Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΚΟΔΟΞΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ(1)

ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

Σύμφωνα με τον αιρετικό κ. Ζηζιούλα η θεμελιώδης αρχή τής κλασσικής οντολογίας ήταν η προσήλωσή της στην οντολογική προτεραιότητα της ενότητος, της αφαιρετικής καθολικότητας, έναντι της πολλαπλότητας, η οποία οδηγούσε σε μία μονιστική άποψη της πραγματικότητος. [ Είναι γιά τήν ακρίβεια η πλάνη τού Αυγουστίνου]

Έτσι η ετερότητα, η συγκεκριμένη ύπαρξη, η υπόσταση ώς υπαρκτικό γεγονός δέν ήταν οντολογικά απόλυτη αλλά μάλλον έβρισκε την αυθεντικότητά της στην ενότητα του κόσμου ή της φύσεως, η οποία κατανοούνταν ώς το «αληθινώς είναι». ΘΕΟΛΟΓΙΑ 1/2009 ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΑΜΠΑΤΖΙΔΗΣ.

Ας δούμε με την μεγαλύτερη δυνατή συντομία την ιστορία αυτής τής θέσεως. Είναι κοινή γνώμη λοιπόν ανάμεσα στους φιλοσόφους και στους ιστορικούς της φιλοσοφίας πώς ο Πλάτων, μαζί με τον Παρμενίδη υπήρξαν οι θεμελιωτές τής οντολογίας (ή της μεταφυσικής με αυτή την έννοια). Η αναγνώριση αυτή αφορά την έννοια, διότι ο όρος εμφανίστηκε αργά στη δύση απο τους Καρτεσιανούς.

Αυτή η θέση μπορεί να γίνει κατανοητή με δύο διαφορετικούς τρόπους: Έναν αδύναμο, τον άλλον δυνατό. Εάν η λέξη Είναι δείχνει σαν αντικείμενο τής φιλοσοφίας το σύνολο του υπαρκτού, δέν έχει και τόσο μεγάλη σημασία για την οντολογία, παρότι είναι απαραίτητο στην φιλοσοφία καθεαυτή. Το δυνατό της νόημα όμως δείχνει πώς η οντολογία ξεχωρίζει ένα δικό της αντικείμενο, δηλ. το Είναι, η κατανόηση του οποίου είναι δομικά διαφορετική απο την κατανόηση του συνόλου τής πραγματικότητος. Ακόμη και αυτός ο ορισμός όμως οδηγεί σε δύο διαφορετικές αναγνώσεις.
Πρώτα απ’όλα μπορούμε να κατανοήσουμε το Είναι με τον τρόπο που το ορίζει ο Αριστοτέλης στην αρχή του IV βιβλίου τής μεταφυσικής. Σάν «το όν σαν όν». Με αυτή την έννοια το Είναι δέν είναι κάτι διαφορετικό απ' τα όντα τα οποία συγκροτούν την πραγματικότητα, αλλά αντιπροσωπεύει το πλαίσιο των γενικών δομών και των ιδιοτήτων που ανήκουν στο Είναι καθεαυτό.

Κατα δεύτερο λόγο μπορούμε να μιλήσουμε με τρόπο δυνατό με την δυνατή του έννοια προυποθέτοντας δηλ. την ύπαρξη κάποιου Είναι καθεαυτό, δηλ. ένα όν το οποίο είναι ουσιωδώς Είναι και για αυτό διαφορετικό από τα όντα τα οποία είναι οι γενικές του στιγμές. Αυτή η οντολογία βασίζεται σε δύο ερωτήματα. Ποιό είναι εκείνο το αντικείμενο για το οποίο μπορούμε να πούμε ότι είναι κατ’εξοχήν το όν; Ποιά είναι η σχέση του με τα όντα κατωτέρων βαθμίδων;

