Συνέχεια απο : Τετάρτη 23 Ιουνίου 2021
ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΗΣΟΥ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ
του Raniero Cantalamessa
Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και Βασίλειο του Θεού.
Δεν υπήρξε όμως, τόσο στο επίπεδο των ιστορικών και πολιτικών σχέσεων, όσο στο εσχατολογικό, που επήλθε και επαληθεύθηκε το πιο επικίνδυνο ρήγμα με το μοντέλο των προηγούμενων αιώνων. Για να το δούμε καθαρά θα πάρουμε με συντομία την λατινική γραμμή της Πατριστικής σκέψης, την οποία αφήσαμε μέχρι τώρα απέξω: πρακτικά τον Τερτυλλιανό.
Στον Τερτυλλιανό βρίσκουμε δύο σειρές κειμένων χρήσιμων, για να κρίνουμε την στάση του προς την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Στον απολογητικό του, τα κεφάλαια 28-38, είναι τα πλέον ουσιώδη. Εδώ βρίσκουμε μία θετική στάση απέναντι στο κράτος, γεμάτη προσδοκία.
Μία άλλη σειρά αποτελείται από τα κείμενα στα οποία ο Τερτυλλιανός φαίνεται να δηλώνει μία ασυμβατότητα, απόλυτη μάλιστα, ανάμεσα στην Εκκλησία και το κράτος των Ρωμαίων, μία απόλυτη ασυμβατότητα, όπως ακριβώς την εξέφρασε και ανάμεσα στην δογματική αποδοχή του Χριστιανισμού και την αποδοχή της Εθνικής φιλοσοφίας. «Τι κοινό μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στον Χριστιανό και τον Φιλόσοφο, ανάμεσα στον μαθητή της Ελλάδος και τον μαθητή του Ουρανού;» [Δεν κατόρθωσε να καταλάβει ότι ο Έλληνας φιλόσοφος εξόπλισε τον Χριστιανισμό με την Διάκριση. Ιδιαιτέρως χρήσιμη και στην διάκριση των πνευμάτων. Και πραγματικά λόγω της ελλείψεως αυτής έπεσε θύμα της Ανατολικής Γνωστικής πνευματικότητος της εποχής του και ασπάστηκε την αίρεση. Ακόμη μέχρι σήμερα δεν είναι κατανοητό].
Επειδή όμως αυτά τα κείμενα δεν είναι καλά τακτοποιημένα χρονολογικά, ούτε ανήκουν αποκλειστικά στην περίοδο του Μοντανισμού, πρέπει να εγκαταλείψουμε την άνετη εξήγηση πώς ο Τερτυλλιανός, ο ανεκτικός και ο μετριόφρων, που έβλεπε την δυνατότητα συνυπάρξεως του Έλληνα και του Χριστιανού, ανήκει αποκλειστικά στην Καθολική περίοδο της πίστεώς του και ο αδιάλλακτος Τερτυλλιανός, ανήκει στην περίοδο του Μοντανισμού. Αυτή η εξήγηση δεν είναι χρονολογικού τύπου, αλλά ψυχολογικού. Η αντίφαση ανήκει στον ίδιο τον Τερτυλλιανό. Ο Charles Cochrane παρουσίασε τις τυπικές εκφράσεις της δεύτερης σειράς: «Είναι αδύνατον να υπηρετήσεις σε δύο αφέντες: τον Θεό και τον Καίσαρα, όπου όμως ο Καίσαρ πήρε την θέση του Μαμμωνά». Για μας τίποτε δεν είναι πιο ξένο από το κράτος. Εμείς αναγνωρίζουμε μίαν μόνον Δημοκρατία: Τον κόσμο: Τέλος, οι αρνητικές του δηλώσεις, στο έργο του, πάνω στην ειδωλολατρία ξανά, «Δεν συμμετέχω στην κοσμική ζωή, δεν υπηρετώ στον στρατό, δεν σκοπεύω στο Βασίλειο, αποσύρθηκα από την κοινωνία», τον οδηγούν στο εξής συμπέρασμα: «η αποστασία από την Ρωμαϊκότητα είναι πλήρης». Η μεταστροφή στο Βασίλειο του Θεού και στην Ουράνια Ιερουσαλήμ είχε σαν συνέπεια για τον Τερτυλλιανό την αποστασία του από το γήινο βασίλειο και από την ανθρώπινη κοινωνία.
Αυτή είναι όμως η μοναδική στάση του Τερτυλλιανού; Στην Απολογητική του πραγματεία για παράδειγμα, εμφανίζεται καθαρά αλληλέγγυος με την αυτοκρατορία. Οι Χριστιανοί, λέει είναι οι αληθινοί φίλοι και οι πιο έμπιστοι υποστηρικτές τού αυτοκράτορος, προσεύχονται για ένα ευτυχισμένο κράτος και για την διάρκεια του και αυτό τόσο ειλικρινά, καθώς ακριβώς είναι πεπεισμένοι πώς η διάρκεια η ίδια του παρόντος κόσμου είναι δεμένη μέ την διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας». Αυτός ο κόσμος θα διαρκέσει, όσο και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία». Ο Αυτοκράτωρ εκλέγεται από τον Θεό των Χριστιανών, σε μας πολύ περισσότερο από σας ανήκει ο αυτοκράτωρ. Και συνεχίζει στο 42ο κεφάλαιο της Απολογητικής του: Οι Χριστιανοί δεν είναι τίποτε Ινδοί Βραχμάνοι, που κατοικούν στα δάση, στο περιθώριο της ζωής, αλλά συμμετέχουν στην πολιτική ζωή, με στάση αλληλεγγύης και συνεργασίας. Εμείς ταξιδεύουμε μαζί σας, μαζί σας υπηρετούμε στον στρατό, καλλιεργούμε την γή και ανταλλάσουμε μαζί σας τα προϊόντα μας.
Οπωσδήποτε η μεταστροφή του στον Μοντανισμό έφερε και μία αλλαγή τονισμού στην στάση του, αλλά η αντίφαση δεν είναι διαχρονική ανάμεσα σε δύο περιόδους αντίθετες σχεδόν μεταξύ τους, στην ζωή του Τερτυλλιανού, αλλά συγχρονική, ανάμεσα σε δύο αντίθετες τάσεις, ανάμεσα στις δύο ψυχές του Αφρικανού, στην Χριστιανική ψυχή και την Ρωμαϊκή, τις οποίες δεν κατόρθωσε ποτέ να εναρμονίσει. Είναι αυτό που αποκαλύπτεται στην στάση του προς τον πολιτισμό και τον εθνικό κόσμο γενικώς, μέρος της οποίας είναι η στάση του απέναντι στο κράτος. Είναι ένας συνεχής δυαλισμός ο οποίος εμφανίζεται σε φράσεις αυτού του τύπου: «Γιατί μας απαγορεύεται το δικαίωμα να αισθανθούμε Ρωμαίοι;».
Ο Παύλος διέβλεπε τον ορίζοντα της αντιπαραθέσεως ανάμεσα στους Ιουδαίους και τους Εθνικούς (προς Ρωμ 11,25-26). Διαβλέπει άραγε ο Τερτυλλιανός στον ορίζοντα της ιστορίας την δυνατότητα ειρήνευσης ανάμεσα στους Ρωμαίους και τους Χριστιανούς; Σ’αυτό το σημείο σκεπτόμαστε αμέσως τον διάσημο λόγο του: «Οι Καίσαρες θα είχαν πιστέψει στον Χριστό, εάν ή οι Καίσαρες δεν ήταν απαραίτητοι στον κόσμο, ή οι Καίσαρες ήταν δυνατόν να είναι Χριστιανοί». Μερικοί ερμηνεύουν αυτή την πρόταση με την έννοια ότι οι Καίσαρες δεν θα μπορέσουν ποτέ να γίνουν Χριστιανοί και επειδή οι Καίσαρες είναι απαραίτητοι στον κόσμο, ο Χριστιανισμός δεν θα κατορθώσει ποτέ να συγχωνευθεί στην αυτοκρατορία και στον κόσμο.
Άλλοι όμως φτάνουν σε αντίθετα συμπεράσματα: «Όποιος αναφέρει τον Κων/νο, χωρίς να ονομάζει ταυτοχρόνως τον Τερτυλλιανό, δεν έχει κατορθώσει να συλλάβει την στροφή που πραγματοποιήθηκε στις αρχές του τετάρτου αιώνος». Στο βάθος υπάρχει η υποτιθέμενη ιδέα του Τερτυλλιανού πώς η σωτηρία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εξαρτάται από την πρόσληψή της εκ μέρους των Χριστιανών. Ο κόσμος βαδίζει αναπόφευκτα προς τόν εκχριστιανισμό του. Έτσι ή η αυτοκρατορία θα τον ακολουθήσει σ’αυτόν τον δρόμο ή είναι προορισμένη να πεθάνει. Μία σκέψη τόσης ιστορικής διαύγειας, που αφήνει όλους μας άφωνους. Μπορούμε όμως να την αποδώσουμε εξολοκλήρου στον Τερτυλλιανό;
Ο Τερτυλλιανός είχε γράφει μία φορά «Εμείς επιθυμούμε πλέον να βασιλεύσουμε και όχι να συνεχίσουμε να υπηρετούμε… Ας έλθει όσο το δυνατόν γρηγορότερα Κύριε η Βασιλεία Σου, η προσμονή των Χριστιανών και η σύγχυση των Εθνικών» (Περί κηρύγματος). Ο Τερτυλλιανός όμως είναι Χιλιαστής, περιμένει δηλαδή την πρώτη βασιλεία του Θεού των χιλίων ετών πάνω στην Γή, για την χαρά και την αποκατάσταση των καταπιεσμένων Χριστιανών, όπως υπήρξε και η πλειονότης των Λατίνων συγγραφέων, μέχρι τον Αυγουστίνο. Αυτή η Βασιλεία του Θεού, που περιμένει σαν το τέλος της σκληρής υπηρεσίας, δεν απέχει πολύ από το μοντέλο μίας Χριστιανικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Μας ωθεί να το σκεφτούμε ακόμη και το γεγονός πώς είναι πεισμένος, πώς η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία με την συγκεκριμένη της οργάνωση θα διαρκέσει όσο και ο Παρών Αιών, δηλαδή μέχρι το ξεκίνημα της Χιλιετούς Βασιλείας. Ο Κωσταντίνειος ορίζοντας λοιπόν φανερώνεται στον Τερτυλλιανό, αλλά μπερδεμένος με τον εσχατολογικό χιλιαστικό ορίζοντα.
Συνεχίζεται
Σχόλιο: Όπως βλέπουμε οι Λατίνοι διεκδικούν όλη την ιστορική πραγματικότητα, θάβοντας το Βυζάντιο και τους Έλληνες Πατέρες, στον τάφο που είχαν ήδη ανοίξει οι οργανωσιακοί. Σαν πρόδρομοι των Σκοπιανών, διεκδικούν τον Μ. Κων/νο για να ταυτίσουν την Βασιλεία των Ουρανών με την αυτοκρατορία. Εδώ στηρίζεται και η ποταπή ερμηνεία του «ίνα ώσιν εν», από τους Οικουμενιστές. Τον Μ. Βασίλειο τον είχαν ήδη οικειοποιηθεί στον Μοναχικό τους Κανόνα. Ευτυχώς μας απομένουν οι «μικροί» μας Θεολόγοι που δεν μπορούν να προσλάβουν, όπως ο Άγιος Συμεών ο Ν. Θεολόγος.
Ψήγματα τών διχασμών τού Τερτυλλιανού ανάμεσα στήν ιδέα τής αυτοκρατορίας καί τής Βασιλείας τών ουρανών μπορούμε νά ανιχνεύσουμε καί στόν Ρωμανίδη. Ψήγματα ολοκληρωτισμού καί θεαρχίας πού βασανίζουν ακόμη τούς εαυτούς μας.
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου