η στροφή της εξορίας: το δοκίμιο υπόσταση και υποστασιακότης. 

          Μέχρι στιγμής είδαμε πώς συγχώνευσε ο Μπουλγκάκοφ, το βιβλικό δεδομένο και τις προηγούμενες σοφιολογίες (του Φλωρένσκι καί του Σολόβιεφ), με την ιδεαλιστική κατηγορία του Απολύτου σαν πνεύματος, χάρη στην οποία συγχώνευση κατόρθωσε να φανερώσει την δυναμική σχέση υποστάσεως και φύσεως. Αυτό όμως που πρέπει να εκφράσουμε τώρα, ίσως καλύτερα, είναι το επόμενο πέρασμα που πραγματοποίησε ο Θεολόγος του Αγίου Σέργιου, δηλαδή την ταυτότητα της ουσίας με την Σοφία καθότι αποκεκαλυμένη. Θα παρακολουθήσουμε αυτή την εξέλιξη τής σοφιολογικής του σκέψης, αναλύοντας το πέρασμα από μία εννοιολόγηση τής σοφίας σαν υποστάσεως, που ίσχυε ακόμη μέχρι το 1917, στην κατηγορία τής υποστασιακότητος, που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά στο δοκίμιο ακριβώς "ipostas" ή "ipostasnost", του 1919, για να εκφράσει την ιδιαίτερη θέση τής σοφίας στην ενδοθεϊκή ζωή και κατά συνέπεια και στην κτιστή ζωή. 

          Η σοφία λοιπόν θεωρείται σαν ένα ζωντανό όν, αντικείμενο τής θεϊκής αγάπης, που αγαπά με την σειρά του τον Θεό. Διαθέτει μία προσωπικότητα και επομένως μία υπόσταση, αλλά παρότι είναι Θεία, δεν μετέχει της ενδοτριαδικής ζωής, δεν είναι Θεός. Δεν είναι επομένως του ιδίου επιπέδου με τις τρείς Θείες υποστάσεις, αλλά είναι μία ειδική υπόσταση [ο άσσος στο μανίκι, που μας λύνει τα λογικά αδιέξοδα ενός Θεού Μονάδος εν Τριάδι], μίας άλλης τάξεως, ένα είδος τέταρτης υποστάσεως. [Στο νέο-ρωσικό σύστημα του Γιανναρά και του Ζηζιούλα είναι η Ελευθερία αυτή η τέταρτη υπόσταση]. Καθότι αγάπη τής Αγάπης και αγάπη προς την Αγάπη, η Σοφία έχει μία προσωπικότητα και μία όψη, έναν χαρακτήρα, είναι ένα υποκείμενο, ΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΟ, ή διαφορετικά, στην θεολογική γλώσσα, μία υπόσταση. Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον Θεό και την Σοφία είναι η αιωνιότης στην οποία μετέχει η τελευταία, χωρίς να την κατέχει κατ'ουσίαν. Η Σοφία δεν είναι η αιωνιότης, από την στιγμή που αυτή ανήκει μόνον στον Θεό σαν συνώνυμο της απολυτότητός του, τής καθ'αυτής του αυτάρκειας [ας θυμηθούμε πώς η αιωνιότης υπάρχει του Θεού ένεκεν, όπως και το Μηδέν της Δημιουργίας ένεκεν. Δεν έχουν σχέση με τον Θεό και την Θεολογία, αλλά με την Φιλοσοφία. Το άπειρο π.χ. είναι ο Θεός του Πλωτίνου]. Η σοφία είναι σαν ένα τρίτο στοιχείο που βρίσκεται ανάμεσα στον κόσμο και την Τριάδα, ένα αληθινό προσωπικό όν ανεξάρτητο και καθ'αυτό υφιστάμενο. Ταυτισμένο μερικές φορές με μία Θεά, μερικές άλλες με το "αιώνιο θήλυ" [Μία αλχημιστική εμπειρία, αρχετυπική, της Ροδαυγής]. Είναι το πλατωνικό "μεταξύ"! 

          Αυτό το ιδιαίτερο πρόσωπο περιγράφεται ως εξής από τον Μπουλγκάκοφ. "Η τέταρτη υπόσταση, δεχόμενη εις εαυτή και καθ'αυτή την αποκάλυψη των Θείων μυστηρίων, μεταφέρει για τον εαυτό της και μέσω αυτής τήν διάκριση, την τάξη και την εσωτερική διαδοχή και συνέχεια στην ζωή της Θείας Τριάδος. Δέχεται την μοναδική θεότητα εξ'ολοκλήρου, καθότι τρισυπόστατη, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. [Κάτι σαν υπέρ-παναγία, μία προτύπωση της Θεοτόκου, το Άμωμον της Θεοτόκου της Λατινικής λογικοφανείας]. Είναι το δημιούργημα του, είναι η "κόρη του Θεού", καθότι γνωρίζει τον Θείο Λόγο και γνωρίζεται από Αυτόν, [η Θεά Αθηνά η ίδια], είναι η Νύμφη του Υιού (Άσμα Ασμάτων), [μόνο που εδώ γίνεται αναφορά στην ψυχή και όπως φαίνεται στήνεται μία πρωτότυπη αθανασία της ψυχής]. Η νύμφη του Αμνού (αποκάλυψη), καθότι δέχεται την διάχυση των δώρων του πνεύματος, είναι η Εκκλησία". 

          Η Θέση που υποστηρίχθηκε στο κείμενο "το φώς χωρίς Δύση" αμφισβητήθηκε πολύ έντονα στο εσωτερικό της Ορθοδόξου Εκκλησίας και έγινε αιτία για το ξεκίνημα μίας σφοδρής πολεμικής η οποία συγκεντρώθηκε στην έκφραση "τέταρτη υπόσταση", που χρησιμοποιεί δύο φορές ο Μπουλγκάκοφ στο γραπτό του 1917. Η πρώτη κριτική δημοσιεύεται το 1924, με ένα άρθρο του Μητροπολίτου Antoniy, στο οποίο ο Μπουλγκάκοφ απάντησε ακριβώς με το κείμενο στο οποίο αναφερθήκαμε "υπόσταση και υποστασιακότης". Σ' αυτή την μελέτη λοιπόν ο Μπουλγκάκοφ αμυνόμενος, αρνείται κατηγορηματικά πώς η Σοφία είναι ένα πρόσωπο και δηλώνει πώς είναι μόνον μία υποστασιακότης, μία τάση και μία ικανότης να γίνει πρόσωπο. Η θέση της στο εσωτερικό του Θείου όντος δεν είναι στο επίπεδο της υποστάσεως, αλλά σε ένα πιο θεμελιώδες επίπεδο, εκείνο της "αποκεκαλυμένης ουσίας" [Όταν ελέγχεται ο υπερήφανος γίνεται χειρότερος]. Προσπαθεί να ταυτίσει την σοφία του με τις άκτιστες ενέργειες του Παλαμά. Του επιπέδου που υπάρχει κάτω από τις υποστάσεις και στο οποίο αυτές ζούν και διαθέτουν αυτογνωσία. «Στην κυριαρχία του πνεύματος, με την υπόσταση και την Φύση, διαγράφεται μία δυνατότης για την Σοφία. Η υποστασιακότης. Πρόκειται για την τάση προς υποστασιοποίηση, με την έννοια ότι ανήκει σε μίαν υπόταση, είναι η αποκάλυψη της και δωρίζεται σ'αυτή. Είναι μία ειδική υποστατική συνθήκη, όχι καθεαυτή, αλλά για άλλο, μία υποστατικοποίηση μέσω της δωρεάς του εαυτού. Είναι η δύναμη της Αγάπης, μίας παθητικής αγάπης, θηλυκής, που δίνεται στον άλλο και τον δέχεται στην αγάπη, αλλά χωρίς την ικανότητα να γίνει ένα ενεργό υποστατικό κέντρο. Είναι αυτό που οι μυστικοί ονομάζουν το "Αιώνιο Θήλυ"». [Τι σχέση έχουν αυτά με τις άκτιστες ενέργειες του Γρηγορίου Παλαμά δεν προκύπτει εύκολα. Οι άκτιστες ενέργειες προσφέρονται μάλλον διά πάσαν χρήσιν και…] 

          Δεν φτάσαμε ακόμη λοιπόν σε μία συστηματική οργάνωση του προβλήματος, αλλά η αλλαγή προοπτικής είναι σημαντική και γίνεται αιτία μίας βαθειάς αλλαγής στην σύλληψη της ενυπάρχουσας Τριάδος, από την στιγμή που η Σοφία δεν παρουσιάζεται πλέον σαν μία αυτόνομη αρχή, που τείνει να διαφοροποιηθεί σαν κάτι τρίτο ανάμεσα στον κόσμο και τον Θεό (αληθινό ΜΕΤΑΞΥ καθώς δεν είναι ούτε Θείο, ούτε κοσμικό), αλλά σαν η ζωή η ίδια του Θεού αποκαλυμμένη στο εσωτερικό της Τριάδος και στο εξωτερικό, στην κτίση. [Είναι κάτι σαν υπερσυνείδηση του Θεού. Ο Θεός συνειδητοποιεί τι κάνει και τι θα κάνει]. Έτσι στον Θεό δεν παρουσιάζεται πλέον μία "άλλη" αρχή, αλλά μία διάσταση που είναι ολοκληρωτικώς συγχωνευμένη με το παραδοσιακό δεδομένο της Μονάδος εν Τριάδι. Αυτή η συγχώνευση υπογραμμίζεται ακόμη περισσότερο με την διαβεβαίωση ότι η υπόσταση Σοφία/Φύση είναι εντελώς "διαφανής" δηλαδή, ότι δεν υπάρχει καμία αιτία που θα μας αναγκάσει να πούμε πώς η Σοφία είναι μία αρχή που δεν είναι ταυτόσημη με τον Θεό. [Έτσι αποκτά και ο Τριαδικός Θεός ταυτότητα ότι είναι Χριστιανός Ορθόδοξος]. 

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.