Αυτή η οντολογία ονομάζεται σήμερα οντοθεολογία και σκιαγραφείται στη λεγόμενη μεταφυσική της ΕΞΟΔΟΥ και η οποία αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια του μεσαιωνικού σχολαστικισμού. Η οντοθεολογία φανερώνει το γεγονός πώς ο Θεός είναι το Είναι, όπως ακριβώς ερμηνεύεται η απάντηση του Θεού στην ΕΞΟΔΟ, Ego sum qui sum (Η Ουσία μου είναι ακριβώς το Είναι). Το κείμενο που παίζει πρωταρχικό ρόλο στην σχολαστική είναι το De ente et essentia, ΤΟ ΟΝ ΚΑΙ Η ΟΥΣΙΑ, του Ακινάτη, όπου συστήνεται μια διαφορά ανάμεσα στα δημιουργήματα και στον δημιουργό η οποία βασίζεται στη σκέψη: τα κτίσματα έχουν το είναι (απο τον θεό) ενώ ο Θεός είναι το Είναι, το οποίο συμπίπτει με την ουσία του.

Πού και πότε γεννιέται η οντολογία σαν οντοθεολογία;

Η Χαιντεγκεριανή βίβλος δέν έχει καμμία αμφιβολία πώς κατάγεται απο την Ελληνική σκέψη. Κανείς ιστορικός όμως δέν βρήκε μέχρι σήμερα μια ξεκάθαρη επιβεβαίωση. Κανένα μεταφυσικό αρχαιοελληνικό σύστημα δέν ταυτίζει ξεκάθαρα τον Θεό ή τις πρώτες αρχές με το Είναι: Ούτε ο Πλάτων, για τον οποίο οι Θεοί δέν διαθέτουν αυτή την ιδιότητα και η πρώτη αρχή θα μπορούσε να ταυτιστεί μόνον με το αγαθό επέκεινα της ουσίας ή με το Ένα, ούτε ο Αριστοτέλης (για τον οποίο ο Θεός είναι ένα όν, το κινητό ακίνητο, και σκέψη της σκέψης, αλλά ποτέ Είναι). Ούτε ο νεοπλατωνισμός, για τον οποίο η πρώτη Αρχή είναι μια άρρητη καταγωγή ανώτερη του Είναι, και επομένως αντικείμενο της αποφατικής Θεολογίας.

Παρόλα αυτά πολλοί ερευνητές επιμένουν στην έννοια του Πλάτωνος, το όντως όν. Αυτή την έννοια χρησιμοποιεί ο Πλάτων για να αναδείξη τον ιδεατό κόσμο. Μεταφράζεται απο όλους σαν αληθινό ον. Δηλ. σαν αυτό που είναι το όν με μια έννοια πλήρη. Ο Πλάτων δηλ. διέκρινε ανάμεσα στα αισθητά πράγματα και τις ιδέες, μια διαφορά ουσίας, λόγω της οποίας τα πρώτα είναι λιγότερο όντα απο τα δεύτερα. Το όν λοιπόν έχει αναβαθμούς και ο ανώτερος είναι η ιδέα. Έτσι η θεωρία των ιδεών καταλήγει στην ιστορία της φιλοσοφίας σαν να είναι η οντολογία του Πλάτωνος.

Ο Χάιντεγκερ ερμηνεύει στο σημείο αυτό τον Πλάτωνα με απόλυτη βεβαιότητα. Η ιδέα σαν αληθινό ον καθώς είναι ακίνητη και αιωνίως παρούσα αποτελεί την απάντηση του Πλάτωνος στην ερώτηση: Τί πράγμα είναι το όν; Καταλήγοντας να μειώσει το Είναι σε εκείνο τον ιδιαίτερο τύπο όντος που είναι η ιδέα και να μεταμορφώσει την ουσία της αλήθειας από φανέρωση σε αναλογία.

Ο Χάιντεγκερ ερμηνεύει τον Ακινάτη στη θέση του Πλάτωνος. Αυτή η παρερμηνεία βρίσκεται σε όλο το θεολογικό σύστημα του Ζηζιούλα και θα το δούμε σιγά σιγά ξεκάθαρα.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος